Екіншілік-ошақтық түрлері

· Бубонды

· Баспалы

· Абдоминальды

· Пневмониялық

· Менингоэнцефалиттік

· Септикалық

Обағ а арналғ ан ә дебиеттер бойынша бубонды тү рі ең жиі (90%) кездеседі. Бірақ Қ азақ станда сонғ ы жылдары бубонды тү рі - 50% жағ дайда, жаралы тү рі - 25%, пневмониялық тү рі - 15%, абдоминальды тү рі - 15% кездеседі.

Аурудың біріншілік-ошақ тық тү рлері кезінде қ абыну процестер қ оздырғ ыштың кіру қ ақ палары аймағ ында дамиды.

Жаралы тү рі ауруконтактілі жол арқ ылы берілгенде дамиды. Терідебіріншілік терілік аффект пайда болады: дақ, везикула, пустула (ірің де немесе геморрагиялық) тез жарағ а айналады. Пустула дамығ ан кезде қ атты ауру сезімі байқ алады. Жара терең болады, қ ызғ ылт қ азылғ ан шеттерімен, инфильтрацияланғ ан тү бімен сипатталады. 1-3 кү ннен кейін региональды лимфаденит қ алыптасады – бубон. Лимфангоиттың дамуы обағ а тә н емес. Жаралар ұ зақ уақ ытқ а созылады, орнында тыртық қ алады. Жаралардың орналасатын жерлері: қ ол, аяқ, бел.

Бубонды тү рі ауру трансмиссивті жә не контактілі жол арқ ылы берілгенде дамиды.Трансмиссивті жол арқ ылы берілгенде бубон шап аймағ ында, ал контактілі жол арқ ылы берілгенде – қ олтық астында, сирек шынтақ аймағ ында орналасады. Бү рге шақ қ ан жерде біріншілік терілік аффект болмайды, бірақ сол жерде ә р тү рлі жарақ аттанулар пайда болса, сонда ғ ана жара пайда болады.

Оба бубонының сипаттамасы: бір немесе бірнеше бубон дамиды; бубондар шап аймағ ында, қ олтық астында, мойында орналасады; ауыр ағ ымымен мойын аймағ ында орналасқ ан бубондар сипатталады, сосын қ олтық астындағ ы мен шап аймағ ындағ ы орналасқ ан бубондар. Ө те қ ауіптісі қ олтық астында орналасқ ан бубондар, себебі екіншілік обалық пневмония дамуы мү мкін. Аурудың ерте симптомы: без шошымай тұ рып айқ ын ауру сезімі байқ алады. Бубонның тығ ыздығ ы қ атты; периаденит дамиды (бө лек лимфа тү йіндерді пальпациямен ажырату қ иын); бубон ү стендегі тері ортасынан бастап ысып, қ ызарып тұ рады; лимфангоит болмайды. Бубон ірің деп жарылуы, склерозғ а айналуы жә не ө зімен жойылып кетуі мү мкін.

Обаның баспалы (ангинозды) жә не абдоминальды тү рлері сирек кездеседі, ауру алиментарлы жол арқ ылы берілгенде дамиды. Оба баспасы кезінде ауру сезімімен сипатталатын бір жақ тық немесе екі жақ тық процесс жә не региональды лимфаденит дамиды (жақ астындағ ы, бұ ғ ана ү стіндегі, мойын аймағ ындағ ы лимфа тү йіндері зақ ымданады). Қ абынудың сипаты катаральды, ірің ді-некрозды болуы мү мкін. Лимфаденитке обалық бубонның барлық қ асиеттері тә н. Интоксикация кө ріністері айқ ын, дене қ ызуы жоғ ары дең гейде болады.

Абдоминальды тү рі кезінде интоксикация айқ ын, температура жоғ ары, қ ұ су, оң жақ мық ын аймағ ының қ атты ауру сезімі, шырыш пен қ ан қ осылғ ан диарея жә не мезентериалды лимфа тү йіндерінің ұ лғ аюы байқ алады. Бауыр мен кө кбауыр ұ лғ аяды. Бұ л тү рі 0, 5-1, 0% науқ астарда кездесіп ауыр ағ ымымен сипатталады. Инфекциялық -токсикалық шок (3-4 дә режесі), бү йректің жедел жетіспеушілігі, ө кпенің, мидың ісінуі, ТШҰ -синдромы (3-4 дә режесі) дамуынан науқ ас ө лімге ұ шырауы мү мкін. Ауру жиі балаларда (3-13 жас) жә не ә йелдерде (22-48 жас) кездеседі.

Оба пневмониясы жедел басталып, жоғ ары қ ызбамен, қ алтыраумен, бастың ауруымен, миалгиялармен сипаттталады. Кеуде аймағ ында ауру сезімі қ алыптасып, тахикардия дамып, жө тел пайда болады. Қ ақ ырық серозды, ірің ді, геморрагиялық болуы мү мкін. Процесс алдынан бір жақ тық, ошақ ты болуы мү мкін, сосын жедел дамып қ ақ ырық қ а қ ан қ осылады.

Рентгенологиялық зерттеу арқ ылы лобарлы қ абыну, плевралды экссудат, альвеолярлы инфильтраттар анық талады. ИТШ мен ТШҰ -синдромдарының кө ріністері пневмония кө ріністерден басым болады.

Аурудың ағ ымында ауырлық дә режесі бойынша 3 тү рін ажырату керек: гипертоксикалық, нормотоксикалық жә не гипотоксикалық. Аурудың ө кпелік гипертоксикалық тү рі 40-50 жастағ ы ер адамдарда жиі кездескен. Ауру жедел басталып, жағ дай кү рт нашарлап, инфекциялық -токсикалық шок (ИТШ), тамыр ішіне шашыраң ды қ ан ұ ю (ТШҰ)-синдромы, ағ залардың жетіспеушілігі 48-72 сағ аттың ішінде ө ліммен аяқ талғ ан. Ө лім-жітімділігі 100%-ғ а жетеді.

Аурудың нормотоксикалық тү рінде науқ астың жағ дай біртіндеп нашарлайды, ошақ ты пневмония кө ріністері басым болады: жө тел, қ ан қ осылғ ан қ ақ ырық, ентігу. ИТШ аурудың 4-5 кү ндері дамиды, пневмонияның ағ ымымен байланысты болады.

Аурудың гипотоксикалық тү рінде ИТШ 3-4 дә режесі дамымайды, қ ақ ырық та қ ан анық талмайды, ауру сезімі айқ ын емес, ө кпеде сырылдар анық талады.

Сезімтал антибиотиктерді аурудың алғ ашқ ы сағ аттарында қ олданғ ан жағ дайда ө лімнің алдын алуғ а болады.

Оба менингиті кезінде ликвор тұ нбалы, нейтрофилді-лимфоцитарлы цитозбен, белоктың жоғ ары кө рсеткішімен сипатталады. Менигоэнцефалиттік тү рі кезінде ми заты зақ ымдалып ошақ тық жү йке симптомдар дамиды - 12 жұ п ми жү йкелерінің ядролары зақ ымданғ ан кө ріністері байқ алады.

Септикалық тү рі бірнеше екіншілік ошақ тармен: ө кпе, ми, ішек зақ ымдалуымен жә не гепатолиеналды синдромымен сипатталады.

Аурудың біріншілік-жайылмалы тү рінде қ оздырғ ыштың гематогенді диссеминациясы жә не біріншілік ошақ тардың болмауы тә н. ИТШ кө ріністерімен сипатталып, жергілікті кө ріністер анық талмайды. Сепсис, ТШҰ, естің бұ зылуы, менингит, ағ залардың жетіспеушілігі дамып, 3-5 кү н аралығ ында ө лімге ә келеді. Ауру ө лімнен аман қ алса, аурудың екіншілік-ошақ тық тү рлері қ алыптасады (летальді ақ ыры 5 кү ннен кейін дамиды).

Асқ ынулары:

1. инфекциялық - токсикалық шок

2. тамыр ішіне шашыраң ды қ ан ұ ю синдромы

3. септикалық асқ ынулары (екіншілік-ошақ тық турлері).

Диагностикасы:

1. Бактериоскопиялық ә діс. Биологиялық субстраттардан (қ ан, қ ақ ырық, бубонның пунктатынан, жарадан шығ атын сұ йық тық тан, ө лген адамның ө кпесінің, бауырының, кө к бауырының, лимфа тү йіндерінің кесінділерінен) жағ ынды дайындалып, Грам тә сілімен боялып, микроскопия арқ ылы биполярлы боялғ ан грам «теріс» таяқ шалар анық талады.

2. Бактериологиялық ә діс тек қ ана аса қ ауіпті инфекциялар зертханасында қ олданылады (№ 16 а, б сү реттер).

3. Биологиялық ә діс. Биологиялық субстраттарды сезімтал жануарларғ а (ақ тышқ ан жә не тең із шошқ аларғ а) енгізіледі, олар ө лген соң, денелерінен бактериоскопия ә дісімен қ оздырғ ыш зерттеледі.

4. Серологиялық ә діс – иммуноферментті анализ, тікелей емес гемагглютинация реакциясы, антиденелердің нейтрализация реакциясы, антигеннің нейтрализация реакциясы, т.б.

Лабораториялық зерттеу кезінде обағ а қ арсы киетін костюмде жұ мыс істеу керек

Емдеу. Обаның емін патогенетикалық шаралардан бастау қ ажет, себебі обаның ағ ымы инфекциялық токсикалық шок ретінде ө туі мү мкін. Интоксикацияғ а қ арсы полиионды жә не коллоидты ертінділер енгізіледі. 0, 5л енгізілгеннен кейін этиотропты емді бастау керек: гентамицин, ампициллин, карбенециллин, азлоциллин, доксициклин, ципрофлоксацин, цефамезин, цефтриаксон,. Антибиотиктер орташа терапевтикалық дозамен, тамыр ішіне енгізіледі, температура тө мендегеннен кейін тағ ы 5-7-10 кү н қ осып қ олданылады. Стрептомицинның, тетрациклиннің, левомицетиннің сезімталдылығ ы тө мен, оксациллиннің сезімталдылығ ы жоқ, пенциллиннің тиімділігі дозасын 10 есе кө бейткенде ғ ана дамиды. Шок кезінде бактериостатикалық антибиотиктерді, шоктан щығ арғ аннан кейін бактерицидты антибиотиктерді қ олдану қ ажет. 2 антибиотиктердің комбинациясы: фторхинолондармен цефалоспориндерді, ампициллинді, аминогликозидтерді тағ айындауғ а болады. Шокпен кү ресу жағ дайында глюкокортикостероидтар: преднизолон немесе гидрокортизон тамыр ішіне тә уелігіне 4 рет қ ысқ а курспен тағ айындалады (1-2-3 кү н).

Алдын алу шаралары. Аурудың табиғ и ошақ тарында кеміргіштер мен бү ргелерге қ арсы бағ ыттылғ ан комплексті шаралар (эпидемиологиялық бақ ылау, дератизациялық, дезинфекциялық, агрохимиялық, ветеринарлық шаралар). Спецификалық вакцина – тірі қ ұ рғ ақ обалық вакцина (EV) обадан сақ тамайды, бірақ аурудың жең іл тү рінде ө теуіне ә сер етеді. Карантинді шараларды тағ айындау қ ажет.

Қ азақ стан Республикасының Денсаулық сақ тау министрлігінің №623 (15 желтоқ сан 2006 ж.) бұ йрығ ының кө шірмесі «Есепке алу жә не тіркеу кезінде адамның аса қ ауіпті жұ қ палы аурулары жағ дайларын анық тау жө ніндегі медициналық қ ызмет саласындағ ы стандарттарды бекіту туралы»