IX. ЦАРЦИАТЫ СÆФТ

58. Царциаты сæ фт.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 197–203 ф. Радзырдта йæ Сланты Иликъо Джиуæ рджийы фырт, Брытъаты хъæ уккаг, Дзауы районы, 74-аздзыд. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар 1940 азы.

1 Саджил фатфындзтæ — ома, ахæ м фæ ттæ, кæ цытæ уыдысты саджил.

2 Царциатæ й иу хай ныгæ д у афтæ: бынæ й къæ й, фæ рстæ м — къæ йтæ, стæ й мард се ’хсæ н æ мæ йæ къæ йæ æ рынбæ рзынц. Уыцы къæ йы сæ рыл дæ р та мард се ’хсæ н æ мæ йæ алыварс къæ йтæ, стæ й та къæ йæ æ мбæ рст æ мæ афтæ дарддæ р. Алы ингæ ны афтæ мæ й дæ с кæ нæ фылдæ р марды ис æ вæ рд (Б.Д.).

3 Фæ рсæ вæ рд — Царциатæ н се ’ннæ хай сты æ нæ ингæ нæ й ныгæ д. Фæ рсæ й фæ рстæ м-иу равæ рдтой мæ рдты, стæ й сыл иу фæ лтæ р равæ рдтаиккой, стæ й та уыдон уæ лæ ног фæ лтæ р æ мæ та сыджыт ногæ й (Б.Д.).

4 Едысы аргъуан цы къуыппыл æ вæ рд ис, уый бын иууылдæ р у стæ гдар Царциаты мæ рдтæ й.

5 Едысæ й Брытъаты хъæ уы æ хсæ н уаддзæ г у лæ сæ н. Ныр ыл хъæ д схæ цыд. Кæ ддæ р Десы къахыр æ мæ Хъелы цады уыд зæ хх стынд æ мæ лæ сæ н байдзаг ис Едысæ й Брытъаты æ хсæ н.

6 Лигдонат — ис Едысы хъæ уы, зæ гъынц таурæ гътæ, зæ гъгæ, Едысайы авд фырты уым лæ сæ н ракалди æ мæ фесæ фтысты авд æ фсымæ ры (Б.Д.).

7 Едыс — Едаса уыд Царциатæ й. Царциатæ куы сæ фтысты, уæ д ма сæ уый хæ рз иунæ гæ й аирвæ зти, балыгъди Едысы суары цурмæ, фæ лæ йæ авд фырты куы бабын сты, уæ д гæ нах ацарæ зта æ мæ йæ гæ нахы зæ рдæ скъуыд фæ цис. Уыцы гæ нах уыди Беджызаты къухы, уыд æ ртæ æ ддæ гуæ лæ. Фæ лæ Беджызатæ удæ гасæ й бирæ гъ куы бастыгътой, уæ д аскъуыдысты. Иу ма сæ баззади æ мæ йæ уый Мамитæ н радта. Уыцы гæ нахыл ныр Мамитæ хæ дзар сарæ зтой (Б.Д.).

8 Калак — гуырдзиаг ном, амоны горæ т. Царциаты бынат ныр дæ р «Калактæ» хуыйны.

59. Царциаты сæ фт.

ОРФ СОИГСИ, Ф. фольклор, оп.1, д.438, п. 142. Фольклорные записи Д.Г. Бегизова. II Предания о Царциата. — 223–226 ф. Радзырдта йæ Беджызаты Пепейы фырт Леуан, 149-аздзыд, Едысаг, Дзауы р-нæ й. Ныффыста йæ Беджызаты Дудар» 1939 азы.

1 Калак — Едысы уыд стыр хъæ утæ Царциатæ н. Ныр дæ р ма актыты калакский приход фыст сты афтæ архивты дæ р. (Б.Д.).

60. Царциатæ куыд фесæ фтысты (вариант)

Радзырдта йæ Беджызаты Леуан, фысгæ та йæ ныккодта Беджызаты Дудар 1940 азы 29 июлы. ХИЗИИ архивы фольклорон фыстытæ, №53. Мыхуыргонд æ рцыд: Ирон адæ мон аргъæ уттæ. III Т. Цхинвал, 1962. — 48–50 ф. Уæ йгуыты мæ сыджы тыххæ й кæ с Е. Пчелина. «Зилде Машиг», Советская этнография, 1934 г., №3 æ мæ Гæ ззаты Ладийы уац «Зылды мæ сыг» — Фидиуæ г, 1927 аз, № 7–8.

1 Ходз — Едысы сæ рмæ иу чысыл хъæ у, Стыр Леуахийы райдианы.

[1] ИÆ — Ирон æ мбисæ ндтæ. /Æ рæ мбырд сæ кодта æ мæ чиныг сарæ зта Гуытъиаты Хъазыбег./ — Орджоникидзе, 1976.

[2] Дз.Р. — Р.Г. Дзаттиаты. Царциатские памятники: едысское городище и могильники. — Владикавказ, 2006.

[3] Меликсетбеков Л.М. К археологии и этнологии Туальской Осии / Материалы по изучению Грузии. Юго-Осетия. Вып. I. Серия I. Тифлис, 1925. — С. 252–278.

[4] Кокиев Георгий. Склеповые сооружения горной Осетии. Историко-этнографический очерк. Владикавказ, 1928.

[5] Куфтин Б.А. Археологическая маршрутная экспедиция 1945 года в Юго-Осетию и Имеретию. Тбилиси, 1949.

[6] Дзаттиаты Р.Г. Царциатские памятники: едысское городище и могильники. Владикавказ, 2006. — С. 79–90.

[7] Персидско-русский словарь. Т. 1. М., 1970. — С. 465.

[8] Царциатæ. Материал, собранный Цабаевым В.Г. о легендарном племени. // Ф. фольклор, огт. 1, д.597, Инв. № 1088. — С. 1.