Басыл æмæ Олгъа

Нарты фæ сивæ дæ й иу усæ н райгуырдис лæ ппу. Уыцы усæ н мой нæ уыдис. Ацы рæ стæ джы, Гуыдары хистæ рдзинады рæ стæ джы, уыдис иу ус, йæ ном Тæ раз.

Алы фисынæ й йæ м цыдысты, фарстой йæ зонд. Кæ д дæ сны нæ уыдис Тæ раз, уæ ддæ р алцыппæ т дæ р хорз амыдта.

Тæ размæ бацыдис уыцы ус æ мæ йын загъта:

— Нарты цотæ й иу лæ г мын тыхми бакодта æ мæ мын лæ ппу райгуырдис. Нæ дæ р мæ фæ нды зæ ппадзы бахауын, нæ дæ р мæ фæ нды мæ лæ ппуйы амарон. Дæ умæ æ рбацыдтæ н. Цы мын баххуыс кæ ндзынæ, цы мын бацамондзынæ?

— Æ рбахæ сс мæ м дæ сывæ ллоны, хъуамæ йæ басгарон, мæ барæ нæ й йæ сбарон.

Ус æ хсæ выгон сусæ гæ й æ рбахаста йæ сывæ ллоны Тæ размæ.

Барæ ны уæ лæ сæ вæ рдта Тæ раз ацы сывæ ллоны, Тæ разæ й рауын-бауын фæ кодта ацы сывæ ллоны æ мæ йын усæ н дзуры:

— Дæ сывæ ллон диссаджы лæ гдæ р хъуамæ рацæ уа. Уый тыххæ й хъуамæ сархайæ м, сывæ ллон цæ мæ й удæ гасæ й баззайа æ мæ рахъомыл уа.

Уыцы рæ стæ джы æ ндæ р сыхы иу усæ н йæ лæ ппу амардис, мард сывæ ллоны йас уыдис æ мæ йын зæ гъы Тæ раз усæ н:

— Сом уыцы гыццыл лæ ппуйы мард сæ хи зæ ппадзмæ бахæ сдзысты. Дыккаг бон йæ мады зæ рдæ нæ фæ лæ удзæ нис æ мæ иттæ г раджы кæ угæ бацæ удзæ нис зæ ппадзмæ. Цалынмæ уый нæ ма бацæ уа, уалынмæ ды хъуамæ схæ цай æ мæ бацæ уай уыцы зæ ппадзмæ, æ мæ уыцы мард сывæ ллоны уыдон мидæ г батух æ мæ уым æ рæ вæ р дæ сывæ ллон. Мард сывæ ллоны та ахæ сс исчердæ м хъæ дмæ, уым баныгæ н, куыд ницы йæ скъаха, арф. Дæ хъус дар дардæ й. Ацы хъуыддаг ды хъуамæ саразай уалынмæ, цалынмæ уыцы ус нæ ма бацыдис зæ ппадзмæ æ мæ хъуамæ дæ хъус дарай цы аразы, цы ми кæ ны, уыцы ус.

Марды мад бацыдис æ цæ гдæ р иттæ г раджы, зæ ппадзы уæ лхъус кæ уы мидæ мæ. Мидæ гæ й йæ м сывæ ллоны кæ уын райхъуыстис. Ус йæ хи баппæ рста зæ ппадзмæ. Кæ сы æ мæ сывæ ллон кæ уы. Фелвæ ста йæ цæ й мидæ г уыдис тыхт, уыимæ æ мæ уыны сывæ ллон куыд тыхт уыди, афтæ уыдон мидæ г тыхт уыдис ноджыдæ р.

Чи амардис, уыцы сывæ ллоны ном хуындис Басыл.

Хъуыстгонд уыдис уыцы фисынæ н Тæ разы хъуыддæ гтæ æ мæ зондджындзинад.

Араст ис ус æ д сывæ ллон æ мæ Тæ размæ ныццыдис:

— Дæ хорзæ хæ й, Тæ раз, зæ гъ мын: ацы сывæ ллон мæ н у æ ви нæ? Ды мын раст зæ гъдзынæ. Мæ сывæ ллон знон мардæ й бавæ рдтон зæ ппадзы æ мæ абон райсомæ й бацыдтæ н æ мæ кæ угæ йæ баййæ фтон ацы сывæ ллоны æ мæ мын зæ гъ раст: мæ н у ацы сывæ ллон æ ви нæ?

Тæ раз ын загъта:

— Ды нырма афтæ нæ базæ ронд дæ æ мæ дæ сæ ры зонд ацæ уа. Лæ ппу дæ у у, кæ й зæ гъын æ й хъæ уы. Бакæ с-ма иудадзыг дæ хуызæ н куы у цæ стæ й, æ рфыгæ й. Гъа ныр ма мæ хъæ уы, хъуамæ басмудон дæ дзидзитæ м æ мæ сывæ ллонмæ дæ р.

Тæ раз смуды сывæ ллонмæ дæ р æ мæ усы дзидзитæ м дæ р.

— Ацы хорз ус, мыййаг, ды смаг не ’мбудыс, уæ дыууæ дæ р иу буары смаг кæ нут. Дæ лæ ппуйæ н йæ ном цы хуыйны?

Мад ын дзуры:

— Мæ лæ ппу хуыйны Басыл.

— Барæ ныл мын æ й æ рæ вæ р.

Стæ й йæ къухтæ м æ й систа Тæ раз сывæ ллоны æ мæ загъта усæ н:

— Мæ нæ хорз ус, дæ лæ ппу Ирыстоны хуыздæ р лæ г ралæ удзæ нис, фæ лæ йæ м дзæ бæ х базил. Дæ бон цы уа, мацæ уыл ын бацауæ рд. Айхуызæ н гуырдтытæ Ирыстоны афтæ арæ х нæ гуырынц, фæ лæ дæ бон циу, уымæ й йæ м дæ хъус æ рдар. Куыд хъомыл кæ на, афтæ мæ нæ н дæ р хъусын кæ н, дзæ бæ х у, æ нæ низ у, рынчын у, уæ ддæ р мын хъусын кæ н.

Ус сывæ ллоны ныхъхъæ быстæ кодта, апъатæ йын кодта æ мæ йæ ахаста йæ хæ дзармæ.

Æ рбацыдис йæ æ цæ г мад æ мæ йын дзуры Тæ разæ н:

— Дæ рын бахæ рон, цы бацис, цы хуызæ н у мæ лæ ппу?

— Дæ лæ ппуйы æ з дзæ бæ х федтон, сбарстон æ й. Уый рацæ удзæ нис Ирыстоны аргъ лæ г. Йæ нæ уæ г мадæ н æ й бауарзын кодтон. Бауырныдта йæ æ цæ гдæ р, ай йæ хъæ бул у, уый, фæ лæ уый сывæ ллоны афтæ арф хъуамæ баныгæ най æ мæ никæ цæ й разына.

— Ма тæ рс, Тæ раз, дæ рын бахæ рон. Æ з дæ разы зоныгыл кæ нын, ацы дзæ бæ хдзинад кæ й аразыс сылгоймагæ н æ мæ Ирыстонæ н. Уыцы сывæ ллон ахæ м ран бавæ рдтон, æ мæ хæ хтæ куы ракæ лой, уæ ддæ р ничи базондзæ нис, уымæ н æ мæ цалынмæ хæ хтæ ракæ лой, уалынмæ сывæ ллон дæ р йæ хæ дæ г сыджыт уыдзæ нис.

— Мады зæ рдæ сывæ ллонæ н иттæ г адджын у. Æ з ын загътон, куыд-иу æ рбацæ уа уыцы ус арæ х мæ нмæ æ мæ мын хъусын кæ на, куыд уыдзæ нис сывæ ллон. Куы дын-иу дæ м хъусын кæ нон, уæ д-иу æ рбацу, куыд уазæ г æ мæ -иу дæ сывæ ллонмæ дæ р бакæ с. Дæ бон у, дæ къухмæ дæ р æ й сисай, куыд уазæ г æ мæ йыл бацин кæ най.

Лæ ппу рæ зы, кæ д исчи рæ зы азтæ й, уæ д уый мæ йтæ й æ мæ къуыритæ й рæ зы, уыйас.

Рацыдис рæ стæ г, азтæ æ мæ лæ ппу ссис фынддæ сазыккон, хъазынхъом ссис йе ’мгæ рттимæ.

Басыл йе ’мбæ лттимæ фылдæ р уарзта хъæ лæ й хъазын.

Басыл рæ зы, дынджыр кæ ны, æ стдæ сазхъом ссис. Хъæ лæ й хъазыдис. Йæ хъæ л ныкъкъуырц кодта æ мæ хъæ л атылдис æ мæ иу чызджы къахыл сæ мбæ лдис.

— Ай, дæ лæ лæ ппу, де схæ ссæ г мауал схæ ссæ д æ ндæ р, мæ къах мын асастай. Кæ д уый хуызæ н сгуыхт дæ, уæ д цыппар æ мæ ссæ дз цæ угæ дæ тты уыцы фарс хурыскæ сæ ны рахиз фарс цы мæ сыг ис, уым мæ сыджы мидæ г ахæ сты бады Гуыдарæ н рæ сугъд чызг Олгъа, кæ цыдæ р Гуыдарæ н усæ н нæ бакуымдта. Кæ д дæ уæ н уыйас дæ бон у, æ мæ ахæ м сгуыхт дæ, уæ д уый дæ хицæ н усæ н æ ркæ н, — загъта чызг Басылæ н.

Гуыдарæ н йæ ус раджы амардис, нырма лæ ппу уыдис, афтæ мæ й. Гуыдарыл цæ уы дыууæ сæ дæ азы. Олгъайыл та æ хсæ рдæ с азы. Мæ гуыр мады æ мæ фыды чызг уыдис Олгъа, Нарты цотæ й æ мæ Гуыдарæ н усæ н нæ бакуымдта.

Олгъа афтæ рæ сугъд уыдис, æ мæ æ хсæ выгон-иу куы ракастаид æ ддæ мæ, уæ д бæ стæ ныррухс-иу, куыд хурæ й, æ мæ алыварс чидæ риддæ р цардысты, иууылдæ р-иу райхъал сты æ мæ -иу базыдтой, хорздзинад кæ й ницы ис: Олгъамæ кæ нæ скъæ фджытæ æ рбацыдысты, кæ нæ тынбиджытæ, уымæ н æ мæ Гуыдар афтæ фидарæ й дардта æ мæ ахæ м хъхъхъæ нджытæ уыдис йæ мæ сыджы алывæ рсты, æ мæ Олгъа хуымæ тæ джы нæ ракастаид дуармæ.

Олгъайæ н йæ фыдæ й йын баззадис иу нысан байраг, байраджы æ ддæ ма йын ноджы баззад диссаджы æ рттиваг нысан æ рдæ г мæ йы хуызæ н.

Олгъайы фыд куы мардис, уæ д ын афтæ загъта:

— Мæ чызг, уадзæ м дын ацы байраджы æ мæ ацы æ рдæ гмæ йы хуызæ н нысан, кæ цыдæ р хурау æ рттивы. Мой куы скæ най, мæ чызг, уæ д ацы нысан дæ мой йæ рахиз риуыл æ ддейæ бахуыйæ д æ мæ йæ уæ лæ уæ д, цалынмæ удæ гас уа.

Ацы байраг та æ нæ мæ нгæ й дæ р хъуамæ акæ най дæ моймæ æ мæ хъуамæ бæ хæ н сбæ ззын кæ нат. Цалынмæ удæ гас уат, уалынмæ йæ ма ныууадзут. Уый дæ р хъуамæ сымахимæ амæ ла.

Уыцы æ хсæ в Басыл схуыссыдис, ныддаргъ сты йæ хъуыдытæ æ мæ фæ ндтæ, цыма æ гас дæ с азы хуыссы, афтæ.

Райсом сыстадис æ мæ йæ мадæ н загъта:

— Нана, æ з дард фæ ндагыл цæ уын æ мæ æ рæ гмæ куы здæ хон, уæ д маст ма кæ н.

— Цы? Дардмæ цæ уыс? — Йæ мад ын дисгæ нгæ йæ загъта, — æ мæ дæ чи æ рвиты? Гуыдар дæ, мыййаг, исчердæ м æ рвиты?

— Нæ, нана, нæ, Гуыдар мæ ничердæ м æ рвиты. Мæ нæ н мæ хи сæ рмагонд хъуыддаг ис æ мæ уый тыххæ й цæ уын.

Араст Басыл, фæ цæ уы. Йæ мад йæ фæ стæ рацыд æ мæ кæ уы, йæ фисхъæ д къухтæ й йæ цæ ссыгтæ сæ рфы. Басыл ын дзуры:

— Ма ку, нана, аздæ х хæ дзармæ, æ з цы хъуыддаджы тыххæ й цæ уын, уый дæ уæ н дæ р æ хсызгон уыдзæ нис.

Басыл араст æ мæ фæ цæ уы. Йæ мад баздæ хт фæ стæ мæ æ мæ гуым-гуым кæ ны йæ хицæ н:

— Нырма цы кæ нон, куыд цæ рдзынæ н? Сывæ ллон схъомыл кодтон æ мæ, гъе, ныр схæ цыдис æ мæ цæ уы. Кæ дæ м цæ уы, ницы йын зонын. Афтæ зæ гъон: усгур цæ уы исчердæ м, уæ д нырма æ нахъомыл у. Иуыл ыл цæ уы ссæ дз азы, æ ндæ р нæ. Цæ й, йæ амонд хорз уæ д. Цæ мæ дæ риддæ р цæ уы — йæ амонд хорз æ мæ ифтонг уæ д, æ мæ йын хæ лар уæ д мæ дзидзийы хуыпп, — æ мæ ус йæ дзидзитыл хæ цы.

Басыл цæ уы. Кæ м бæ лæ гътыл, фурдтыл æ мæ стыр цæ угæ дæ ттыл дæ р. Кæ м дæ ттæ нæ й, уым бæ хтыл.

Фæ нымадта Басыл цыппар æ мæ ссæ дз дынджыр цæ угæ доны. Бахæ ццæ ис цалдæ р боны фæ стæ хурыскæ сæ нæ н йæ рахиз фарсы ’рдæ м стыр цæ угæ доны былмæ.

Дæ бон нæ у фалæ мæ ахизай, кæ д дæ м Гуыдарæ й нæ уа нысан. Гуыдар дæ р, куыд Къаукъаз, куы-иу арвыста искæ й хъуыддагмæ, уæ д ын-иу йæ нысан лæ вæ рдта.

Æ рфарстой Басылы доны былы чи лæ ууыдысты, уыцы бæ лæ гъты хъахъхъæ нджытæ:

— Чи дæ, цавæ р дæ, кæ й æ рвыст дæ?

Басыл сын загъта:

— Æ з дæ н мæ гуыр лæ г, рацыдтæ н æ мæ мæ фæ нды иттæ г хорз бакусон бæ лæ гъы уæ лæ.

Æ мæ иннæ тæ йæ фæ рсынц:

— Кæ д дæ афтæ фæ ндыдис, уæ д нæ хистæ рæ й, Гуыдарæ й, нысан цæ мæ н нæ рахастай?

— Гуыдар дард ис æ мæ æ з та ам æ ввахс дæ н æ мæ цалынмæ Гуыдармæ ныццыдаин, æ з æ ххормагæ й амардаин.

Уый размæ бонты цалынмæ Басыл уырдæ м бацыдаид, уалынмæ сын-иу дзæ бæ х бæ лæ гъ скъæ рæ г амардис.

Бæ лæ гъы кусджытæ лæ ппуйы бафæ лвæ рдтой æ мæ загътой:

— Кæ д æ м Гуыдарæ й нысан нæ й, уæ ддæ р куыд зыны — лæ ппу иттæ г хорз зоны бæ лæ гъимæ архайын æ мæ хорз бакусдзæ нис.

Айстой Басылы сæ химæ кусынмæ. Фалæ рдæ м хизы æ мæ ацырдæ м дæ р арæ хсы, хорз нæ, фæ лæ уæ лдайдæ р хорз.

Басыл куысты-иу куы вæ ййы, уæ д-иу мæ сыджы алыварс рацу-бацу кæ ны æ мæ хъахъхъæ ны, бæ рæ г кæ ны, куыд бацæ уа, кæ цæ й йæ м ис бацæ уæ н æ мæ куыд æ нцондæ р уыдзæ нис мæ сыгмæ бацæ уын.

Басылы рæ хджы бæ лæ гъты хистæ рæ й снысан кодтой, фæ лæ Басылы хистæ рдзинады мæ т нæ й. Уыйонг уымæ н йæ хъуыдыйы ис — рæ сугъд Олгъа йæ къухы куыд бахауид.

Цæ уынц бонтæ, мæ йтæ, азтæ æ мæ Басыл бирæ хорздзинад æ мæ нывæ зт сбæ рæ г кодта. Фæ лæ йе ’намонддзинад уый у, æ мæ бæ лæ гътæ изæ рæ й нал кусынц æ мæ æ хсæ выгон бæ лæ гътæ -иу бауромынц мæ сыджы ’рдыгæ й æ мæ сын хъахъхъæ нджытæ вæ ййы, мачи сæ аласа, мачи сæ суадза, ма сызмæ лой.

Алы бæ лæ гъæ н дæ р йæ хъахъхъæ нæ г хицæ нæ й уыдис. Кæ й зæ гъын æ й хъæ уы, Басыл иттæ г хорз сбæ рæ г кодта йæ фæ нд.

Басыл мæ сыджы хъахъхъæ нджыты, Олгъайы хъахъхъæ нджыты куыд сбæ рæ г кодта, афтæ сбæ рæ г кодта мæ сыджы дуæ рттæ дæ р, уымæ н æ мæ дуæ рттæ -иу куы бакодтой, уæ д хъинц-хъинц кодтой æ мæ æ гас адæ м, хъахъхъæ нджытæ æ мæ иннæ адæ м дæ р, мæ сыджы алыварс чи цардысты, уыдон райхъал-иу сты.

Басылы къухы бафтыдис дæ с барæ ны сой, уæ рдæ хтæ [1]. Уæ рдæ хтæ йæ хъæ уынц хъахъхъæ нджыты бæ ттынæ н.

Æ мбисæ хсæ в куы ссис, уæ д Басыл йæ куыстыл ныллæ ууыдис. Мæ сыгæ н йæ алыварс ис фондз хъахъхъæ нæ джы. Басыл йæ хи баппæ рста хъахъхъæ нæ гмæ, сбаста йын йæ къухтæ, йæ къæ хтæ уæ рдæ хтæ й.

Хъахъхъæ нджытæ кæ рæ дзимæ дæ рддзæ ф кæ й лæ ууыдысты, афтæ мæ й ницы зонынц сæ кæ рæ дзийы ахсыны хъуыддагæ н. Дыккаг хъахъхъæ нæ гыл дæ р афтæ мæ й йæ хи баппæ рста æ мæ уый дæ р афтæ тагъдæ й бабаста къахæ й, къухæ й. Сæ дыууæ йы иумæ сбаста æ мæ сын дзуры:

— Ма сыбыртт кæ нут, æ ндæ ра доны уæ афтæ бастæ й баппардзынæ н.

Æ ртыккаджы дæ р афтæ бабаста уæ рдæ хæ й — къахæ й æ мæ къухæ й. Дыууæ æ мбалмæ йæ æ рбахаста æ мæ йæ уыдоныл бабаста, æ мæ уымæ дæ р афтæ бартхъирæ н кодта.

Цыппæ рæ ммæ дæ р афтæ бахъуызыдис æ мæ уый дæ р бабаста, æ рбакодта йæ æ ртæ баст æ мбалмæ. Уый дæ р уыдоныл бабаста æ мæ йын загъта:

— Ма сыбыртт кæ нут, æ ндæ ра уæ иууылдæ р доны баппардзынæ н.

Фæ ндзæ ммæ дæ р бахъуызыдис, йæ хи йыл баппæ рста, сбаста йæ уæ рдæ хæ й, æ рбаласта йæ йе ’мбæ лттæ м, бабаста уыдоныл æ мæ уымæ дæ р бартхъирæ н кодта:

— Ма сыбыртт кæ нут, æ ндæ ра уа доны баппардзынæ н æ мæ уым ныххуыдуг уыдзыстут.

Басыл сойæ байсæ рста дуары зилæ нтæ, ома, ма схъинц-хъинц кæ на. Баст хъахъхъæ нджыты, нæ баууæ ндыди йæ бæ стытыл, мæ сыджы кæ ртмæ баласта æ мæ сæ фидар бабаста дынджыр зæ ронд бæ ласыл, кæ цыдæ р уыдис мæ сыджы кæ рты.

— Æ гас цу, мæ амонд, — загъта Басыл чызгæ н. — Æ гъгъæ д дын у ам ахæ сты бадын, цæ угæ!

— Чи дæ, цавæ р дæ, кæ цæ й æ рбатахтæ, чи дæ æ рбауагъта ардæ м, æ ви фæ цагътай уыцы æ ппæ т хъахъхъæ нджыты, кæ й тæ ригъæ ды бацыдтæ?

— Æ з никæ й тæ ригъæ ды бацыдтæ н, æ з никæ й нæ амардтон, æ з мæ хи адæ мæ н сфæ хъау [? ] кодтон, мæ бон цы бауа, уымæ й сын хъуамæ баахъаз кæ нон æ мæ зæ рондмæ хъуамæ уон хосæ н адæ мæ н. Кæ с-ма дæ хæ дæ г, ауал азы ахæ сты бадыс, æ мæ мæ хи ауæ лдай кодтон æ мæ дæ у хъуамæ фервæ зын кæ нон ацы ахæ стæ й. Нырма ды дæ р сонт чызг дæ æ мæ æ з дæ р нырма сонт лæ ппу дæ н. Фæ лæ мæ м уыйас зонд ис, æ мæ хъуамæ адæ мæ н балæ ггад кæ нæ м æ з дæ р æ мæ ды дæ р иу зондæ й, иу къухæ й, иу фæ ндæ й.

— Фæ лæ уу-ма, уæ дæ, мæ нæ н мæ фыд иу байраг ныууагъта, ныр уый дæ р хъомыл у махау æ мæ уый дæ р бафæ рсæ м.

Бæ хмæ бацыдис чызг Олгъа æ мæ йын зæ гъы:

— Æ рбацыдис мæ м лæ ппулæ г, нæ хъахъхъæ нджыты иудадзыгдæ р басаста.

Байраг дзуры:

— Уæ дæ цæ ттæ кæ н дæ хи, ардæ м чи ’рбацыди, уый мæ нæ н барæ гæ н дæ р сбæ здзæ нис æ мæ дæ уæ н дæ р мойæ н. Гъеныр æ рæ джы мауал кæ нут.

Чызг йæ фыдæ й йын цы саргъ баззадис, уый рахаста. Ифтындзы Басыл байраджы.

Цалынмæ уый байраджы ифтыгъта, уæ дмæ йын чызг рахаста, йæ фыд ын цы ныууагъта, уыцы нысан, æ мæ йæ риуыл хуыйы. Ныррухс кодта талынг мæ сыджы уыцы нысан, хурæ й фыддæ р.

Ацы ’рттывдмæ цыма змæ лын байдыдтой адæ м, фæ лæ чызг нысан батыхта цармæ й хисæ рфæ ны æ мæ йæ хи дæ р бамбарзта кæ рцæ й, цæ мæ й сæ рухс мауал цæ уа.

Бæ хы раластой мæ сыгæ й, йæ уæ лæ сбадтысты. Цыма змæ лын байдыдтой адæ м дæ р, базыдтой сæ. Доны был ныллæ ууыдысты æ мæ сын гæ нæ н нал уыдис. Бæ лæ гъгæ стæ дæ р сæ базыдтой.

Уæ д сын бæ х зæ гъы:

— Ма тæ рсут, чызджы рон æ рбадарут мæ фындзы хуынчъытæ м.

Чызджы рон бадардта Басыл бæ хы фындзмæ. Бæ х ныххуыррытт кодта æ мæ фæ ндаг фестади доны уæ лæ.

Басыл йæ астæ умæ куы бахæ ццæ ис, уæ д ныхъхъæ р кодта:

— Абонæ й фæ стæ мæ ацы ахизæ н у Рон [2].

Агæ пп ластой уыцы фарсмæ, фæ лæ фæ дис схъæ р сты. Бæ х сын дзуры:

— Ма тæ рсут, фæ стæ мæ ма кæ сут, уыдон мах нæ раййафдзысты. Бæ х гæ пп кæ ны хохæ й-хохмæ, быдырæ й-быдырмæ, фæ лæ хъусы фæ дис тыхджынæ й-тыхджындæ р кæ ны. Фæ дис уыди доны былы цæ рджытæ й, кæ цытæ н уыдис сæ хистæ ртæ (хъахъхъæ нджытæ) Нарты цæ уæ тæ й.

Бæ х цæ уы æ мæ цæ уы. Уæ д сын бæ х дзуры:

— Ма тæ рсут.

Къаукъазы æ фцæ джытæ куы разындысты, уæ д сын бæ х ноджы дзуры:

— Доныл раст фæ ндаг.

Басыл æ мæ Олгъа сæ хи æ рбаппæ рстой Къаукъазы фидæ рттæ м. Уым æ рхызтысты рæ стæ гмæ.

Гуыдар уарзта Хъырымы цæ рын æ мæ уым уыдис.

Гуыдарæ н йæ зæ рдæ аскъуыдис æ мæ фæ мардис, Олгъайы раскъæ фт куы фехъуыста, уæ д.

Гуыдарæ н ноджы йæ зæ рдæ уымæ н аскъуыдис, æ мæ уый дзæ бæ х зыдта Басыл лæ ппулæ г кæ й уыдис, адæ м æ й фылдæ р кæ й уарзынц æ мæ, дам, мæ н, Гуыдары, раппардзысты æ мæ, дам, Басылы бауромдзысты Ирыстоны хистæ рæ й.

Йæ хæ дæ г, уæ лдæ р куыд загътам, аразæ ндæ ттæ ницы фæ уæ лдæ р кодта Ирыстоны.

Ноджы уымæ н аскъуыдис Гуыдарæ н йæ зæ рдæ, æ мæ йын загътой:

— Басыл, дам, Къаукъазы фидæ рттæ æ рцахста.

Басыл æ рцахста Къаукъазы фидæ рттæ æ мæ уым æ рцардис. Йæ хи та расидтис хистæ рæ й Ирыстоны. Йæ хицæ н бинонтæ н та расидтис рæ сугъд Олгъайы.

Йæ фыццаг бонтæ й Басыл разылдис адæ мтыл, сбæ рæ г кодта, чи цы кусын зоны — æ лвисын, хуыйын, тын уафын, æ фсæ нгарз аразын, кусæ нгарз алыхуызон — æ хсæ вæ й-бонæ й бæ рæ г кодта.

Гуыдары рæ стæ джы иттæ г фæ стиау баззадис Ирыстон.

Басыл сарæ зта кусæ ндæ ттæ — тын уафыны, кæ рдтæ аразыны. Дзæ бæ х хæ дзæ рттæ аразын дæ р байдыдта. Иу ныхасæ й, Басыл тыхджын сфидар кодта Ирыстоны.

Басыл йæ нысан æ рдæ г мæ йы хуызæ н нысан, æ хсæ вæ й-бонæ й йæ рухс кæ мæ н калди, уый йæ риуыл дары, уымæ й-иу базыдтой, Басыл, дам, æ рбацæ уы.

Олгъа æ мæ Басыл цыма арвæ й æ ртахтысты æ мæ уырдыгæ й æ рхастой семæ айхуызæ н цæ ттæ дзинад алы куыстæ н.

Олгъа йæ алыварс тымбыл кæ ны, бонæ й-бонмæ фылдæ р æ мæ фылдæ р кæ ны къуымбилæ лвисджыты. Басыл цæ уы æ мæ амоны алцы куыст æ фсæ нгуыст, мигæ нæ н, куыд мидæ ггон мигæ нæ н, афтæ хæ стон мигæ нæ нтæ аразын дæ р, æ рцытæ, кæ рдтæ, хуымæ тæ джы кæ рдтæ. Уæ д нырма æ хсаргæ рдтæ нæ уыдис.

Ирыстоны алы фисынæ й цæ уынц кусджытæ æ мæ сын лæ гъстæ кæ нынц:

— Айсут, дам, нæ кусæ гæ й. Мах дæ р, дам, уын баххуыс кæ ндзыстæ м паддзахадæ н. Усæ й æ мæ лæ гæ й иууылдæ р цыдысты.

Иттæ г тагъд айхъуыстис алы ран — хуры скæ сæ нæ й йæ ныгуылæ нмæ, йæ рахиз фарсæ й йæ галиу фарсмæ — ома, дам, Ирыстоны уый хуызæ н дæ сныдзинад, дам, кæ нынц æ мæ, дам, тагъд Иры тынæ й сæ хи æ мбæ рзын хъом систы. Алы раны дæ р, иу кæ ронæ й иннæ кæ ронмæ, тын уафджытæ фесты. Уый онг тын уафынц æ мæ се ’вæ рæ нтæ аразынмæ дæ р не ’ххæ ссынц. Фос бирæ, къуымбил бирæ, алцыппæ т дæ р, бæ ндæ н дæ р байдыдтой бийын. Ацы хъуыддагæ н сæ амонæ г у рæ сугъд Олгъа æ гас Ирыстоны сылгоймæ гтæ н.

Басыл йæ кусæ ндæ тты афтæ бирæ аразы зæ ххы кусæ н мигæ нæ нтæ æ мæ зæ ххы куыст адæ мæ н бирæ фенцондæ р ис.

Кæ д сын разæ й уыдис Царциатæ й баззайгæ фыййаг, кæ нæ цыргъ хъил, цæ мæ й-иу къахтой зæ хх, ныр та сын уымæ н фæ зынди æ фсæ йнаг къахæ нтæ, фæ рæ ттæ: хуымты кусынц, тауынц. Сæ разæ й цæ уы Басыл. Куыд хуыздæ р, куыд дзæ бæ хдæ р æ рзайдзæ нис мæ нæ у, хор, нартхор. Садзы афтæ дыргъхæ ссæ г бæ лæ стæ дæ р æ мæ адон æ ввахс куыд уой адæ мтæ м. Хъæ утæ аразы, адæ м кæ рæ дзимæ хæ стæ г куыд уой. Дынджыр хъæ утæ, гыццыл хъæ утæ, кæ м куыд хъæ уы, цæ мæ й адæ м æ ввахс куыд цæ рой кæ рæ дзимæ æ мæ æ ххуыс куыд кæ ной кæ рæ дзийæ н мидхъуыддæ гты æ мæ знæ гты ныхмæ дæ р, дзуапп дæ ттын сæ бон куыд уа знæ гтæ н.

Цалдæ р азы рацыдис æ мæ уыйонг хойраг æ рцыдис Ирыстоны æ мæ нæ м æ ндæ р паддзæ хтæ цыдысты ивынмæ, цы нæ сæ м уыдаид, уымæ й. Уыййеддæ мæ, æ ндæ р паддзахæ дты адæ мтæ дис кодтой Ирыстоны тынуафæ нты æ мæ къахæ й-къухмæ фæ смын дарæ сыл. Афтæ фæ лыст уыдысты Ирыстоны.

Афтæ уыдис, æ мæ цармы дарæ с дæ р нæ аппæ рста Басыл.

Рацыдысты цалдæ р азтæ æ мæ бæ мбæ джы тынтæ м дæ р ахызтысты, кæ цы кусæ ндæ ттæ Гуыдары рæ стæ джы бафынæ й сты. Рæ зы дзы æ рхуы, фæ йнæ г, бийынц ’фсæ йнагæ й, æ рхуыйæ хæ дæ ттæ, аразынц æ фсæ йнагæ й, æ рхуыйæ худтæ, уæ лæ дарæ стæ.

Уыдон цæ ттæ кодта зæ нгтæ н, кæ нæ мид-знæ гтæ куы фæ зыной, кæ нæ æ ддаг знæ гтæ, уыдонимæ тохæ н цæ ттæ куыд уа. Иу ныхасæ й, цыдæ риддæ р хъæ утæ рæ зы, гыццыл уа æ ви дынджыр, алы хъæ уты бийы æ фсæ йнагæ й хæ дæ ттæ, худтæ, цæ ттæ дары йæ химид знæ гтæ н æ мæ æ ддæ знæ гтæ н, дзуапп сын куыд радта. Лидзынц æ ддагон паддзæ хтæ й адæ мтæ æ мæ цæ уынц махмæ, Ирыстонмæ æ мæ лæ гъстæ кæ нынц: мах дæ р, зæ гъы, айсут æ мæ ацы ран цардæ й мах дæ р, дам, бафсæ дæ м, мах дæ р, дам, базонæ м сымах хуызæ н куыст.

Рæ зынц стыр хъæ утæ, æ хсæ вæ й-райсоммæ куы акæ сай, уæ д хъæ утæ ацарæ зы. Сæ фылдæ р хъæ утæ доны былтыл. Стонгдзинад ферох ис адæ мæ й. Адæ м дзурынц:

— Махæ н нæ фыд Басыл, нæ мад та рæ сугъд Олгъа, уыдон нын бирæ фæ цæ рæ нт. Кувын дæ р базыдтой æ мæ нын нæ худинаг бамбæ рстой æ мæ нæ м я стыхджын кодтой.

Кæ д ма Къаукъазы Царциатæ хъомы цардау цардысты, уæ д ныр та намысы цард æ рхастой Басыл æ мæ рæ сугъд Олгъа.

Басыл йæ хи цæ ттæ дары мид-знæ гтæ м, уымæ н æ мæ уæ ддæ р æ м мæ т ис, нæ сыл æ ууæ нды, куыд мидадæ мыл дæ р, афтæ æ ддагон адæ мыл дæ р.

Басыл ахуыр кæ ны æ гас Ирыстоны адæ мы ирон кæ рдзын кæ нын æ мæ алырдæ м сæ æ рвиты, цæ мæ й алырдыгæ й фæ ныктæ æ мæ чъизитæ ма уой сæ кæ рдзынтæ æ мæ дзæ бæ х кæ ной. Ацы хъуыддаджы тыххæ й Ирыстоны Басылы нысан айстой æ мæ уый хуызæ н кæ рдзын кодтой, куыд æ рдæ г мæ йы хуызæ н æ мæ кæ рдзынæ н ном радтой — Басылы кæ рдзын, дам.

Тутырты дыццæ джы уый хуызæ н кæ рдзынтæ иу скæ нынц, Басылы номы тыххæ й. Йæ ном уыцы кæ рдзынæ н — Басыл. Басыл ирон лæ гæ н сфæ лдыста ирон нуæ зт — ирон бæ гæ ны аразын.

Тутырты рæ мысыдис Басыл хъазт, хъæ лæ й хъазт, кафт, зард аразын. Иу ныхасæ й дæ р, алы кафт, алцы зард, алцы хъазт иууылдæ р Басыл æ рбахаста Ирыстонмæ.

Адæ м нал зонынц фырцинæ й цы кæ ной.

Басыл, æ гас Ирыстоны хистæ р, семæ хъазы хъæ лæ й, тохсийæ, семæ зары, семæ кафы. Иу ныхасæ й дæ р, Басыл, ирон адæ мæ н алыхуызон куыстытæ амоны, афтæ сæ алы хъазтæ, алы миты хъуыддагыл сæ рæ вдз кæ ны, уæ лдайдæ р та рæ сугъд Олгъа. Алы куысты мидæ г, алы хъазты мидæ г алырдæ м зынынц æ мæ æ рттивынц Басылы нысан æ мæ Олгъайы рæ сугъддзинад. Сæ бæ х дæ р сын дзуры:

— Иттæ г уæ ззау архайут, иттæ г уæ ззау кусут, æ ндæ ра айхуызæ н куыстытæ й æ мæ амындтытæ й уæ цæ рæ н бонтæ сцыбыр кæ ндзыстут.

Дардыл хъуысы Басылы æ мæ рæ сугъд Олгъайы ном. Минтæ й сæ м цæ уынц æ мæ курынц, куыд сæ айса Басыл.

Хъæ дæ й сын дыргъы бæ лæ стæ ласын кæ ны æ мæ сæ хъæ уты алыварс садзын кæ ны, цæ мæ й сæ рæ гъæ ды афоны сырдты къухы ма бахауой æ мæ адæ м пайда кæ ной.

Ахæ м сырдтæ, куыд хуы, куыд арс, дыргъы бæ лæ стæ цъæ л кæ нынц, сафынц сæ æ мæ адæ м æ нæ пайда зайынц. Басыл дæ р æ мæ рæ сугъд Олгъа дæ р нæ рох кæ нынц сæ кусæ ндæ ттæ, сæ гарзаразæ нтæ, сæ тынуафæ нтæ дæ р. Уыцырдæ м дæ р тынг архайынц. Бирæ ты ахуыр кæ нынц æ мæ цæ уынц æ гас Ирыстоны, йæ иу кæ ронæ й иннæ мæ сæ æ рвитынц.

Нæ арæ нтæ й æ ддæ дæ р чи цæ рынц, уыдон хистæ ртæ æ рвитынц, цæ уынц сæ хæ дæ г дæ р, хæ ссынц нæ м къуымбил, бæ мбæ г. Ирыстоны дæ р зыдтой бæ мбæ г, фæ лæ йæ пайда кæ нын нæ зыдтой, цалынмæ Олгъа æ мæ Басыл не ’рбацыдысты. Къуымбил æ мæ бæ мбæ г ивынц тынтыл, хъуымацыл. Иу тыныл дæ сгай барæ нтæ бæ мбæ г дæ ттынц. Æ хсæ вæ й-бонæ й нæ уафджытæ уафынц. Кæ д æ хсæ в талынг вæ ййы, уæ д-иу артытæ ссудзынц æ мæ -иу æ хсæ выгæ тты дæ р кусынц, нæ сæ фæ нды баулæ фын, афтæ зæ рдиагæ й æ мæ цинæ й кусынц ирон адæ м.

Рацыдис цалдæ р азтæ, мæ йтæ, æ мæ Басыл æ мæ рæ сугъд Олгъа æ ппæ тæ й сфидар кодтой Ирыстоны: куыд хæ цæ нгарзæ й, дарæ сæ й, хæ ринагæ й. Нал дзы фендзынæ Ирыстоны бæ гънæ г адæ ймаджы, чысылæ й, стырæ й — иууылдæ р куыд къахыдарæ сæ й — къогъодзи, æ рчъи, цъар, — афтæ уæ лæ йы дарæ сæ й сифтонг сты. Басыл æ мæ Олгъа аразын байдыдтой, цæ мæ й ирон сылгоймагæ н йæ дарæ сы хатт ирон хуыз уыдаид: йæ риуыл æ фтаугæ æ гънæ джытæ, йæ сæ рыл рæ сугъд къоппы хуызæ н сæ рыл кæ нинаг.

Сызгъæ рин дæ р фæ зындис Ирыстоны.

Басыл æ мæ Олгъа аразын байдыдтой фидæ рттæ, цæ мæ й адæ м алы улæ фты боны сæ хи ирхæ фстаиккой. Иу ныхасæ й дæ р, алы улæ фты æ нцойбоны-иу куы сцагътой дыууадæ стæ нон фæ ндыртæ, уæ д-иу лæ г афтæ æ нхъæ лдтаид, уæ ларвы адæ м ис æ мæ уыдон зарынц æ мæ кафынц.

Уый æ дде ма Басыл Иры фæ сивæ дæ н сарæ зта дугъ, кæ цыйæ уыдон дæ р сæ хи ирхæ фстаиккой.

Кæ д Царциаты рæ стæ джы æ взæ р арæ зт бæ лæ гътæ уыдис, уæ д Басыл уый хуызæ н сыгъдæ г рæ сугъд æ мæ рæ уæ гтæ -иу сарæ зта æ мæ фурды мидæ г-иу бабаста дыууæ -æ ртæ бæ лæ гъы иумæ æ мæ афтæ скъæ рдта. Иугæ йттæ й-иу уагъта чысыл дæ тты, дыууæ тæ та — дынджыр дæ тты, æ ртыгæ йттæ та фурды мидæ г-иу ацарæ зта кæ рæ дзийыл.

Алырдыгæ й йæ м цыдысты Басылмæ Ирыстоны æ ддæ дæ р цæ рджытæ æ мæ йын лæ гъстæ кодтой, рауæ й, дам, нын кæ н дæ бæ лæ гътæ.

Сбонджын ис иттæ г Ирыстон, фæ лæ Басылæ н йæ хорз зонд амонæ г бæ х рарынчын ис æ мæ амардис.

Бирæ хъынцъым фæ кодта Басыл, æ гас Ирыстоныл дæ р айхъуыстис, фæ лæ Басыл радта ныфс йæ хицæ н, æ гайтма хорз сахуыр сты, дам, мæ ирон адæ м, ницы, дам, кæ ны, мæ хæ дæ г, дам, сархайдзынæ н.

Бирæ азтæ фæ куыста Басыл Ирыстонæ н, фæ лæ ггад кодта, æ хсæ вæ й-бонæ й нæ бафæ лладис, фæ лæ сын зæ нæ г нæ рацыдис Басылæ н æ мæ рæ сугъд Олгъайæ н.

Уымæ й Басыл цин кодта, æ хсызгон кодта, æ мæ йæ адæ мæ й иунæ г лæ г дæ р, иунæ г сылгоймаг дæ р йæ рæ стæ джы зæ ппадзы нæ бахауди.

Афтæ хорз куыстой, афтæ хорз рæ зтис æ хсæ вæ й-бонæ й хъæ утæ, æ мæ Басыл йæ хæ дæ г зылдис адæ мыл æ мæ сын бузныг дзырдта.

Ирыстоны арæ нтæ й æ ддæ дæ р цæ рджытæ хистæ ртæ дæ р цыдысты æ мæ куырдтой Басылæ й: æ фсæ дтæ нын радт, Басыл, мингæ йттæ, кæ д мах дæ р, знæ гтæ нын ис, басæ ттиккам уыдоны æ мæ дæ адæ мау хорз цæ риккам. Дæ уæ н ис хорз хæ цджытæ, æ рхæ сдзыстæ м дын бæ мбæ г, къуымбил, сызгъæ рин æ мæ алцыппæ т уый бæ сты дын ратдзыстæ м.

Басыл сын загъта:

— Мæ адæ м цæ ттæ сты алцыппæ тæ й, тыхджын сты, ахæ м тыхджын æ фсад æ гас дунейыл нæ й. Ме ’фсæ ддонтæ н ницы фæ фидар уыдзæ нис зæ ххы чъылдымыл, фæ лæ мидæ гæ й мæ нæ н мæ хицæ н мæ адæ м нырма ноджы хъуаг сты мидцардæ й, хъуамæ сæ ххæ ст кæ нæ м.

Басыл тыхджын рынчын рацис. Йæ усæ н, рæ сугъд Олгъайæ н, фæ дзæ хсы:

— Мыййаг, куы амæ лон, уæ д Ирыстоны дзæ гъæ лæ й ма ныууадз.

Олгъа загъта:

— Æ з дæ уæ н бирæ хатты дзырдтон: дæ хиуыл фæ цауæ рд, фæ лæ ды нæ бацауæ рстай нæ дæ р дæ хиуыл, нæ дæ р мæ ныл. Кæ д Ирыстонæ н стыр пайда радтæ м, уæ ддæ р нырма афтæ зæ рæ дтæ не стæ м, æ мæ нæ Ирыстоны дзæ гъæ лæ й ныууадзæ м.

Басыл амарди.

Айхъуыстис æ ппæ т Ирыстоныл æ мæ ницыуал зонынц. Хъæ утæ æ мбырд кæ нынц. Сæ рбæ гънæ гæ й сылгоймæ гтæ цæ уынц æ мæ иронвæ ндаг кæ нынц сæ кæ рæ дзимæ. Алы хъæ уы дæ р сау хуыз сахуырстой сæ бæ мбæ гæ й тынтæ, хæ дзæ рттыл, бæ лæ стыл æ рцауыгътой ацы тынтæ. Ай у Ирыстоны саударæ н нысан.

Фондзсæ дæ хатт мин минтæ цæ рæ г Ирыстон æ нæ хъæ нæ й баззадысты æ нæ низæ й æ мæ сидзæ рæ й.

Ирыстонмæ хæ стæ г цы адæ м цардысты, уыдон дæ р афтæ скодтой сау дарæ с Басылы мардыл.

Кæ д Басыл тыхджын уыдис, уæ ддæ р никæ й дæ р тæ рсын кодта, æ мæ никæ мæ дæ р хæ цгæ кодта æ мæ уымæ н æ й уарзтой иннæ адæ мтæ дæ р.

Басылы быныгæ дтой Къаукъазы æ мæ Нартийы фарс Къаукъазы фидæ ртты.

Басылы фæ стæ Олгъа расидтис йæ хи Ирыстоны хистæ рæ й. Йæ фыды æ рттиваг нысан, йæ фыдæ й йын цы баззадис, Басылы фæ стæ йæ хæ дæ г Олгъа бакодта йæ риуыл.

Ирыстоны кæ рæ ттæ й, Ирыстоны астæ утæ й цæ уынц æ мæ æ рвитынц зондджын æ мæ зондджын ус æ мæ лæ джы æ мæ йын арфæ кæ нынц Олгъайæ н, æ мæ йын ныфсытæ дæ ттынц:

— Амæ й фæ стæ мæ ноджыдæ р алы хъуыддæ гтæ хуыздæ р æ мæ хуыздæ р æ ххæ ст кæ ндзыстæ м дæ уæ н. Кæ д Басыл амардис, уæ ддæ р мах хорз баххуыс кæ ндзыстæ м дæ уæ н. Махæ н бирæ ис Басылы ахуырдзинад æ мæ бирæ баххуыс кæ ндзыстæ м алы куыстæ н дæ р Ирыстоны.

Ирыстоны æ ддæ дæ р цыдæ риддæ р хистæ ртæ уыдысты, уыдон дæ р æ рвыстой сæ лæ гтæ Олгъамæ, æ мæ йын арфæ тæ кæ нынц:

— Мах дынджыр бузныг стæ м Басылæ й-уыйхуызæ н зæ ндджын цард кæ й кодта, уый махæ н дæ р пайда уыдис æ мæ махæ н дæ р æ нцон уыдис. Мах ныфс ис, æ мæ ды дæ р афтæ цæ удзынæ уыцы æ гъдæ уттыл, цы æ гъдæ уттыл цыдис Басыл. Æ мæ махæ н дæ р нæ бон цы уа, уый дæ уæ н нæ бацауæ рддзыстæ м.

Олгъа йæ адæ мыл зылдис æ мæ сæ фæ дзæ хста:

— Зылындзинад, æ взæ рдзинад мацы саразут. Мæ бон цы уа, уымæ й архайдзынæ н, æ мæ Басыл цы кусæ ндæ ттæ ныууагъта æ мæ æ гъдæ уттæ, уыдон фæ хуыздæ р кæ нæ м уемæ иумæ.

Цыдысты азтæ, цыдысты мæ йтæ æ мæ кусæ ндæ ттæ й алыхуызон дзаума цæ уын бонæ й-бонмæ фылдæ р æ мæ хуыздæ р цы кодта, уыййеддæ мæ хъаджджын ницы кодта Басылы фæ стæ Олгъайы руаджы.

Ирыстоны ахæ м цæ стæ й кастысты Олгъамæ, афтæ йæ уарзтой æ мæ сын Олгъа куы загътаид: иууылдæ р, адæ м, уæ хи фурды бакалут, уæ ддæ р фæ сте ничи æ рлæ ууыдаид.

Олгъамæ дзырд райхъуыстис — хурыскæ сæ нырдыгæ й стыр доны былтыл хъуагдзинад ис.

Олгъа сын загъта:

— Бæ лæ гътæ æ рæ вæ рут Ихдоныл.

Йæ уæ лæ гæ рзтæ скодта, йæ нысан йæ уæ лæ æ рттивы Басылы мæ лæ ты фæ стæ. Сбадтысты, йемæ чи цыдис, йæ дæ лдæ ртæ, æ мæ Къуырма донмæ æ рхæ ццæ сты. Къуырма доныл ноджы сæ м баиу ис цалдæ р бæ лæ гъы æ фсæ дтæ й. Фурдмæ æ рхæ ццæ сты. Фæ ндагыл алы ран сыл æ мбæ лынц бæ лæ гътимæ цæ ттæ æ фсæ дтæ.

Стыр донмæ бахæ ццæ сты. Дзæ вгар йе ’рдæ джы онг куы бахæ ццæ сты, уæ д Олгъайы бæ лæ гъ цæ уылдæ р сæ мбæ лдис.

Олгъа йæ дæ ллæ гтимæ фæ дæ лдон сты, фæ лæ доны мидæ г уæ ды адæ м тынг арæ хст уыдысты, куыд кæ сæ гтæ, æ мæ бакалдысты донмæ. Олгъайы ма удæ гасæ й баскъæ фтой доны уырмæ [3]. Олгъа ма сын иу цалдæ р ныхасы сфæ рæ зта æ мæ загъта сын:

— Къаукъазы фидæ рттæ й, Нартийы фидæ рттæ й, Басылы фидæ рттæ й уæ хи ма сисут. Ноджы сыл фидарæ й æ мæ фидарæ й хæ цут, æ ндæ ра фесæ фдзыстут.

Адон куы загъта Олгъа, уæ д амардис. Бирæ фæ куыдтой, йемæ чи уыдис, уыдон æ мæ хъарджытæ кодтой:

— Нæ мад Олгъа, æ нæ дæ у ма цы кæ ндзыстæ м. Чи ма нын уыдзæ н мад ивæ г, фæ лæ мах иудадзыг кæ угæ нæ кæ ндзыстæ м. Æ рмæ ст абон стæ м хъыгдард, фæ лæ дæ номыл Ирыстон зарджытæ кæ ндзæ н йæ цæ рæ нбонты. Абонæ й фæ стæ мæ хуры скæ сæ ны стыр дон уыдзæ нис нæ мад Олгъа.

Абон дæ р ма хуыйны уыцы дон нæ мад Олгъа.

Олгъайыл афтæ -иу зарыдысты:

Рæ сугъд Олгъа хурыскæ сæ нæ й,

Стыр донæ й Рахъуыста хъуагдзинад;

Къаукъазы æ фцджытæ й ракастис

Æ гас Ирыстонмæ —

Æ мæ хурау ныррухс кодта æ гас Ирыстон,

Зарджытæ кæ ндзыстæ м дæ номыл, рæ сугъд Олгъа,

Рæ сугъд Олгъа бæ лæ гътæ Ихдоныл æ рæ вæ рын кодта,

Йемæ сбадын кодта йе ’ууæ нк хæ стæ джыты,

Дардыл æ рзылдис, дард фæ ндаг банымадта,

Йæ мæ лæ т æ рхаста хуры скæ сæ ны

Стыр донмæ,

Кæ цыдæ р хуыйны абон дæ р рæ сугъд

Олгъа. [4]

Цалдæ р боны, цалдæ р мæ йы рацыдис, æ мæ ацы зарæ г айхъуыстис, ахæ лиу æ гас Ирыстоныл.

Усæ й æ мæ лæ гæ й иууылдæ р зарыдысты ацы зарæ г кæ уыны бæ сты, Олгъайы номыл, цæ мæ й Олгъайы ном макуы фесæ фтаид Ирыстоны.