Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Реферат тақырыптары
|
|
1. Баланың тыныс алу жү йесінің маң ызы, қ ұ рылысы мен қ ызметінің ерекшеліктері.
2. Жас ө спірім кезең дегі қ алқ анша бездің маң ызы.
3. Мектеп гигиенасы
4. Балалардың шартты рефлекстері.
5. Шеткі жә не орталық жү йке жү йелерінің қ ұ рылысы, қ ызметі жә не дамуы.
6. Баланың жү регі мен қ ан тамырларының қ ызметі
7. Баланың ас қ орыту жү йесі.
8. Дә м сезімі мен жас ерекшелігі.
9. Баланың жә не жас ө спірімдердің ұ йқ ысына қ ойылатын гигиеналық талаптар.
10. Баланың тыныс алу жү йесінің маң ызы, қ ұ рылысы мен қ ызметінің ерекшеліктері.
11. Теріге қ ойылатын гигиеналық талаптар.
12. Жү йке жү йесінің басты қ ызметтері.
13. киім-кешек жә не аяқ -киімдерге қ ойылатын гигиеналық талаптар.
14. Шеткі жә не орталық жү йке жү йелерінің қ ұ рылысы, қ ызметі жә не дамуы.
15. Қ ос секрециялы бездердің қ ызметі мен жас ерекшеліктері
ГЛОССАРИЙ
| Абсолюттік қ асарыс- барынша қ озып тұ рғ ан жү ректің ү стеме тітіркендіргішке ешқ андай жауап бермеуі. |
| Сініріу-газ жә не суйық кү йдегі заттардың борпылдақ ұ лпалар арқ ылы сің іуі. |
| Автоматизм-дағ дылы ә рекеттер. Бірінші жә не екінші кезектегі автоматизмдерді айырады. Бірінші автоматизмдер іштен туа біткен, шартсыз рефлекторлы, сананың қ атысуынсыз атқ арылады. Екінші автоматизмдер жү ре біткен қ имыл дағ дылары, шартты рефлекторлы, сананың қ атысуымен атқ аралады. Жү рек автоматизмі – жү ректің сыртқ ы ә серлердің қ атысуынсыз, ө зінде туындайтын импульстер ә серінен ырғ ақ ты жиырылып-босаң суы. |
| Бірың ғ ай салалы бұ лшық еттің ө здігінен қ озуы, жұ мысы- бірынғ ай салалы бұ лшық еттер ішкі мү шелердің қ абырғ аларың қ ұ райды. Адамның еркінсіз ол еттер қ имыл беріп тұ рады. Мысалы, шектердің -маятник тә різді жә не толқ и қ имылдауы. |
| Тыныс орталығ ының ө здігінен жұ мыс істеуі- оғ ан жалпы зат алмасу, қ андағ ы кө мірқ ышқ ыл газының мө лшері, қ аң қ а бұ лшық еттерінен жү йке арқ ылы жә не гуморальды жолмен келген қ озулар ә сер етеді. |
| Дербес жү йке жү йесі–ішкі мү шелердің қ ызметтерін басқ аратын жү йке жұ йесін дербес жү йке жү йесі деп атағ ан. Негізінде ол айтылғ ан мағ ынамен сә йкес келмейді. |
| Симпатикалық жү йке жү йесінің бейімделу-қ оректену қ ызметі- симпатикалық жү йке жү йесінің барлық ағ залардың зат алмасуын жә не қ озуын реттеумен қ атар олардың сол ортағ а бейімделуіне де ә сер етеді. |
| Бейімделткіш гормондар– бейімделткіш гормондарга бү йрек ү сті бездерінің гормондары – кортико- стероидтар жатады. Бұ йрек ү сті бездерін сылып тастағ ан жануарлар организмі ауыр жарақ аттарғ а тө теп бере алмайды. |
| Бейімделу – организмнің сыртқ ы жә не ішкі ортаның ө згерулеріне бейімделуі. Мысалы: иіске, дыбысқ а, ыстық қ а, суық қ а жә не т.б басқ а факторларғ а ұ йренуі. |
| Сә йкес тітіркендіргіш – организмге кү нделікті тіршілікке байланысты ә сер ететін тітіркендіргіштер. Олардың ә серлерін қ абылдай алатын арнайы қ ұ рлымдар – рецепторлар қ алыптасқ ан. Мысалы: кө здің торлы қ абығ ында жарық сә уленің, ішкі қ ұ лақ та – ауа тербелістерін, теріде – қ ысымның, тиюың, бұ лшық еттерде – қ ымылдың ә серлерін қ абылдайтын қ ұ рлымдар бар. Бұ л тітіркендіргіштер табиғ аты қ ұ рлымдар табиғ атына сә йкес – адекватты. |
| Гипофиздің алдың ғ ы бө лімі – Бұ л бө лімдегі ацидофильді клеткалардан соматотропин (ө су) жә не пролактин, ал базофильді клеткалардан адренокортиеотропин, тиреотропин жә не гонадотропин гормондары бө лінеді. |
| Аденозинү шфосфорлы қ ышқ ыл -энергияғ а мол қ уатты фосфаттық органикалық химиялық қ осынды. Ол бұ лшық ет талшығ ының жиырылуын энергиямен қ амтамасыз ететін дербес химиялық зат. Аденозинү шфосфорлы- қ ышқ ылдың 1 гмоль ыдырағ анда 10, 5 ккал энергия бө лінеді. |
| Аденозинү шфосфатаза -бұ лшық ет белогы, миозиннің ферменті, ол аденозинү шфосфорлы қ ышқ ылды ыдыратады. |
| Адреналин -бұ йрек ү сті безінің милы қ абатынан шығ атын гормон. Адреналин зат алмасуына араласып, оны кү шейтеді. Ол гликогеннің ыдырауын, пирожү зім жә не сү т қ ышқ ылдарының тотығ уын, жү рек соғ уын жиілетіп – кү шейтеді, ал асқ азан мен ішектердің жиырылуын ә лсіретеді, кө з қ арашығ ын ү лкейтіп, қ ажығ ан бұ лшық еттердің қ ызметін кө тереді. Адреналинның кешенді ә серлерінің арқ асында организмнің алда тұ рғ ан жұ мысты орындауғ а кү ш- жігерін жұ мылдырады. |
| Адреналинді қ ант тасу –адреналиннің ә серінен бауыр мен бұ лшық еттердегі гликогендер қ антқ а айналып, қ анда қ ант мө лшері артады. |
| Адренэргиялық жү йкелер –симпатикалық жү йкелердің тү йіндерінен кейінгі талшық тардың ұ шында симпатин деген зат шығ ады. Оның ә сері адреналиннің ә серіндей болғ андық тан, ол жү йкелерді солай атағ ан. |
| Адренокортикотроптық гормон (АКТГ) –гипофиздің алдың ғ ы бө лімінен шығ ады. АКТГ – бұ йрек безі қ ырттысты қ абатындағ ы шоғ ырлы жә не тор бө ліктерінің қ ызметіне ә сер етеді. |
| Азоттық тең дік –организмге тағ ам арқ ылы қ абылданғ ан азот мө лшері, одан бө лініп шық қ ан азоттың мө лшерімен тең дей болғ андығ ы физиологиялық жағ дай. |
| Акклиматизация –кө ндігу, жерсіндіру. Адам, жануар жә не ө сімдіктерді жаң а қ онысқ а жерсіндіру. |
| Аккомадация -ә серге бейімделу. Организмдегі ағ залардың тү рлі тітіркендіргіштердің ә серлеріне біртіндеп бейімделуі. |
| Ә серлерге бейімделген бұ лшық еттер –мұ ндай бұ лшық еттерге кірпіктің бірың ғ ай салалы бұ лшық еттері жатады. |
| Аксо-аксональдіқ синапстар –аксон ұ шының тармағ ы, терминал аксондарында орналасқ андығ ына байланысты солай аталғ ан. |
| Аксодендриттік синапстар –олар дендриттер тармағ ының ұ штарында орналасқ андық тан солай аталғ ан. |
| Аксон -нейрондық клетканың ең ұ зын жалғ ыз тармағ ы. Оның қ ызметі – қ озуды клеткадан басқ а нейронғ а немесе шеткі мү шелерге жеткізу. Аксон осылайша орталық жү йке жү йесін шеткі мү шелермен жалғ астырып тұ ратын жү йке тармағ ы. |
| Аксон тө мпешігі – нейронның аксон тармағ ы басталар жерінде орналасқ ан. |
| Аксосоматикалық синапс –бұ л жағ дайда синапстар нейрон денесінде орналасады. |
| Дем алу ә рекеті –дем алу сә тінде қ абырғ алардың кө терілуінен жә не кө к еттің тө мен созылуынан кө кірек қ уысы ү ш бағ ытта: тік, алдына жә не екі жанына керіле кең ейеді. Сонда қ абырғ алар жоғ ары кө теріліп, шеміршеки керіледі жә не қ ұ рсақ тың қ ысымы артады. |
| Тік тұ ру сә ті, ә рекеті– тік тұ ру ө те кү рделі қ имыл рефлекстеріне жатады. Тік тұ ру ү шін, тепе-тең дікті сақ тау ү шін дене ауырлығ ының трек ауданында болуы керек. Адам тыныш тік тұ рғ анның ө зінде дене: алғ а, артқ а, жә не екі жанына қ арай ү немі тербеліп тұ рады. Денені қ ұ латпай ұ стауғ а бұ лшық еттер, буындар да қ атысады. |
| Белсенді демалыс –организмнің шаршауы жү йке орталығ ының шаршауына тікелей байланысты. Сондық тан бірың ғ ай жұ мыстан шаршағ анда, оны жұ мыстың басқ а тү рімен алмастырып отырса, организм ұ зақ уақ ыт шаршамайды жә не тиімді тынығ ады. |
| Актин –протофибрилдің қ ұ рамына жататын белокты зат. Актин миозин жіптеріне қ арағ анда жің ішке болып келеді. Актиндер миофибрилдің жиырылып, босауына қ атынасады. |
| Альдостерон –бү йрек ү сті безінің қ ыртыс қ абатынан шығ атын гормон. Альдостерон гормоны бү йректегі натрий жә не хлордың реабсорциясын басқ ару арқ ылы организмдегі тұ з алмасуын реттеп тұ рады. |
| Альтерация, ө згеру -ұ лпалардың кейбір нә рселерден зақ ымдануынан қ ызметінің ө згеруін білдіретін термин. |
| Альфа-ырғ ағ ы – электроэнцефалограммағ а жазылғ ан ми қ ыртысындағ ы биотоктың ырғ ағ ына жатады. Альфа-ырғ ағ ы адам кү ш жұ мсамай, ойланбай: денесін бос ү стап: кө зді жұ мып тыныштық кү йде жатқ ан немесе отырғ ан кезінде жазылады. Сонда альфа-ырғ ағ ы секө нтіне 8-13 реттік синусоидқ а, биіктігі 50 мкв тең болады. Альфа ырғ ағ ы мидың шұ йде жә не тө бе болімдерінен жақ сы жазылатыны анық талғ ан. |
| Амилаза –сілекей жә не ұ йқ ы безінің сө лдері қ ұ рамында болатын фермент. Амилазаны бұ рын птиалин деп те атағ ан. Амилаза тағ ам қ ұ рамындағ ы крахмалды глюкозағ а дейін ыдыратады. |
| Амин қ ышқ ылдары –амин қ ышқ алдарының саны 20-дан артық, оның ішінде 12-сі басқ а қ ышқ ылдармен ауыстыруғ а болатын, ал 8-гі ауыстырылмайтын қ ышқ ылдар деп аталады. |
| Аминопептидаза –дипептидтерді ыдыратын ұ йқ ы безінен бө лінетін фермент. |
| Анабиоз –сыртқ ы ортаның қ олайсыздығ ы туғ анда организмнің тіршіліе қ асиеттерін уақ ытша тоқ татуы. Анабиоз ө лі мен тірінің аралық кезең ін білдіреді. |
| Анаболизм –организмде зат алмасудың арта тү суі. Анаболизмге барлық ассимиляция жә не тағ амды сің іру жатады. |
| Анализ – талдау –организмге ә сер еткен ә р бір тітіркендіргішті ми ү лкен жарты шарының қ ыртысында белгілі бір орталық та анық тап – талдайды. |
| Анализаторлар – талдағ ыштар –бұ л терминді 1909 ж. И.П. Павлов ендірген. Анализаторлар деп ішкі немесе сыртқ ы тітіркендіргішті қ абылдап, ө ткізіп жә не талдап, оны қ айтадан эффекторғ а жеткізу жү йесін айтады. Анализаторлар ү ш бө лімнен тұ рады: қ абылдағ ыш, ө ткізгіш жә не орталық. Мысалы: кө ру анализаторы кө здің қ абылдағ ышынан (рецептор кө з), кө ру жү йкелерінен (ө ткізгіш жолдары) жә не ү лкен жарты шардың шү йде бө лімінен (кө ру орталығ ы) қ ұ ралады. |
| Ангиорецепторлар –қ ан тамырларындағ ы тітіркендіргіштерді қ абылдағ ыш қ ұ рлымдар. |
| Андрогендер –еркектің жыныс гормондары. Андрогендер жыныс бездерінен жә не бү йрек ү сті бездерінің қ ыртыс қ абатынан шығ ады. Андрогендер жыныс белгілерінің, жыныс мү шелерінің қ ызметіне жә не жыныс клеткаларының ұ рық танып, оның дұ рыс жетілуіне ә сер етеді. |
| Антидиуретикалық гормон –бұ л гормон гипоталамустан шығ ып қ анғ а қ осылғ анда, несептің сорылуы артып, диурез бә сең дейді. Несептің сорылуы бұ йректің каналдар аппаратында кү шейеді, нә тижесінде екінші несеп мө лшері азаяды. |
| Апноэ, тыныстың тоқ тауы -адам тез-тез ө те жиі ентігіп тыныстаса, ө кпедегі ауа қ ұ рамында кө мірқ ышқ ыл газының концентрациясы кү рт тө мендейді, нә тижеде қ андағ ы мө лшері де шайылып шығ удан азаяды, тыныс орталығ ының қ озуы бә сең деп, сыртқ ы тыныс қ ысқ а мерзімге тоқ тайды. |
| Аритмия – ретсіздік.Мысалы: тыныстың немесе жү ректің табиғ и қ алыпты жиырылу ырғ ағ ының бұ зылуы, яғ ни бірде жиі, бірде баяу, бірде діріл, лү пілдеу тү рінде алмасып кетуі. |
| Артериальный пульс - тамыр соғ уы –артерия тамырының соғ уы жү ректен қ атты қ ысыммен шық қ ан қ антамырмен ө туіне байланысты кең еюінен пайда болғ ан тербеліс. |
| Артерио – веноздық жалғ амалар -ө кпедегі жә не бұ йректегі майда қ ызыл тамыршалар (артериолалар) мен венелық тамырлардың арасы кө пір болып жалғ асып жатады. Жалғ амалар арқ ылы артириялық қ ан қ ылтамырларғ а бармай-ақ кө ктамырларғ а ауысып кете береді. Жалғ амалар сыртқ ы ортаның температурасы +35° С асқ анда немесе -15° С тө мендегенде ашылып отырады. Осылайша қ анның жылылығ ын сақ тап тұ руғ а тырысады. |
| Ассимиляция –организмнің тағ амды сің іру арқ ылы ұ лпалардың қ алыптасуы ү шін қ ажетті пластикалық заттарды жинақ тап жә не барлық процестерді жү ргізуге қ ажетті энергетикалық заттарды пайдалану процесі. |
| Ассоциативтік немесе бірлестік талшық тары – мидың ү лкен жарты шарларындағ ы тү рлі бө ліктерін бір-бірімен байланыстырып тұ рады. |
| Есте сақ тау аймағ ы –таламустан келген афференттік қ осулар тек ө здерінің сезуші аймағ ына ғ ана барып қ оймай, оның жанындағ ы аймағ ына да тарап баратыны анық талғ ан. Бұ л аймақ тың негізгі қ ызметі – сезім мү шелерінен келген қ озуды қ орытып анық тау, ажыратып, еске сақ тау. Мысалы: кө ру орталығ ы сау болғ анымен оның жанындағ ы ойлау, есте сақ тау аймағ ы бұ зылса, адам затты кө ргенімен оның не екенін ажыратуы, есте сақ тап, салыстырып, білуі нашарлап кетеді. |
| Атриовентрикулярлық қ ақ пақ тар -жү рекше мен қ арыншалар арасына орналасқ ан. Жү ректің оң жағ ында олар ү ш жақ тамалы, ал сол жағ ында екі жақ тамалы болады. |
| Атриовентрикулярлық тү йін –қ ос жү рекше аралығ ын бө ліп тұ ратын жерде оң қ арынша тұ сында орналасқ ан. Оны жү рекше аралық тү йін десе де болады.Атриовентрикулярлық тү йін жү ректің ө ткізгіштік жү йесінің бастамасы, ол Ашофф – Тавар тү йіні деп те аталады. |
| Атрофия – сему –организмге қ ажет болмағ ан жә не кү нделікті шынық пағ ан мү ше біртіндеп солып, ақ ырында жойылады. Атрофия термині клетка, ұ лпа, мү шелер кө лемінің кішірейюі байқ алғ анда қ олданылады. |
| Афференттік –шеткі ағ заның қ озуын орталық қ а жеткізу. Оны сездіргіш жү йкелер орталық қ а бағ ыттаушы жү йкелер деп те атайды. |
| Афференттік нейрондар –қ озуды орталық қ а жеткізіп тұ ру қ ызметін атқ арады. |
| Ацетилхолин -жү ректің кезеген жү йесін тітіркендірсе, жү йкенің ұ шынан ацетилхолин заты бө лініп шығ ады. Ацетилхолин жү ректің қ ызметін тежейді, баяулатады. Ацетилхолинді қ озуды тасымалдағ ыш деп те атайды. Ол холинэстераза ферментінің ә серінен тез жойылады жә не парасимпатикалық жү йкеге ұ қ сас ә сер етеді. Ацетилхолин қ антамырларын кең ейтетін заттарғ а жатады. |
| Ацидоз –қ анның тұ рақ ты сілтісінің ө згеруін (тө мендеуін) білдіретін ұ ғ ым жә не оны несептен қ ышқ ыл немесе сілтілерді бақ ылау арқ ылы анық тауғ а болады. |
| Барорецепторлар –қ ысымды қ абылдаушы рецепторлар, жү ректегі, мидағ ы жә не атмосфералық қ ысымды сезуші қ ұ рылымдар. Қ ысымды қ абылдаушы рецепторлар қ ысым ө згерістерін тікелей қ абылдайтын рецепторларғ а жатады. |
| Барьерная функция-тосқ ауылдық қ ызмет. Тосқ ауылдық қ асиет организмнің жә не жеке бір ағ заның тө тенше жағ дайдан сақ тап тұ рушы қ асиеті. Тосқ ауылдық қ ызмет екі тү рлі болады: 1)сыртқ ы тосқ ауыл (тері, шырышты қ абық тар), яғ ни организмді сыртқ ы орта факторларынан сақ тап тұ рады; 2) Ішкі тосқ ауыл (бауыр, кө к бауыр, лимфа тү йіндері, қ ан мен лимфаның ө зі), яғ ни организмнің ішкі ортасының тұ рақ тылығ ын сақ тап тұ рады. |
| Безусловный рефлекс- шартсыз рефлекс.Нә сілден нә сілге берілетін жә не бір тү рге тә н қ асиет. Шартсыз рефлекстер тұ рақ ты, сондық тан ол ү реншікті (адекватты) тітіркендіргіштерге (тамақ, жарық, жылулық жә не т.б) мидағ ы белгілі рецепторлық алаң арқ ылы жауап беріп отырады. Шартсыз рефлекстер кө бінесе туғ аннан қ алыптасса, оның кейбірі ө те кеш пайда болады.Мысалы: соң ғ ысына жыныс рефлекстерін жатқ ызуғ а болады. |
| Бейнбридж рефлексі-қ уысты венада қ ан кө бейіп, оның қ ысымы артқ анда вена қ абырғ алары керіліп, осы жерлерде орналасқ ан қ абылдағ ыш рецепторлар, сезімтал жү йке талшық тарының ә серінен туады. Бейнбридж рефлексі жү рек жұ мысын арттырады. |
| Белла- Мажанди заң ы-Бұ л заң бойынша жұ лынның алдың ғ ы тү бірі арқ ылы ә рекетке келтіруші қ озулар, жұ лынның артқ ы тү бірінен орталық қ а бағ ытталғ ан қ озулар ө теді. |
| Белковое голодание- белок тапшылығ ы-тағ ам қ ұ рамындағ ы белоктың аздығ ынан, не болмаса биологиялық қ ұ нарлығ ының нашарлығ ынан пайда болады. Организм белоктың тапшылығ ына ұ шыраса, бала ө спей қ алады, ал ересек адам жү деп, оның ақ ыры ө лімге соқ тыруы мү мкін. |
| Белый дермографизмі- ақ дермографизмі.Мысалы: теріні ұ ру немесе қ атты сығ ып, тырнау кезінде ол жердің қ антамырларының рефлекторлы ө згеруінен орны ағ арып қ алады. Ақ дермографизмді клиникада вегетативті жү йке жү йесінің кү йін зерттеуде пайдаланады. |
| Биологическая значимость условных рефлексов -шартты рефлекстердің биологиялық маң ызы. Шартты рефлекстердің тү рлі жағ дайда қ алыптасуы арқ ылы организмнің сыртқ ы ортағ а, қ оғ амғ а, ұ жымғ а дұ рыс бейімделуіне жағ дай жасайды. Организмнің сол жағ дайғ а ың ғ айланып бейімделуіне мү мкіндік береді. Шартты рефлекстер арқ ылы организм ө згеруге немесе ө згеретін жағ дайғ а кү ні бұ рын дайындалады. Ол организм ү шін ө те қ ажет жағ дай. Шартты рефлексіз адам мен жануарлар тіршілік ете алмайды. |
| Биологическая константа - биологиялық тұ рақ тылық.Мысалы: дене жылулығ ын, қ ан қ ысымын, ұ лпа сұ йық тығ ын, натрий, калий, кальций, хлор, фосфат, белок, қ ант, сутегі т.б иондарының тұ рақ тылығ ын айтуғ а болады. |
| Биологическая реакция- биологиялық реакция-деп тү рлі тітіркендіргіштердің себебінен организм қ ызметінің жә не қ ұ рылысының ө згеруін айтады. Биологиялық реакция тү сінігі ө те кең, терең мағ ынада қ олданылады. |
| Биологические ритмы -биологиялық ырғ ақ тар. Биологиялық ырғ ақ ө сімдік пен жануарлардың тіршілігінде, ө сіп- дамуында, организм жү йелерінің қ ызметінде, зат алмасуында, олардың ү немі белгілі бір уақ ытта маусымда асқ ындап жә не баяулап отыратын табиғ и қ ұ былысы. Биологиялық ырғ ақ сыртқ ы ортаның: тә уліктік, апталық, айлық, маусымдық, жылдық жә не бірнеше жылдық болатыны анық талғ ан. Биологиялық ырғ ақ организмнің ішкі ортасының тіршілік тә ртібіне, ағ залардың қ ызметіне, тамақ тануына да байланысты қ алыптасады. Биологиялық ырғ ақ қ а ү йрену арқ ылы медицинада кейбір аурудың тә улік ішінде немесе ай, жылдар ішінде асқ ынуды қ айталанып отыруына қ арай емдеуді пайдаланады. Организмдегі биоырғ ақ ты биоритмология ғ ылымы зерттейді. |
| Блуждающий нерв- кезеген жү йке-мидың Х жұ п жү йкесі- парасимпатикалық жү йке қ атарына жатады. Кезеген жү йке ішкі мү шелердің барлығ ын дерлік қ амтамасыз етеді. Оның ішінде кезеген жү йке асқ азан сұ йық тығ ының шығ уын арттырады. |
| Большие полушария- ү лкен жартышарлар.Мидың ең ү лкен бө лігі. Ү лкен жартышарлардың негізгі бө лігі оның қ ыртысы. Мидың қ ыртысы ең жоғ арғ ы дә режедегі сезу, қ озғ алу ағ заларының орталығ ы. Ү лкен жартышарлардағ ы ми қ ыртысының қ ызметі арқ ылы ішкі- сыртқ ы ортағ а, жалпы ө мірге бейімделу жү ріп, сана- сезім басқ арылып отырады. |
| Большой круг кровообращения- қ анайналу жолының ү лкен шең бері-жү ректің сол жақ қ арыншасынан басталатын қ олқ а тамыры, одан тарайтын қ ызыл тамырлар тармақ тары, қ ызыл тамыршалар, қ ыл тамырлар мен кө к тамырлар тармақ тары біріге екі ү лкен қ уысты кө к тамырларғ а жиналып, жү ректің оң жақ жү рекшесіне қ ұ йылуымен аяқ талатын қ ан жолы.Қ анайналу жолы ә р уақ ытта тұ йық болады. Сондық тан қ анайналу жолының ү лкен шең берінің жалғ асы қ анайналу жолының кіші шең бері болып саналады. |
| Боуменова капсула- боумен капсуласы-бү йректің қ ыртыс қ абатында орналасқ ан майда кө піршік. Ол қ аннан ө тетін сұ йық ты қ абылдап сү зеді. Боумен капсуласын Шумлянсакий алғ аш рет тапқ андық тан, оны Шумлянский капсуласы деп те атайды. |
| Брадикардия -жү рек соғ ысының баяулап кетуі. Ондай адамдардың жү регі минө тіне 40-50 рет соғ ады. Ол кө бінесе кезеген жү йке орталығ ы қ ызметінің тө мендеуіне байланысты пайда болады. |
| Вазодилататоры- тамыр кең ейткіштер-қ ан тамырларын кең ейтетін жү йкелер. Тамыр кең ейткіштерді бірінші рет 1858 жылы Клод Бернар жақ асты безінің жү йкесін тітіркендіріп сілекей безіне келетін қ ан тамырларының кең ейгенің байқ ағ ан. Тамыр кең ейткіш жү йкелері кө бінесе жұ лынның артқ ы тү бірінен шығ ады. Тамыр кең ейткіш жү йкелерге тіл жә не басқ а жү йкелер жатады. |
| Вазоконстрикторы- тамыр тарылтқ ыштар-қ ан тамырларын тарылтатын жү йкелер. Оны да 1852 жылы Клод Бернар қ оянның мойынынан ө тетін симпатикалық жү йкені тітіркендіргенде немесе қ ырық қ анда ашқ ан. Ол, қ ұ лақ қ ан тамырларының кең ейгеніне байланысты симпатикалық жү йкелер сау кезде де қ ан тамырларын тарылтып тұ рады деп қ орытынды жасағ ан. |
| Вазопрессин- гипофиздің артқ ы бө лігінен шығ атын гормон. Вазопрессин қ ан тамырларын тарылтып, қ ан қ ысымын арттырады жә не бү йректе қ айта сорылуды кү шейтіп, несептің пайда болуын нашарлатады. Сондық тан вазопрессинді антидиуретикалық гормон деп те атағ ан. Вазопрессин организмдегі су- тұ здардың алмасуын реттеуге қ атысады. |
| Вегетативная нервная система- вегетативті жү йке жү йесі- организмнің ішкі ағ залардың, қ ан тамырларының, тері бездерінің, бірың ғ ай салалы бұ лшық еттерін жү йкелендіреді. Ол ү лкен мидың бақ ылауынсыз еріксіз тү рде жү ргенімен, жалпы жү йке жү йесіне тә уелділігі дә лелденген. Сонда да болса, кейбір ғ алымдар, мысалы Ленглий вегетативті жү йке жү йесін «автономды», Гаскелл оны «еріксіз» жү йке жү йесі деп атағ ан. |
| Вегетативные ганглии- вегетатив тү йіндері-ү ш топқ а бө лінеді. Олар: омыртқ а, омыртқ а алды жә не ішкі ағ залардағ ы тү йіндер деп аталады. Бұ л тү йіндер омыртқ алы жануарлардағ ы симпатикалық жү йке жү йесіне жатады. |
| Вегетативные рефлексы- вегетативті рефлекстер-висцеро- висцеральді, висцеро- кутанды жә не кутано- висцеральді рефлекстер. |
| Вестибулярный аппарат- кіреберіс аппараты.Ол ішкі қ ұ лақ та орналасқ ан. Ол адамның кең істікте қ андай кү йде екенін, тепе- тең дікті сақ тайтын, яғ ни, денені жә не басты тү рлі жағ дайда: шалқ айғ ан, ең кейген жә не айналу кезін сездіретін ағ за. |
| Внешнее дыхание- сыртқ ы тыныс-ө кпе альвеолдары мен сыртқ ы орта ауасы қ ұ рамындағ ы оттегінің жә не кө мірқ ышқ ыл газының алмасуы. |
| Внешняя секреция- сыртқ ы секреция-бездерінің қ ызметі. Ондай бездердегі тү тік ө зінен шығ атын сұ йық тық ты сыртқ а немесе ас қ орыту жолына шығ арады. Оларғ а: сү т безі, бауыр, тері, ас қ орыту, сілекей бездері жә не т.б жатады. |
| Внешняя среда- сыртқ ы орта-организмді қ оршап тұ рғ ан ө лі жә не тірі табиғ ат. Сыртқ ы ортағ а: ауа, жер, су, ауа райы, кү н сә улесі, тағ ам, ө сімдік жә не жануарлар жатады. |
| Внутренняя секреция- ішкі секреция-бұ л ішкі секреция бездерінің ө німі. Ішкі секреция бездерінің тү тігі болмайды. Сондық тан ө зінен шық қ ан сұ йық ты- гормонды тікелей қ анғ а немесе лимфағ а жібереді. Ішкі секреция терминін 1855 жылы Клод Бернар ең гізген. |
| Внутреннее дыхание- ішкі тыныс.Ө кпеден қ анғ а ө ткен оттектің қ ан арқ ылы клетка мен ұ лпаларғ а беріліп, оларғ а кө мірқ ышқ ыл газының қ анғ а ө туін ішкі тыныс деп атайды. |
| Внутренняя среда организма - организмнің ішкі ортасы- оғ ан қ ан мен лимфа жә не клеткааралық сұ йық тық жатады. |
| Жыныс бездерінің ішкі секрециясы - жыныс бездері аталық жә не аналық клеткалардан басқ а жыныстың андроген жә не эстроген деген гормондарды тікелей қ анғ а шығ арып отырады. Сол себепті жыныс бездерінің гормондар шығ аратын бө лігі ішкі секреция бездеріне жатады. |
| Плевро аралық қ ысым - ө кпе мен оның сыртындағ ы плевро арасында белгілі бір дә режеде кең істік болады. Сондық тан ө кпе клеткалары мен ұ лпалары серпімді жұ мсақ болғ андық тан ө кпе тө мен тү седі, осы кезде бос жердің қ ысымы теріс яғ ни, сорылып тұ рғ андай болады. Плевра қ ысмының артуы ө кпеге қ арағ анда кө кірек қ уысының тез кең еюіне байланысты. |
| Жү рек ырғ ағ ының басқ арушысы-қ уысты веналардың оң жақ жү рекшенің жалғ асқ ан жерінде орналасқ ан синоатриалды тү йіні. |
| Возбудимость – қ озғ ыштық организмнің сыртқ ы ортаның тітіркендіргішін қ абылдап жә не оғ ан кү шті қ озу арқ ылы жауап беру қ асиетін айтады. Клетка, ұ лпа, ағ залар сыртқ ы жә не ішкі ортаның қ оздыруына, ө зінің зат алмасуын жә не қ ызметін ө згерту арқ ылы жауап беретіні анық талғ ан. |
| Возбуждение- қ озу.Қ оздыратын тітіркендіргіштердің ә серінен қ озғ ан клеткаларда толқ ындалғ ан кү рделі физиологиялық қ ұ былыс- қ озу пайда болады. Оны сол клеткадағ ы мембрана бетіндегі электрлік ө згеруден байқ айды. Қ озуда ө згеретін биотоқ тарды арнайы жасалғ ан электродтарды жалғ ап анық тайды. Мысалы: Электрокардиографтың жұ мысы осы заң дылық қ а негізделген. |
| Возбуждение мышцы- бұ лшық еттің қ озуы.Бұ лшық еттің тітіркендіргішке жауабын, оның қ озуы дейді. Бұ лшық ет негізінен жү йке арқ ылы қ озады. Бұ лшық ет қ озғ ан кезде оның ә рекет потенциалы пайда болады да, қ осымша берілген тітіркендіргішке жауап бермейді. Оны бұ лшық еттің абсолютті рефрактерлігі, ал оның біртіндеп қ айтадан қ озатын дә режесіне ө тетін кезін салыстырмалы рефрактерлігі деп атайды. |
| Возбуждение нерва- жү йкенің қ озуы-Бұ лшық еттің қ озуына қ арағ анда ө те кү шті болады. Сондық тан қ оздыруғ а аз кү ш жұ мсалады. Бірақ ә рбір жү йке талшық тарының қ озуы тү рліше болатыны анық талғ ан. |
| Возбуждение сердца- жү ректе қ озудың пайда болуы-жү ректің бойындағ ы жү йке шоғ ырларына байланысты. Олар қ уысты веналардың жү рекшеге жалғ асқ ан жерінде, жү рекше мен қ арынша аралығ ында жә не қ арыншада болады. |
| Восстановленный гемоглобин-бұ рың ғ ы қ алпына қ айта келтірілген гемоглобин. Гемоглобиннің қ ұ рамынан оттегінің немесе кө мірқ ышқ ыл газының ажыратылғ ан кү йін гемоглобиннің бұ рың ғ ы қ алпына келтірілген гемоглобин дейді. |
| Акселерация - қ азіргі балалармен жастардың ө суі мен дамуының ата-аналарының сол жастағ ы кө рсеткіштерімен салыстырғ анда немесе ө ткен ғ асырдағ ы адамдармен салыстырғ анда жылдам жә не ертерек болуы. |
| Антропометрия - адамның бойын, салмағ ын, кеуде шең берін т.б дене кө рсеткіштерін ө лшеу. |