Скептицизм.

Антикалық философиясының соң ғ ы сатысындағ ы тағ ы бір ағ ым - ол скептицизм (skeptіkos - ізденуші, зерттеуші). Олар ө здерінің аты ізденуші болса да, барлық Дү ние жө ніндегі білім, заң дылыктардың ақ иқ аттылығ ын теріске шығ арады, бә ріне кү мә нданады. Скептицизмге қ арсы тұ рғ ан ілім - ол догматизм (dogma-ілім), ғ ылымда ашылғ ан белгілі теорияларды ө згермейтін, абсолютті ретінде қ арау.

Егер скептицизм ағ ымын осы сө здің мағ насы арқ ылы тү сінгіміз келсе, онда бү кіл философияны осы ағ ымғ а жатқ ызуғ а болады, ө йткені бұ л пә ннің саласында бірде-бір бү кіл ғ ылым қ ауымы мойындағ ан ақ иқ ат жоқ. Ә р-тү рлі философиялық ағ ымдар Дү ниенің ең жалпы сурақ тарына ө зінше жауап береді. Философиялық дү ниетаным ө те кү рделі де қ иын, болмыс ә лі кө п қ ұ пияларын ө зінің бойында сақ тап жатыр, ә рбір ұ рпақ ү лкен ізденіс пен толғ ау арқ ылы ө зінің дү ниетанымын терең дете тү седі…

Ал бірақ танымның қ иындығ ын скептицизммен тең еуге болмайды. Скептицизм барлық дү ниетанымғ а кү мә ндану, танымның ақ иқ атқ а жетуге болатынын теріске шығ арғ ан кезде ғ ана дү ниеге келеді.

Скептицизмнің тү п-тамыры Софистика мектебіне кетеді. Протагорды еске тү сірейік. “ә р зат жө нінде кемінде екі қ арама-қ арсы пікір айтуғ а болады², - дейді ол кісі. Ал мұ ның ө зі скептицизмге жол ашады.

Қ азіргі таным теориясындағ ы қ айсыбір білімнің салыстырмалы екендігі де белгілі бір жағ дайда скептицизмге ә келуі мү мкін.

Скептицизм бағ ытының ірі тұ лғ асы Пиррон (360-370 б.ғ.д.(.

Пиррон жазылғ ан еш нә рсе қ алдырмаса керек. Ол ө зінің ойларын оқ ушыларына ә ң гіме етіп жеткізіп отырғ ан. Ол еш нә рсені сулу, ия тү рсіз деп, ә ділетті, ия болмаса ә ділетсіз деп айтпағ ан. Оның ойынша, ақ иқ ат жоқ, ал адамдар тек қ ана ә дет-ғ ұ рып арқ ылы ө мір сү реді деген. Заттар сезіммен де, ақ ыл-ой мен де танылмайды, сондық тан олар жө ніндегі қ айсыбір пікір болмасын ақ иқ атқ а жеткізбейді. Пиррон ө зінің осы пікірлерін дә лелдеу ү шін былай дейді.

Ешнә рсені заттар жө нінде айтуғ а болмайды, ө йткені олар ә р-тү рлі тіршіліктердің бір-біріне ұ қ самайтын тү йсіктерін тудырады - біреулеріне ол зат пайдалы, екіншілеріне - зиянды; ә р-тү рлі адамдар да заттардан ә р-тү рлі ә сер алады. Белгілі бір нә рсе адамның ә р-тү рлі тү йсіктерінде ә р-тү рлі қ абылданады (кү ннің сә улесі кө зге жарық болып, денеге жылылық ә серін тигізеді). Адам ө зінің жан-дү ниесінде ә р-тү рлі жағ дайда белгілі-бір затты ә р-тү рлі қ абылдайды. Заттар ә р-турлі басқ а қ ұ былыстармен бірге қ абылданады да, ә р жағ дайда ә р-тү рлі болып кө рінеді; белгілі бір тү жырымғ а екінші оғ ан қ арсы пікірді айтуғ а болады жә не олардың біреуі екіншісінен кө рі ақ иқ атқ а жақ ын деп айту қ иын. Сондық тан, Дү ние жө ніндегі ақ иқ ат тек Қ ұ дайдың колында.

Олай болса, адам еш нә рсенің ақ иқ атын білмегеннен кейін олар жө нінде ешқ андай тұ жырым жасаудан аулақ болуы керек.

Пиррон жө нінде мынандай аң ыз қ алғ ан. Кемемен тең ізде жү зіп келе жатқ анда ү лкен толқ ындар пайда болып, адамдардың кө ң іл-кү йі тү сіп кетеді. Бірақ Пиррон жағ алайғ а самарқ аулыкпен қ арап, адамдарғ а кемедегі тамақ кү йсеп жатқ ан торайды кө рсетіп: неге қ орқ асындар осы торай сияқ ты еш нә рсеге алаң дамай, ө здерің ді дана адамғ а ұ қ сас сияқ ты ұ стамайсың дар ма? -деген екен.

Атақ ты орыс философы А.С.Богомолов, “Скептицизм адамдық дә режеге сай емес, одан тө мен тұ рғ ан ілім², - деген пікір айтады. Ө йткені, қ ауып туғ андағ ы қ орқ ыныш сезімі адамдық қ а лайық ты болмағ анмен, қ орық қ ан адам ең болмаса ө зінің ө міріне кауып тө ніп тұ рғ анын біледі. Ал нағ ыз адамдық нә рсе - ол содан кейін барлық кү ш-жігерін жинап, сол қ ауыпқ а қ арсы тұ ру, осы кү ресте барлық ө мірдегі алғ ан тә жрибесін, білімін жұ мсау болса керек. Богомоловтың бұ л пікіріне толығ ынан қ осылуғ а болады.

Сонымен скептицизммен антикалық философия аяқ талады. Грек философиясында ең алдымен оптимистік дү ние таным пайда болды. “Білемін жә не соғ ан сә йкес ә рекет етемін² - деген қ ағ ида кө не гректердің ең биік идеалы; Эпикурлық тар “Білемін, сондық тан бас тартамын², - деді. “Білемін жә не оғ ан кө немін², - деп стоиктер айтты. Ал Скептиктер “Білмеймін, сондық тан қ алай болса солай ө мір сү ремін², - деп кө не грек ой пікірін аяқ тады. Ал мұ ның ө зі Кө не Заманның тарихи мү мкіншілігінің (қ ұ л иеленү шілік қ оғ амның) сарқ ылғ анын, жаң а ой-ө рісіне ө рлеу керектігін қ ажет етті.

Бұ л жаң а талапқ а сай келген Орта Ғ асырларда пайда болғ ан тамаша философия - діннің шең берінде пайда болғ ан сенім философиясы еді. Келесі тарауда соны талдауғ а кө шеміз.