Адам қабілеттерін дамыту жолдары туралы баяндаңыз

Ұ стаз ең бегінің кү рделігі - ә рбір оқ ушының жү регіне жол табуда, ә рбір баланың бойындағ ы қ абылетті дамыту ү шін жағ дай жасауда. Ең бастысы: мұ ғ алім оқ ушының ө зін тұ лғ а ретінде сезінуіне кө мектесуі керек, оның бойында ө зін, ө мірде, ә лемді тануғ а деген қ ажеттілікті оята білуі керек, ә рбір іс-ә рекеті ү шін ө зінің, жолдастарының, мектептің, қ оғ амның алдындағ ы жауапкершілікті, адамгершілік қ адір-қ асиетті сезінуді тә рбилеуі керек. Танымның қ иын жолындағ ы балалар жетістігі мұ ғ алімнің ә рбір оқ ушы мү мкіндігіне сенім артуына, оның табандылығ ы мен шыдамдылығ ына, шә кіртіне дер кезінде кө мекке келе білуіне тікелей байланысты. Баланың қ абілеттерін дамыту мә селесі ө зінің тамырын адамзат тарихының терең інен алады. Ежелгі грек ғ алымы жә не философы Сократ ө з оқ ушыларының дамуына ү немі қ амқ орлық жасап отырғ ан.Адамның ақ ыл- ойын, қ абілеттерін дамыту арқ ылы оны бақ ыт жолына жеткізу мә селесіне бірнеше кү рделі ең бектерін тікелей арнағ ан шығ ыстың ә йгілі ойшылы Ә л-Фараби болады.Бү кіл бір халық тың ұ стазы ұ лы Абай ө зінің қ ырық ү шінші қ ара сө зінде бала ө мірге келгендегі қ абілетті ә рі қ алай дамытуды, шың дауды қ ажет ететінін, сонда ғ ана олар пайдағ а асатынын жазғ ан. Ал назардан тыс қ алғ ан қ абілеттер бара-бара жойылып, жоқ болатынын айтқ ан. М.Жұ мабаев ө зінің педогогика оқ улығ ында баланың дамуының мә селелерін кө тереді. Ол ү шін оның танымын, ақ ылын, еркін, зейінін қ алыптастыру керек екенін жазады.Баланың шығ армашылық қ абілеттерін дамыту мә селесін таң дау ең алдымен «қ абілет» ұ ғ ымының мә нін терең тү сініп алуды талап етеді. «Қ абілеттер-білім алуғ а қ ажетті адамның психологиялық ерекшеліктері» дейді А. В. Петровский «Қ абілет- іс-ә рекеттің белгілі бір тү йінін ойдағ ыдай, нә тижелі орындауғ а кө рінетін адамның жеке қ асиеті» деп жазады Т. Тә жібаев «Қ абілеттер- адамның іс- ә рекетінің белгілі бір тү рін орындай алу мү мкіндіктері - деген де анық тама бар. Мү мкін білім де, дағ ды да емес. Ол адамның белгілі бір істі орындауғ а даярлығ ы», - деп қ арастырады Ә. Алдамұ ратов. Психология қ абілеттердің 2 тү рлі дең гейі болатындығ ын дә лелдейді. Репродуктивті (ө німсіз) – іс- ә рекетті не білімді берілген ү лгі бойынша қ абылдай, мең гере алу дең гейі. Шығ армашылық - жаң а нә рсе ойлап табуғ а бағ ытталғ ан қ абілеттер дең гейі. Ал «шығ армашылық» сө зінің мә ні неде? «Шығ армашылық сө зінің тө ркіні (этимологиясы) «шығ ару», «іздену», «ойлап табу»» дегенге келіп соғ ады. Демек бұ рын тә жірибеде болмағ ан жаң а нә рсе ойлап, жетістікке қ ол жеткізу деген сө з. Ал «шығ армашылық» мә селесін терең зерттеген Я.Н.понаморев оны «даму» ұ ғ ымымен қ атар қ ояды. Ө йткені ә рбір жаң алық, ә сіресе интелектуалдық тұ рғ ыдағ ы, баланы жаң а психологилық сапағ а кө тереді.Бұ дан біз «шығ армашылық» ұ ғ ымының негізгісі белгісі «жаң алық» болғ анымен, ондағ ы тұ лғ аның, адамзаттың қ оғ амның дамуына ә сер ететін ерекше кү штің бар екенін байқ аймыз.Шығ армашылық қ абілет деген не? Қ абілеттердің дең гейге кө терілуі неге байланысты? – деген сұ рақ тар ә рбір ұ стазды мазалайды деп ойлаймын. Шығ армашылық ә рекет ө те кү рделі процесс жә не ол адамғ а ғ ана тә н. Шығ армашылық - адамның іс- ә рекетінің тү рі. Бастауыш сынып оқ ушыларының қ абілеттері 2 тү рлі ә рекетте дамиды: Біріншіден, кез келген бала адамзат баласының осы кезге дейінгі жинақ тағ ан тә жірбиесін мең гертуге бағ ытталғ ан оқ у ә рекеті арқ ылы дамиды, білімі, білік дағ дыны қ абылдайды, Екіншіден, кез келген оқ ушы шығ армашылық ә рекеттер орындау арқ ылы ө зінің мү мкіндіктерін дамытады. Оқ у ә рекетінен шығ армашылық ә рекеттің айырмашылығ ы ол баланың ө зін-ө зі қ алыптасуына, ө з идеясын жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан жаң а ә діс- тә сілдер іздейді. Проблеманы ө зінше, жаң аша шешуге талпыныс жасайды.Бү гінгі бастауыш сынып оқ ушыларының кез-келгені шығ армашылық тапсырмалар шешуді табыспен мең гере алады Ол ү шін мына тө мендегі шарттар орындалуы тиіс: Біріншіден-баланың шығ армашылық қ абілеттерін дамыту ісін ерте бастан қ олғ а алу. Мысалы; біз тіл ү йрету ү шін баланың туғ ан сә тінен бастап сө йлесе бастаймыз ғ ой. Музыканттар жанұ ясында ү немі музыка естіп ө скен баланың сол ө нер қ абілеті ө те ерте ашылады. Осыны басқ а қ абілеттер дамытуғ а неге пайдаланбасқ а? Екіншіден-баланың жү йелі, тұ рақ ты ұ йымдастырылғ ан шығ армашылық ә рекеттер жағ дайында болуы. Ерекше ойды талап ететін ә леуметтік қ арым-қ атынастар шығ армашылық қ абілеттерді дамытуғ а тиімді ә сер етеді деп ойлаймыз.Ү шіншіден-шығ армашылық жұ мыстар баланың ойлау мү мкіндігінің ең жоғ арғ ы дең гейіне жетуі керек. Осындай тынымсыз ой қ ызметі ғ ана бала дамуында ү лкен нә тиже береді. Тө ртіншіден-жә не ең негізгі шарт-бала ә рекетінің ә р тү рімен айналысуғ а, тың дауғ а деген еркіндігінің болуы. Баланың жұ мыспен айналысуғ а деген қ ызығ ушылығ ы, қ анша уақ ыт айналысамын десе де ө з еркі болуы керек. Мұ ндай қ ызығ ушылық, қ ажеттілік табысқ а жетудің бірден-бір кепілі болып табылды. Міне, бұ дан шығ армашылық қ абілеттердін дамытудың бесінші шарты шығ ады-еркіндік, ойғ а не келсе, соң ы істеуге, ал қ амқ орлық, кө мек бала ү шін жұ мыс істеуге айналмай, балағ а елеусіз болса да, ө з кү шімен, ө з ойымен, қ иындық ты жең е отырып, «жаң алық» ашуғ а жағ дай жасау керек.