Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
БӨртпе сҮзегі немесе Брилл ауруы
|
|
№19 кесте
Бө ртпе сү зегінің жә не іш сү зегінің,
А жә не В парасү зектерінің салыстырмалы-диагностикалық белгілері
| Бө ртпе сү зегі | Іш сү зегі (А жә не В парасү зектері) |
| Дене қ ызуының тез жоғ арылауы жә не ауру белгілерінің жедел дамуы | Клиникалық белгілері жай дамып, аурудың бірте-бірте басталуы |
| Аурудың 4-5 кү ндерінде дене қ ызуы кө бінесе тұ рақ ты жә не кейде ремиттирлеуші болады | Қ ызба толқ ынтә різді (боткин қ исығ ы), ауыр тү рінде – тұ рақ ты қ исық |
| Науқ астың беті ісінген, қ ызарғ ан. Конъюнктиваның қ ан тамырлары инъекцияланғ ан | Беті бозарғ ан, склералары аздап сарығ ағ ан |
| Киари-Авцын жә не Розенберг-Винокуров-Лендорф симптомдары- ның «+» болуы | Киари-Авцын жә не Розенберг-Винокуров-Лендорф симптомдарының «-» болуы |
| Науқ астың жалпы жағ дайында қ озғ ыштық, сө йлегіштік байқ алады; кей жағ дайда тежелу. Аурудың ө ршу кезінде жалпы діріл байқ алады жә не де кө п науқ астарда – сандырақ тау | Жалпы адинамия, науқ астар аз сө йлейді. Егер сандырақ тау болғ ан жағ дайда, тыныштық сипатта |
| Тілі қ ұ рғ ақ, сұ р жабындымен қ апталғ ан | Тістің іздері ісінген тіл, қ оң ыр жабындымен қ апталғ ан |
| Тыныс алуының жиілеуі пульстің жиілігінен жоғ ары; | Тыныс алуының жиілегі пульстің жиілігіне сә йкес |
| Пульс дене қ ызуына сә йкес немесе тахикардия болады; | Салыстырмалы брадикардия, жиі дикротиямен сипатталады; |
| Аурудың 3-4 кү ндерінде кө к бауыры ұ лғ аяды, консистенциясы жұ мсақ. Іштің кебуі аз сипатта, егер болғ ан жағ дайда орташа тү рде. Оң жақ мық ын аймағ ында қ ырылдау жоқ. Падалка симптомы теріс. | Кө к бауырының ұ лғ аюы 1-ші аптаның соң ында байқ алады, консистенциясы қ атты. І штің кебуі айқ ын. Оң жақ мық ын аймағ ында қ ұ рылдау анық талады. Падалка симптомы оң. |
| Бө ртпе розеолезді-петехиалды сипатта, кө п мө лшерде; Элементтері жиі жағ дайларда жалпақ, бү кіл денеге, аяқ -қ олдарында тарағ ан. Аурудың 4-6-ші кү ндерінде пайда болады. Бө ртпе қ айтқ анда пигментация қ алады; жаң а бө ртпе элементтері болмайды | Бө ртпе розеолезді сипатта, аурудың 8-10ші кү ндерінде шығ ады. Элементтерінің саны аз, санауғ а келеді, тері денгейінен жоғ ары шығ ып тұ рады; іште, дененің жоғ арғ ы бү йірінде, белде орналасады, пигментациясыз жойылады; жаң а элементтер пайда болады |
| Терінің, кө рудің, естудің, иіс-сезуінің гиперестезиясы жиі байқ алуы | Тә н емес |
| Менингизм болуы мү мкін | Сирек байқ алады жә не ауыр интоксикация жағ дайларында |
| Ошақ ты булбарлы симптоматика тә н (Говоров-Годелье симптомы, тілдің бір жақ қ а қ арай ауытқ уы, дизартрия, ауыз-мұ рын қ атпарларының тегістелуі); | Ошақ ты булбарлы симптомы тә н емес |
| Қ анда: таяқ ша-ядролы нейтрофилдердің солғ а ығ ысуы, ЭТЖ жоғ арылауы, жиі лейкоцитоз, тромбоцитопения | Лейкопения, эозинопения, таяқ ша ядролы нейтрофилдердің солғ а ығ ысуы, салыстырмалы лимфоцитоз, ЭТЖ жоғ арылауы, тромбоцитопения. Видаль реакциясы 2-ші аптаның соң ында оң; |
| Аурудың 4-6-ші кү ндерінде Провачек риккетсиясымен агглютинация реакциясының жә не 7-8-ші кү ндері - комплемент байланыстыру реакциясының, ТЕГАР-ң оң болуы. | Іш сү зегі кезінде мына реакциялар ә р уақ ытта теріс. |
Бө ртпе сү зектің арнайы диагностикасы науқ астың қ анынан Провачек риккетсияларының таза дақ ылын немесе оларғ а қ арсы антиденелерді бө луге негізделген. Риккетсияларды ө сіру техникалық қ иындығ ына байланысты практикалық маң ызы жоқ, сондық тан бө ртпе сү зектің лабораториялық диагностикасы ү шін сероиммунологиялық ә дісті (КБР, ТеГАР, РАР, МФА) пайдаланады. КБР-ның диагностикалық титрі (1: 160 жә не одан артық) аурудың 6-7 кү ні анық талады, аурудың 12-20 кү ні максималді мә ніне (1: 640 – 1: 1280) жетеді. Бө ртпе сү зектің реконвалесценттерінде комплемент байланыстырушы антиденелер ұ зақ жылдар бойы сақ талады да, РСК-ны аурудың ретроспективті диагностикасына қ ажетті етеді (1: 10 титрында).
Бө ртпе сү зектің серодиагностикасында ТеГАР-ның маң ызы зор, себебі бұ л реакция тек антиденелердің қ осынды титрін анық тап қ ана қ оймай, олардың иммунноглобулиндерінің қ ай класына жататынын анық тайды. Бө ртпе сү зекте аурудың 5-7 кү нінде диагностикалық титрі 1: 1000 немесе одан артық болады. Бұ л классқ а жататын антиденелер анық талынады. Аурудың 15-20 кү нінде антиденелердің максимальды титрі (1: 12800 жә не одан артық) анық талады. Оның ішінде аурудың 3-4 аптасында қ ан сары суында класына жататын антиденелер басым болады.
Бө ртпе сү зек ошақ тарындағ ы тұ рғ ындардың иммунологиялық қ ұ рылысын анық тау ү шін теріге аллергиялық сынама жү ргізеді.
Емдеуі. Эпидемиялық бө ртпе сү зек кезінде этиотропты, патогенетикалық, симптоматикалық ем қ олданады. Қ азіргі уақ ытта негізгі этиотропты препараттар, бұ л тетрациклин тобының антибиотиктері екені белгілі. Тетрациклинді пероралдьы ересектер ү шін 0, 3-0, 4 г. кү ніне 4 рет белгілейді (тә улегіне 1, 2 – 1, 6 г.) немесе доксициклин 0, 1 г кү ніне 2 рет (тә улегіне 0, 2 г.) Емдеу курсы- бү кіл қ ызба кезең і бойы жә не апирекцияның 2 кү ніне тағ айындайды. Сирек левомицетинді 0, 5-0, 75 г. тә улігіне 4 реттен белгілеген. Аурудың ауыр ө ту кезең дерінде антибиотиктерді парантеральды енгізеді. Этиотропты антибиотикотерапия ө те тез ә сер береді жә не сондық тан да патогенетикалық терапияның кө п ә дістері қ азіргі уақ ытта тек тарихи маң ызғ а ғ ана ие болып отыр.
Патогенетикалық терапия кө рсеткіштер бойынша дезинтоксикациялық препараттар, диуретиктер, тамырлық аналептиктер, жү рек гликозидтері, витаминдер, ә сіресе аскорбин қ ышқ ылы жә не Р-витаминді препараттарды қ арастырады. Аурудың ауыр ө туі кезінде интенсивті терапия жү ргізеді.
Делирий дамығ анда бромидтер, барбитураттар, аминазин, седуксен, галоперидол немесе натрий оксибутиратты қ олданады.
Тромбоз бен тромбоэмболиялық асқ ынулардың алдын-алу ү шін антикоагулянттар тағ айындайды.
Стоматит, паротит, жара (пролежни) болдырмау ү шін міндетті тү рде ауыз қ уысы мен теріні тазалау қ ажет. Апирексияның 5-6 кү ніне дейін тө сектік тә ртіп, дене қ ызуы қ алпына келгеннен кейін 6-7 кү ннен бастап науқ асқ а жү руге болады, аурудың асқ ынуы болмағ ан жағ дайда апирексияның 12 кү нінде ауруханадан шығ арылады.
Болжамы. Антибиотиктерді практикағ а енгізгенге дейін ауру болжамы кү рделі болып, науқ астар қ айтыс болып отырғ ан. Қ азіргі уақ ытта науқ асты тетрациклиндермен емдеу оң нә тиже беріп отыр. Ө лім қ аупі де сирек, ал практикағ а антикоагулянттарды енгізгеннен кейін ө лім қ атері тіптен байқ алмағ ан.
Аурудың алдын-алу шаралары. Бө ртпе сү зекпен ауырғ ан науқ ас міндетті тү рде ауруханағ а жатқ ызылады. 5 кү ннен артық қ ызуы кө терілген, анық диагноз қ ойылмағ ан науқ астар провизорлы ауруханағ а жатқ ызылады. Бө ртпе сү зегінің профилактикасы ү шін ү лкен маң ызды биттер мен кү рес жү ргізу жолдары алады. Инфекция ошағ ында келесі шаралар жү ргізіледі: науқ аспен жанасқ ан адамдар санитарлық тазартудан ө теді, науқ астың жә не қ арым-қ атынаста болғ ан адамдардың киімі, тө сек орны камералық дезинфекциядан ө ткізіледі. Ошақ та дезинфекция мен дезинсекция 3-5% лизол ерітіндісімен жү ргізіледі. Науқ асты ауруханағ а жатқ ызғ аннан кейін, эпидемиялық бө ртпе сү зек ошағ ына бақ ылау 71 кү нге (дене қ ызуын ө лшеу, қ арау) ал Бриллm ауруы ошағ ына 25 кү нге бекітіледі.
Эпидемиялық кө рсеткіш бойынша қ ауіпті контингентке қ ұ рғ ақ химиялық бө ртпе сү зектік вакцинамен активті иммунизация жү ргізіледі. Вакцина 0, 5 мл мө лшерінде 1 рет енгізіледі.
Брилль-Цинссер ауруы (спорадикалық бө ртпе сү зек)
Бриль-Цинссер ауруы – эпидемиялық бө ртпе сү зегінің қ айталанғ ан тү рі, ол эпидемиялық бө ртпе сү зектің эндогенді рецидиві. Сондық тан Брилль ауруын спорадикалық бө ртпе сү зек деп атайды. Брилль ауруы 1-ші аурудан кейін, кө п жылдардан соң білінеді, ө те жең іл ағ ыммен, бірақ бө ртпе сү зегі ү шін типті клиникалық белгілерімен сипатталады.
Тарихи мә ліметтер. Ауруды алғ аш рет 1898 жә не 1910 жылдары Нью-Иоркте американ зерттеушісі Брилль жазғ ан. 1934 жылы Цинссер 538 ұ қ сас науқ астарды зерттеу бойынша, бұ л ауру бұ рын бастан кешкен бө ртпе сү зегінің қ айталануы екенін анық тағ ан. Одан ә рі (1955-1965 ж.) қ айтыс болғ ан 2 адамның лимфа тү йіндерінде Провачек риккетсиясының бар екендігі дә лелденген. 1934 жылы Цинссер «Брилль ауруы» деген атауды ұ сынды. Ал 1952 жылы Loeffler жә не Mooser бұ л ауруды Брилль-Цинссер деп атауды ұ сынады, сонымен аурулардың халық аралық жіктелуіне осылай енген.
Этиологиясы. Бриль ауруының жә не эпидемиялық бө тпе сү зегінің қ оздырғ ышы Rickettsia prowazekii болып табылады.
Эпидемиологиясы. Брилль ауруының эпидемиологиялық ерекшеліктері бар.
1. Аурудың кө зі бұ рын эпидемиялық бө ртпе сү зекпен ауырғ ан науқ астың ө зі болады, яғ ни оның организмде қ оздырғ ыш сақ талып қ алғ ан.
2. Осымен байланысты аурудың дамуына биттің де қ ажеті жоқ.
3.Брилль ауруымен ауыратын егде жә не қ арт адамдар.
Аурудың жиілігі адамдардың санына байланысты, бұ рын бө ртпе сү зегінің эпидемиялық ө ршуі байқ алғ ан жерде жоғ ары болады.
Бірақ бір эпидемиологиялық қ ауіпі бар. Брилл-Цинссер ауруымен ауратын адам эпидемиялық бө ртпе сү зегі инфекциясының кө зі болуы мү мкін.
Патогенезі. Бұ л аурудың пайда болуы, риккетсиялардың жасырын тү рге ауысуы болып табылғ ан. Жасырын жағ дайда Провачек риккетсиялары лимфа тү йіндерінің жасушаларында, бауырда, ө кпеде ұ зақ сақ талып, қ андай да бір ө згерісті тудырмайды. Ал адамның иммунитеті тө мендеген кезде, қ оздырғ ыш қ анғ а тү сіп аурудың кө ріністерін шақ ырады. Бұ л жағ дайда аурудың патогенезі эпидемиялық бө ртпе сү зегіне ұ қ сас. Брилл-Цинссер ауруын бастан ө ткізгеннен кейінгі, аурудың қ айталануы сирек.
Клиникасы. Брилль ауруы эпидемиялық бө ртпе сү зек заң дылық тарына бағ ынады. Бірақ одан айырмашылығ ы симптомдарының белсең ділігі тө мен болады. Бастапқ ы кезең нің ұ зақ тығ ы 3-4 кү н, айқ ын емес интоксикациямен, бас ауыру, ұ йқ ысы келумен, дене қ ызуының 38-39° С кө терілуімен сипатталады. Экзантема аз байқ алады - 20% жағ дайларда.
Ө ршу кезең ә детте 5-7 кү ннен аспайды да, 38-39°С шамасындағ ы ремиттерлеуші немесе сирек қ алыпты типтегі гипертермиямен сипатталады.
ОЖЖнің зақ ымдалу белгілері айқ ын емес, эпидемиялық бө ртпе сү зектің жең іл жә не орташа ауырлық тағ ы тү рлеріне сә йкес келеді. Науқ астарда бас ауру, кейде ө те кү шті, ұ йқ ысы бұ зылу, эйфория жә не жоғ ары сө йлегіштік байқ алады. Гиперестезия болмайды. Науқ астың ақ ыл - есі бұ зылмайды, бірақ кейбір науқ астар қ орқ ынышты тү стер кө реді.
Сопақ ша мидың зақ ымдалу белгілері Говоров-Годелье симптомымен шектеледі, менингеальды симптомдар сирек анық талады.
Брилль ауруымен ауырғ ан науқ астарда 60-96% жағ дайда экзантема байқ алады. Оның саны аз болса да розеолезды-петехияльды бө ртпе элементтері басым болады. Брилль ауруында жү рек қ антамыр жү йесінің жиі зақ ымдалуы байқ алады, ә детте ол науқ астардың арасында жү рек қ антамыр аппаратында физиологиялық ө згерістер мен ә р тү рлі аурулары бар жасы ү лкен кісілердің болуына байланысты. Бауыр мен кө кбауырдың ұ лғ аюы ә рдайым кездесе бермейді.
Брилль ауруында асқ ынулар ө те сирек байқ алады, негізінен ү стү рт орналасқ ан кө ктамырлардың тромбозы мен тромбофлебиті, пневмония кездеседі. Брилль ауруында қ ызу кезең інің жалпы ұ зақ тығ ы 9-11 кү н, кейде 7-13 кү нге созылады.
Ә детте айығ у кезең і бірқ алыпты ө теді. Бө ртпе сү зек пен Брилль ауруының реконвалесценттері ауруханадан 11-12 кү нінде шығ арылады.
Болжамы қ олайлы.
Диагностикасы мен емі бө ртпе сү зегіне ұ қ сас. Брилл ауруымен ауратын науқ астарда аурудың 1-ші кү нінен бастап комплемент байланыстырушы антиделер жоғ ары титрде анық талады (РСК 1: 10240 жә не одан артық, РНГА 1: 64000 жә не оданда артық).