Паротиттік инфекция

Анық тамасы. Паротиттік инфекция – Mumps virus қ оздыратын, қ ызбамен, ағ заның улануымен, бір немесе бірнеше сілекей бездерінің, жиі басқ а бездік ағ залармен орталық жү йке жү йесінің зақ ымдалуымен сипатталатын жедел вирусты ауру.

Тарихи мә ліметтер. Паротиттік инфекция Гиппократ кездерінен бері белгілі (бұ дан 2400 жыл бұ рын Гиппократ мысқ ыл ауруының эпидемиясы туралы жазғ ан). Бұ рын паротит ауруы ә скерлер арасында жиі кездескен, сондық тан оны «ә скерлер ауруы» деп атағ ан. Аурудың вирусты этиологиясын 1934 ж. K.Johnson жә не R.Goodpasture анық тағ ан.

Этиологиясы. Қ оздырғ ышы Mumps virus короновирустарғ а жатады. Вириондары полиморфты, дө ң гелек вириондардың диаметрі 120-300 нм. Вирус тауық тың, ү йректің, тең із шошқ асының, иттің жә не т.б. эритроциттерін жалғ айды. Лабораториялық жануарлардың паротит вирусына сезімталдығ ы тө мен, тек қ ана маймылдар ауруғ а қ абілетті. Вирус қ ыздыруғ а, ультракү лгін сә улелеріне тұ рақ сыз. Вирустың аттенуирлі штаммдары (Л-3) тірі вакцина ретінде пайдаланылады. Вирустың антигендік қ ұ рылымы тұ рақ ты. Онда антигендер бар, ол нейтрализациялаушы жә не комплемент байланыстырушы антиденелердің тү зілуін тудырады, сондай-ақ аллергендік қ асиеті бар.

Эпидемиологиясы. Инфекцияның кө зі тек қ ана науқ ас адам. Клиникалық нышандардың пайда болуына дейінгі 1-2 кү нде жә не аурудың алғ ашқ ы 5 кү нінде науқ ас жұ қ палы болады. Ал аурудың белгілері жойылғ аннан кейін пациент қ ауіпсіз, яғ ни жұ қ палылығ ы болмайды. Вирустың берілуі жолы - ауа-тамшылы. Инфекцияғ а қ абілеттілік ө те жоғ ары. Контагиозды индексі – 30-50%. Кө бінесе балалар ауырады. Ә йелдерге қ арағ анда, ер адамдар паротитпен 1, 5 есе жиі ауырады. Ауру мезгілдік кө рініспен сипатталады. Аурудың ең жоғ арғ ы дең гейі наурыз-сә уір айларында, ал тө менгі дең гейі тамыз-қ ыркү йек айларында байқ алады. 1-2 жыл сайын аурудың кезең дігінің ө ршуі кө рінеді. Аурудың кездейсоқ пайда болатын тү рі (спорадикалық) жә не эпидемиялық ө ршу тү рлері кездеседі. Балалар мекемесінде аурудың ө ршуі 70-110 кү нге созылады. Ересектердің 80-90% қ анынан паротитке қ арсы антиденелерді табуғ а болады. Тірі вакциналардың иммунизациясын практикағ а енгізгеннен кейін, эпидемиялық паротитпен ауыру едә уір тө мендеген.

Патогенезі. Инфекцияның кіру қ ақ пасы ауыз бен мұ рынның шырышты қ абық тары. Осы жерде қ оздырғ ыш кө бейіп, қ анғ а ө теді, қ аннан бездерге (сілекей безіне, жыныс бездеріне, асқ азан асты безіне), орталық жү йке жү йесіне тү седі. Ол барлық ағ зағ а таралады. Вирустың ағ заларды зақ ымдауы оның функциональды жағ дайымен анық талады. Мә селен, ұ л балалар мен 50 жастан жоғ ары ер кісілердің жыныс мү шелерінің зақ ымдануы сирек, ал жас ер адамдарда жиі байқ алады. Асқ ынудың дамуында иммундық механизмдер роль атқ арады. Паротитке табиғ и иммунитет қ алыптаспағ ан. Ауруды бастан ө ткізгеннен кейін тұ рақ ты иммунитет қ алыптасады. Алайда аурудың қ айталануы кездеседі. Бастан кешкен паротиттің қ алдық қ ұ былыстары созылмалы паротит, жыныс жү йесінің, жү йке жү йесінің дисфункциясы болуы мү мкін.

Паротиттің вирустарын тек қ ана қ аннан жә не сілекей безінен бө ліп алумен қ атар, сондай-ақ вирусты асқ азан асты безінен, паротитпен ауырғ ан ә йелдердің сү тінен де бө ліп алуғ а болатыны белгілі.

Паротит кезінде организмде бірнеше жылдың ішінде білінетін ерекше антиденелер тү зіледі жә не организмнің аллергиялық қ айта қ ұ рылуы дамиды, ол ө те ұ зақ сақ талады (ө мір бойы болуы мү мкін).

Клиникалық кө ріністері. Аурудың жасырын кезең і 11-23 кү нге (жиі 15-19 кү н) созылады. Кейбір науқ астарда 1-2 кү нде, аурудың типтік кө рінісі дамығ анғ а дейін продром қ ұ былысы байқ алады, оның негізгі белгілері шаршағ ыштық, бұ лшық еттердің ауыруы, бас ауыруы, ұ йқ ы мен тә беттің бұ зылуы тү рінде кө рінеді. Паротиттік инфекция тү рлі клиникалық тү рлерде ө туі мү мкін. Паротиттік инфекцияның клиникалық тү рлерінің жалпы қ абылданғ ан жіктелуі жоқ. Паротиттік инфекцияның клиникалық тү рлерінің жіктелуін В.Н.Реморов жасағ ан:

А. Манифесттік тү рлері:

1. Асқ ынбағ ан: тек қ ана сілекей безінің зақ ымдануы, біреу немесе бірнешеуі;

2. Асқ ынғ ан: сілекей безі жә не басқ а мү шелердің (менингит, менингоэнцефалит, панкреатит, орхит, мастит, миокардит, артриттер, нефрит) зақ ымғ а ұ шырауы.

Ағ ымның ауырлығ ы бойынша:

- жең іл (соның ішінде жасырын жә не атипті);

- орташа;

- ауыр;

Б. Инфекцияның инаппарантты тү рі;

В. Эпидемиялық паротиттің резидуалды қ ұ былысы:

- жыныс бездің атрофиясы;

- бедеулік;

- диабет;

- керең дік;

- орталық жү йке жү йесі қ ызметінің бұ зылуы.

Аурудың ауыр ағ ымының белгісі ағ заның улану белгілерімен жә не қ ызба кө рінісімен байланысты, сондай-ақ асқ ынудың болуымен немесе жойылуымен.

Асқ ынбағ ан паротиттік инфекция ә детте жең іл ө теді.

Паротиттің жең іл ағ ымында дене қ ызуының аздап кө терілуі мен ағ заның улану белгісінің ә лсіз кө рінісі немесе тіптен болмауы мү мкін (асқ ынусыз). Ал паротиттік инфекцияның орташа тү рі дене қ ызуының 38-39°С дейін кө терілуімен, ұ зақ қ ызбамен, ағ заның улануымен (қ алтырау, бас ауыруы, буынның сырқ ырауы, бұ лшық еттердің ауыруы), сілекей бездерінің едә уір ү лкеюімен, жиі - 2 жақ ты паротитпен, асқ ынудың болуымен сипатталады. Паротиттік инфекцияның ауыр тү рі жоғ арғ ы дене қ ызуымен (40°С жоғ ары) жә не дене қ ызуының ұ зақ уақ ыт кө терілуімен (2 аптағ а дейін), ағ заның қ атты улануымен; астенизация, қ атты ә лсіздік, тахикардия, АҚ Қ тө мендеуі, ұ йқ ының бұ зылуы, анорексиямен жә не т.б ө теді. Кейде ауыр ағ ым аурудың 1-ші кү ні байқ алады.

Аурудың ерекше нышаны - сілекей безінің зақ ымдануы. Кө біне беттің тө менгі бө лігі қ атты ісініп, алмұ ртты еске тү сіреді. Бездердің ісінуі 6-16 кү н сақ талады. Қ ызба ә ртү рлі типте 4-7 кү н бойы сақ талады. Балаларғ а қ арағ анда ересектердің ауруы ұ зақ ә рі ауыр ө теді.

Асқ ынулары. Паротиттік инфекция кезінде кө бінесе безді мү шелер мен орталық жү йке жү йесі зақ ымғ а ұ шырап, асқ ынуы жиі білінеді. Балалардың ауруында ең жиі асқ ыну серозды менингит болып табылады. Бұ л асқ ынудың жиілігі 10% асады. Серозды менингиті бар барлық балалардың 80% жуығ ында паротитті менингит анық талады. Ә йелдерге қ арағ анда, ер адамдарда менингит 3 есе жиі дамиды. Науқ астардың 10%-да менингит сілекей безінің қ абынуынан ерте дамиды. Менингит жедел, кейде қ ызумен (аурудың 4-7-ші кү ні) басталады: бұ л кезде қ алтырау пайда болып, дене қ ызуы қ айта кө теріледі (39°С дейін), сонымен қ атар бас ауыруы, лоқ су мазалап, менингеальды синдром дамиды (желке бұ лшық еттерінің ригидтілігі, Кернинг, Брудзинский нышандары оң болады). Менингит пен қ ызбаның нышандары 10-12 кү ннен кейін жойылады.

Кейбір науқ астарда менингеальды нышандардан басқ а, энцефалит (менингоэнцефалит) немесе энцефаломиелит белгілері дамиды.

Орхит ересектерде жиі байқ алады. Оның жиілігі аурудың ауырлығ ына байланысты. Орхиттің белгілері аурудың басталуынан 5-7-ші кү ні байқ алады жә не ол қ ызбаның жаң а толқ ынымен (39-40°С дейін), зақ ымдалғ ан аймақ тың айқ ын ауыру сезімімен сипатталады. Жыныс безінің кө лемі ұ лғ аяды. Қ ызба 3-7 кү н сақ талып, ал орхит кө ріністері - 5-8 кү н сақ талады. Одан соң ауру бә сең дей тү седі.

Жедел панкреатит аурудың 4-7-ші кү ні дамиды. Бұ л уақ ытта эпигастральды аймақ та қ атты ауыру сезімі пайда болып, жү рек айну, дү ркін-дү ркін лоқ су, қ ызба байқ алады.

Есту мү шелерінің зақ ымдануы кейде толық керең дікке алып келеді. Алғ ашқ ы белгілері - шудың пайда болуы. Жазылу кезең інде есту қ алпына келмейді.

Артриттер шамамен науқ астардың 0, 5%-да дамиды, соның ішінде ересектерде жә не ә йелдерге қ арағ анда ер адамдарда жиі болады. Олар сілекей бездері зақ ымғ а ұ шырағ аннан кейінгі, алғ ашқ ы 1-2 аптада байқ алады. Мұ нда ірі буындар жиі зақ ымданады. Буындар ісініп ауырады. Артриттің ұ зақ тығ ы 1-2 апта, кейде ол 1-3 айғ а дейін сақ талады.

Ал басқ а асқ ынулар (простатит, оофорит, мастит, тиреоидит, бартолинит, нефрит, миокардит) сирек байқ алады.

Диагностикасы. Типті оқ иғ аларда эпидемиялық паротитті анық тау қ иындық келтірмейді. Қ ұ лақ тұ сы сілекей бездерінің зақ ымдануы басқ а инфекциялық аурулар кезінде 2-шілік болып табылып, ірің ді зақ ымдану сипатына ие болады. Науқ асты ұ қ ыпты тексеру, соның ішінде фарингоскопия, бұ л ауруды еш қ иындық сыз ажыратуғ а мү мкіндік береді.

Эпидемиялық паротиттің асқ ынғ ан тү рінде дифференциалды диагностикасы қ иындайды, ә сіресе сілекей безінің зақ ымдануы айқ ын болмаса немесе жоқ болса.

Паротиттік серозды менингитті басқ а этиологиялы серозды менингиттерден, ә сіресе туберкулезді жә не энтеровирусты менингиттерден ажырату керек. Туберкулезді менингит продром қ ұ былысының болуымен, неврологиялық симптомдары ақ ырындап басталуымен жә не ү демелі кү шеюімен сипатталады. Энтеровирусты менингит жаз мезгілінің аяғ ында немесе кү здің басында кездеседі.

Жедел панкреатитті асқ азан-ішек қ уысының жедел хирургиялық ауруларынан дифференциялау қ ажет (жедел холецистит, аппендицит жә не т.б.).

Иммунофлюоресцентті ә дістер клетка дақ ылынан 2-3 кү ннен кейін вирустарды табуғ а мү мкіндік береді. Ол жә не де жұ тқ ыншақ клеткасынан тікелей вирусты антигенді табуғ а мү мкіндік жасап, тез жауабын алуғ а жағ дай жасайды. Серологиялық ә дістер (ТГАР, ИФА) антиденелер титрінің жоғ арлауы тек 1-3 аптадан кейін ғ ана айқ ындауғ а мү мкіндік береді. ПТР вирус геномын анық тайды.

Емі. Этиотропты емі жоқ. Гипериммундық ерекше сарысу терапевтік ә сер бермейді. Тө сек режимін 10 кү ннен кем емес мерзімде сақ тау керек. Тө сек режимін сақ тамағ ан ер адамдарда 1 аптаның ішінде орхит 3 есе жиі (75%) дамығ ан. Панкреатиттердің профилактикасы ү шін, бұ дан басқ а диетаны да сақ тау керек; тамақ ты артық жеуден сақ тану, ақ нанның, макаронның, майдың, орамжапырақ тың мө лшерін азайту. Емдә м сү т жә не ө сімдік қ оректерінен болуы тиіс. Кү рішті жә не қ ара нан мен картофельды пайдалануғ а рұ қ сат етілген.

Орхит кезінде преднизолонды ертерек белгілеуге болады, 5-7 кү н аралығ ында, 40-60 мг бастап, ә р кү н сайын 5 мг мө лшерден азайтып отыру керек.

Менингит дамығ ан кезде кортикостероидты гормондарды қ олданады. Дегидратациялық терапия маң ызды болады.

Болжамы. Кө п жағ дайларда ауру сауығ умен аяқ талады, ө лім қ аупі сирек болады.

Алдын алу шаралары. Паротиттік инфекциямен ауырғ ан адамды ү йде емдейді. Оны 9 кү нге оқ шаулау керек. Ал паротит ауруы білінген жағ дайда, балалар мекемесіне 21 кү н карантин белгілейді. Паротиттік инфекция ошақ тарына дезинфекция жү ргізілмейді.

Ерекше профилактика ү шін Ленинград-3 (Л-3) аттенуирленген штаммынан тірі паротитті вакцинаны пайдаланады. Паротиттік инфекцияғ а қ арсы профилактикалық егуді 15 айдан 7 жасқ а дейінгі балаларғ а жү ргізеді. Егу бір рет, тері астына немесе тері ішіне жасалады.