Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Менингококкты инфекция
|
|
Анық тамасы. Менингококты инфекция - менингококктар қ оздырып, ауа-тамшылы жолмен жұ ғ атын, мұ рын-жұ тқ ыншақ тың шырышты қ абық тары мен жұ мсақ ми қ абық шасының зақ ымдануымен, ерекше септицемиямен (менингококкемиямен) сипатталатын, клиникалық кө ріністері кең диапазонды – бактериятасымалдаушылық тан назофарингитке, менингококкемияғ а, менингитке дейін кө рінетін антропонозды жедел жұ қ палы ауру.
Тақ ырып ө зектілігі. Менингококкты инфекцияның ерекше маң ыздылығ ы барлық жерде таралуына, соң ғ ы жылдары сырқ аттанушылық тың ө суіне, ауыр тү рлерінің жә не асқ ынуларының кө беюіне байланысты. Ауру қ арқ ынды тү рде дамығ андық тан тез арада ө лім-жітімге соқ тыруы мү мкін. Осы мә селелер бұ л инфекцияның ерте диагностикасының аса маң ыздылығ ын кө рсетеді.
Ә ртү рлі клиникалық кө ріністері болуына байланысты кө птеген аурулармен салыстырмалы диагностика жасау кезінде қ иындық тар туады. Бұ л аурудың ауыр тү ріне шалдық қ ан балалар мен жас адамдарда ұ зақ уақ ытқ а қ алдық ө згерістер сақ талу қ аупі жоғ ары.
Тарихи мә ліметтері. Ми менингитінің алғ ашқ ы клиникалық кө рінісі XVII ғ асырда жазылғ ан болатын. Эпидемиялық ми менингитін дербес ауру тә різді 1887 жылы Weichselbaum анық тап, қ оздырғ ышты сипаттап жазғ ан. 1899 жылы В.Ослер ауру қ оздырғ ышын қ анда да тапқ андық тан, бұ л аурудың патогенезіне қ атысты кө п сұ рақ тар айқ ындалды. Ең маң ыздысы – менингококты инфекцияның жалғ ыз кө рінісі менингит қ ана емес екендігі белгілі болды.
1962 жылдан бастап кейбір елдерде, соның ішінде ССРО-да аурудың едә уір ө рістеуі тіркелген. Содан кейін (1975-1979 ж.) бұ л аурудың кейбір тө мендеуі байқ алғ ан, кө бінесе бұ рынғ ы одақ тық республикаларда (Украина, Белоруссия, Ресей, Молдавия, Прибалтика). 1965 жылы Бү кіл ә лемдік денсаулық сақ тау Ассамблеясының 8-ші қ айта қ арауында аурудың Халық аралық жіктелуіне «менингококкты инфекция» атты жаң а ауру атауы енгізілді.
Менингококкты инфекция ә лемнің барлық елдерінде, климаттық зоналарда таралғ ан. Ә сіресе, бұ л ауру Орталық жә не Батыс Африка елдерінде аса жоғ ары дең гейде байқ алғ ан. Ал біздің елдің территориясында XX жү зжылдық та бұ л аурудың біршама ө рістегені байқ алды (1905-1906, 1915-1919, 1929-1932, 1940-1942 ж.). Біздің елде аурудың ең жоғ арғ ы ө ршуі 1973 жылы болғ аны белгілі (100 мың тұ рғ ындарғ а аурушаң дық кө рсеткіші -9, 6), оның ө ршу дең гейі қ азіргі уақ ытқ а дейін сақ талып отыр.
Этиологиясы. Менингококкты инфекцияның қ оздырғ ыштары Neisseria meningitidis Neisseria тегіне, Neisseriacea тұ қ ымдастығ ына қ атысты. Ол - грам теріс диплококк, қ озғ алыссыз. Адам мен жануарлардың белогы бар қ оректік орталарда кө бейеді. Агглютинация реакцияларында А, В, С серотиптері ажыратылғ ан, қ осымша ө зге де серотоптары (X, Y, Z жә не т.б.) жазылғ ан. Қ оздырғ ыш жойылғ анда эндотоксин бө лінеді. Ол сыртқ ы ортаның ә ртү рлі факторларына, антибиотиктерге ө те сезімтал. Менингококктар қ айнатқ анда бірден, дезинфекциялаушы ерітінділер ә серінен бірнеше минутта жойылады. Эпидемияның кө п сандары А тобындағ ы менингококқ а, сирек - С тобына байланысты. 1983 жылдан бастап В тобының менингококктарының таралуы едә уір ө скен (анық талғ ан штаммдардың 20-30%-н қ ұ рады)..
Эпидемиологиясы. Менингококкты инфекция - антропонозды ауру. Инфекция кө зі – менингококкты инфекцияның ә ртү рлі тү рлерімен ауырғ ан науқ ас адам немесе бактериятасымалдаушы. Эпидемиологиялық тұ рғ ыдан менингококкты инфекция қ оздырғ ышын жұ қ тыратын 3 топты ажыратады: 1) жайылмалы тү рлерімен ауырғ ан науқ астар; 2) менингококкты назофарингитпен ауырғ ан науқ астар; 3) бактерия тасымалдаушылар. Сыртқ ы ортағ а ең қ ауіптісі – ү шінші топтағ ы адамдар, себебі клиникалық белгілері жоқ тасымалдаушылық кең таралғ ан.
Берілу жолы - ауа-тамшы арқ ылы. Менингококкты инфекциямен кө бінесе балалар ауырады. Бұ л аурудың 50-90%-ы 5 жасқ а дейінгі балаларда кездеседі. Эпидемиялық аралық кезең де спорадикалық тү рде жасө спірімдер мен ересектер ауырады. Маусымдылығ ы – қ араша-желтоқ саннан бастап наурыз-сә уір айларына дейінгі мерзім. Ауылды жерлерге қ арағ анда бұ л ауру қ алада кө птеп тіркеледі. Ә скери бө лімшелерде, оқ у орындарында, жатақ ханаларда, интернаттар мен қ арттар ү йлері сияқ ты жерлерде ауру тез ө ршиді. Оның себептері – жабық ү йдегі адамдардың тығ ыз байланысы, жоғ арғ ы температура мен дымқ ыл ауа, кө мір қ ышқ ыл газы жә не кү кіртті сутегінің жоғ ары концентрациясы, психикалық жә не физикалық салмақ тү су, суық тигізу жә не т.б. Ауру нә тижесінде тұ рақ ты иммунитет қ алыптасады. Қ абылдамаушылық бактерия тасымалдаушылық тан кейін де дамиды. Тү зілген иммунитет - типтік арнамалы.
Патогенезі. Инфекцияның кіру қ ақ пасы – мұ рын-жұ тқ ыншақ тың шырышты қ абық тары. 10-15% жағ дайларда менингококктың мұ рын мен жұ тқ ыншақ тың шырышты қ абық тарына тү суі қ абынуғ а алып келген (назофарингит, катаралдық тонзиллит). Шырышты қ абық тардың жергілікті қ орғ аныс барьерінен ө ткен жағ дайда қ оздырғ ыш қ анғ а тү седі. Бактериемия транзиторлы немесе ұ зақ болуы мү мкін. Қ анның бактрицидтік ә серінен менингококтар кө птеп жойылады да, эндотоксиндер шығ ып, эндотоксинемия дамиды. Кейде ішкі ағ залар, қ ан тамырларының қ абырғ алары, ми қ абық шалары зақ ымдалып, септикопиемия тү рінде ө теді.
Организмде қ оздырғ ыштың негізгі таралу жолы – гематогенді, сирек – торлы сү йек арқ ылы. Менингококтардың субарахноидальды кең істікке ө туі мен қ оздырғ ыштардың кө беюі нә тижесінде жұ мсақ ми қ абық шаларында алғ ашында серозды-ірің ді, сосын ірің ді қ абыну дамиды.
Қ абыну ү рдісі кө бінесе ү лкен жарты шар беткейінде жә не бас миы негізінде орналасады, кейде жұ лынғ а да таралады. Патологиялық процесс ми қ арыншаларының эпендимасына да таралса, ірің ді эпендиматит дамиды.
Ауыр жағ дайларда қ абыну ү рдісі ми затын қ амтиды, тамырлардың инъекциясы мен кең еюі, ұ сақ қ ан қ ұ йылулар, қ абыну фокустары, жұ п нервтердің қ абынулары байқ алады.
Менингококкты инфекцияның аса ауыр тү рлерінің патогенезінде токсикалық жә не аллергиялық компоненттер маң ызды болып саналады. Мұ ндай жағ дайларда инфекционды-токсикалық шок дамиды. Науқ астарда гемостаздың бұ зылыстары, ағ залар мен тіндерде гемодинамикалық жә не микроциркуляциялық ө згерістер, электролиттік жә не гормональдық гомеостазда айқ ын қ озғ алыстар болады.
Бұ л аурудың ауыр, ө лімге ұ шырататын асқ ынуы – церебральды гипертензияның негізгі себебі - айқ ын токсикоз.
Кейде, ә сіресе нә рестелерде айқ ын токсикоз бен су-тұ з алмасуының ауыр бұ зылыстары қ осарласып ә сер еткенде церебральды гипотензия дамуы мү мкін.
Менингококкты инфекция кезіндегі патологоанатомиялық ө згерістер аурудың тү ріне жә не оның ағ ымының ұ зақ тығ ына байланысты ә ртү рлі болуы мү мкін. Кең ірдек пен бронхтарда катаралдық қ абынудың белгілері білінген. Бү йректің қ ан тамырлары эндотелиясының сыртқ ы жә не ішкі ісінген клеткаларында менингококктың жиналғ аны айқ ындалғ ан. Қ ан тамырларында стаз, ал тым кеш кезде қ анның ұ йысуы байқ алғ ан.
Клиникасы. Инкубациялық (жасырын) кезең і 1-10 кү нге (жиі 5-7 кү нге) созылады. Менингококкты инфекцияның клиникалық жіктелуіне байланысты келесі тү рлерін ажыратады:
1. Біріншілік-ошақ ты тү рлері:
а) менингококк тасымалдаушы;
б) жедел назофарингит;
в) пневмония;
2. Гематогенді-жайылмалы тү рлері:
а) менингококкемия - типті, «жә й оғ ындай», созылмалы;
б) менингит;
в) менингоэнцефалит;
г) аралас (менингококкемия+менингит);
д) сирек тү рлері: эндокардит, артрит, иридоциклит.
Жас адамдардың арасында аса кең таралғ андары – менингит пен аралас (менингококкемия+менингит) тү рлері, ал сирек кездесетін тү рі - менингитсіз менингококкемия, сондай-ақ менингоэнцефалит.
Жедел назофарингит - ірің ді менингиттің басталу кезең і болуы мү мкін немесе менингококкты инфекцияның дербес клиникалық білінуі болуы ық тимал. Ол дене қ ызуының орташа кө терілуімен (38°С дейін) жә не 1-3 кү ндей сақ талуымен, ағ заның ә лсіз улануымен (шаршағ ыштық, бас ауыруы, бас айналу) жә не назофарингитпен сипатталғ ан.
Менингит жедел басталады. Науқ астардың жартысында ғ ана (45%) 1-5 кү ндей назофарингит тү рінде басталып, менингитке ұ ласуы мү мкін. Ауру ағ заның улануымен, кө з алмаларының ауыруымен, ә сіресе қ озғ алғ анда, содан кейін маң дай-самай тұ старындағ ы, сирек-желке тұ сындағ ы бастың ауыруымен ерекшеленген. Бас ауруы азапты тү рде тез ү дейді. Науқ астың тә беті жойылып, жү рек айнуы білінеді. Ал ауыр тү рлерінде ақ ыл-ес бұ зылады (сомноленция, сопор, кома). Ауру басталғ аннан кейінгі 12-14 сағ аттан соң ми қ абық тарының қ озуының объективті симптомдары пайда болады (желке еттерінің сіреспелігі, Керниг, Брудзинский, Гийон, Бехтерев, Мейтус симптомдары). Қ анда-жоғ ары нейтрофильді лейкоцитоз, ЭТЖ жоғ арылағ ан.
Менингококкты менингоэнцефалит ауыр ағ ыммен сипатталғ ан. Ми симптоматикасы тез кү шейеді. Бірінші тә уліктің соң ы мен 2-ші тә уліктің басында терең сопор тү ріндегі ақ ыл-естің бұ зылуы дамиды. Онымен қ атар менингеальды белгілер де ү дейді. Аурудың басталуынан 1 тә уліктен соң кө пшілік науқ астарда менингеалды қ алып байқ алғ ан (науқ ас бір бү йіріне қ арай аяқ тарын бү гіп, басын шалқ айтып жатады). Науқ астарда тез арада психикалық бұ зылыстар, толық немесе жарым-жартылай амнезия, кө ру жә не есту галлюцинациялары, эйфория немесе депрессиялық жағ дай дамиды.
Менингитсіз менингококкемия сирек тіркелген. Аурудың жең іл ағ ымында дене қ ызуы –38-39°С жоғ арылайды. 1-ші сағ аттарында-ақ аяқ -қ олдың терісіне, кеудеге мардымсыз жұ лдызша тү ріндегі қ анталағ ан бө ртпе шығ ады (диаметрі 2-3 мм). Аурудың орташа тү рінде дене қ ызуы - 40°С тез арада кө теріледі. Геморрагиялық кө п бө ртпелер сирақ, жамбас, шап жә не қ олтық асты терілеріне, ішке жә не кеудеге шығ ады. Бө ртпелердің кө лемі 3-7 мм-ге дейін ө суі мү мкін. Ал ауыр тү рінде бұ л бө ртпелердің кө лемі 5-15 см дейін ү лкейеді. Кө з шеліне, кө здің дә некер қ абығ ына, мұ рын жұ тқ ыншағ ының шырышты қ абық тарына қ ан қ ұ йылулар байқ алғ ан. Сондай-ақ мұ рыннан, асқ азаннан, жатырдан қ анның кетуі мү мкін. Ересектердің ауыр жә не ө те ауыр менингококкемиясы менингитпен сә йкес келеді. Науқ астарда эндокардит, миокардит, перикардит типтері бойынша жү ректің зақ ымдануы, ірі қ ан тамырларында қ анның ұ йысуы, токсикалық -инфекциялық шок сияқ ты асқ ынулар байқ алады.
Асқ ынулары. Жас адамдарда ең қ ауіпті жә не жиі кездесетін аурудың асқ ыну тү рлері - жедел ми ісігі жә не де токсикалық -инфекциялық шок. Жедел ісік пен ми ісігі аурудың 1-ші тә улігінің соң ы мен 2-ші тә уліктің басында жиі пайда болады. Демікпе тез кү шейеді (1 мин. 50-60 дейін тыныс алумен), науқ астың демі сырылдап шығ ады. Ө кпе ісігі дамып, гемипарездер пайда болады.
Менингококкемияның ауыр ағ ымында токсикалық -инфекциялық шок білінеді. Науқ астарда жоғ ары қ ызбамен қ атар, дене қ ызуы қ алыпты дең гейге тү седі. Сырқ аттың терісі бозарып, тамырдың соғ уы жиілейді. Қ ан қ ысымы тө мендеп, цианоз, демікпе ұ лғ аяды. Дә реттің бө лінуі тоқ тайды. Қ арқ ынды емдеу шараларынсыз, шоктың алғ ашқ ы белгілерінің пайда болу сә тінен бастап, 6-60 сағ аттан кейін ө лім қ атері тууы мү мкін.
Диагностикасы. Аурудың диагностикасы клиникалық жә не эпидемиологиялық мә ліметтерге негізденген. Ең маң ызды клиникалық белгілерге: аурудың жедел басталуы, ағ заның улануы-жоғ ары дене қ ызуы, қ алтырау, тә беттің жойылуы, ұ йқ ының бұ зылуы, кө з алмаларының ауыруы, бұ лшық еттердің ауырсынуы, қ озу: ү деуші менингеалді синдром - бас ауыруы, гиперестезия, жү рек айну, лоқ су, сің ір жә не периостальды рефлекстер. Желке бұ лшық еттерінің сіресуі, Кернинг жә не Брудзинский симптомдары оң мә нді. Орынды тү рде емдеу науқ астың толық жазылуына алып келмек. Ауруханада ерекше диагностикалық маң ызды люмбальды пункция алынады. Ликвордың тү сі “лайлы“, цитоз нейтрофильді, қ ант пен хлоридтердің мө лшері тө мендеген, белок мө лшері жоғ арылағ ан, Панди жә не Нонни-Аппельт тұ нба реакциялары оң мә нді..
Менингококкемияны қ ызылшадан, қ ызамық тан, Шенлейн-Генох ауруынан ажырату керек.
Менингококкты инфекцияның эпидемиялық ө ршу жағ дайында этиологиялық диагноз қ иындық тудырмайды. Ал кездейсоқ жағ дайларда дұ рыс диагнозды қ ою едә уір қ иын. Диагностика ү шін менингеалды синдроммен қ атар менингококкемиялық бө ртпенің маң ызы зор. Бактериологиялық тексеруге мұ рын-жұ тқ ыншақ тан жағ ынды, қ ан мен жұ лын-ми сұ йық тығ ын алады. Зерттеудің экспресс-ә дістері де маң ызды: пассивті гемагглютинация реакциясы, коагглютинация, иммундыферментті анализ, латекс-агглютинация ә дістері қ олданылады.
Емдеуі. Ерте басталғ ан жә не адекватты терапия науқ астың ө мірін сақ тауғ а мү мкіндік бермек. Аурудың жедел кезең інде этиотроптық жә не патогенетикалық емдерді қ оса отырып, комплексті терапияны жү ргізеді. Этиотропты терапияның негізгі препараты -бензилпенициллин, оны тә улігіне науқ астың дене массасының 1 кг-на 200-300 мың бірліктен есептеп тағ айындайды. Препаратты 4 сағ ат аралығ ымен бұ лшық ет ішіне енгізеді. Бір мезгілде кофеин бензоат натрийді (1 реттік дозада 4-5 мг/кг), лазикс (15-20 мг/кг), натрий хлориді мен глюкозаның (15-20 мл/кг) ерітінділерін белгілеу тиімді болып саналады. Бұ л препараттарды 8 сағ ат аралығ ымен кү ре тамырғ а енгізеді. Терапияның ұ зақ тығ ы 6-7 тә улік. Емдеу барысында пенициллиннің тә уліктік мө лшерін тө мендету, сондай-ақ кө рсетілген патогенетикалық емді қ айта-қ айта ауыстыру жарамайды.
Левомицетин-сукцинатты 1, 0-1, 5 г кү ре тамырғ а немесе бұ лшық ет ішіне 8 сағ ат сайын, рифампицинді пероральды 0, 6 г-нан 8 сағ ат сайын қ олданады. Менингококты инфекцияның жайылмалы тү рлерінде таң даулы антибиотиктерге бензилпенициллин, ампициллин, цефотаксим, цефтриаксон, цефтазидим сияқ ты препараттар жататын болса, ал альтернативті топқ а рифампицин, левомицетин, меропенем қ арастырылады.
Кү ре тамырдың қ ысымы бірден тү сіп кеткен жағ дайда қ осымша кү ре тамырғ а 1 мл 1% мезатон ерітіндісі, 500 мл изотоникалық натрий хлорид ерітіндісі енгізіледі. Ауыр тү рдегі науқ астарғ а кең спектрлі этиотропты препараттарды (цефалоспориндер, фторхинолондар, аминогликозидтер жә не т.б.) тағ айындайды. Пенициллинді тә улігіне 32-40 млн. бірлікте қ олдану керек. Токсикалық -инфекциялық шок дамығ анда немесе ми ісігінде қ анда едә уір гипопротеинемия байқ алса, 1-ші тә улікте кү ретамырғ а альбумин (20%, 10%, 5%) ерітіндісін енгізу керек.
Денсаулығ ын қ алпына келтіру ұ зақ қ а созылғ ан кезде науқ астар дә румендерді (ундевит, гексавит), глицерофосфат кальцийді 0, 5 г-нан кү ніне 2 рет жә не глютамин қ ышқ ылын 1г-нан кү ніне 2 реттен алуы қ ажет.
Жедел назофарингит кезінде мұ рын- жұ тқ ыншақ ты фурациллин ерітіндісімен шаю керек.
Болжамы. Ө лім қ аупі 5-6%-дан 12-14%-ғ а дейінгі дең гейді қ ұ райды. Менингитпен ауырғ ан науқ астарда астения синдромы жиі байқ алады. Менингит энцефалитпен ү йлескенде, сал ауруы мен шала салданулар білінуі мү мкін.
Алдын алу шаралары. Этиотропты терапия тоқ тағ ан соң, 3 тә уліктен кейін бактериологиялық тексеру жү ргізіледі. Бө лмеге дымқ ыл тазарту жұ мысы жү ргізіліп, дезинфекциялаушы ерітінділер пайдаланылады, ыдыстар мен ойыншық тарды қ айнату керек. Ошақ та науқ аспен қ арым-қ атынаста болғ ан адамдар 10 кү нге бақ ылауғ а алынады. Менингококты инфекцияның жайылмалы тү рімен ауырып, жазылғ андар невропатолог-дә рігерде 2-3 жылдай диспансерлік бақ ылауда болады.