ЖҮйелік кенелік боррелиоз

Синонимдері: Лайм-боррелиоз, Лайм ауруы (ЛА), т.б.

Анық тамасы. Жү йелік кенелік боррелиоз – Вorrelia burgdorferi қ оздыратын, трансмиссивті механизмен таралатын, полиморфты клиникалық кө ріністерімен сипатталатын (эритема, қ ызба, жү рек, жү йке жү йелері, ірі буындар) табиғ и-ошақ ты жұ қ палы ауру.

Тарихи мә ліметтер. Бұ л аурудың ә р тү рлі клиникалық кө ріністері ә р тү рлі дара аурулар немесе синдромдар ретінде жазылғ ан – созылмалы кө шпелі эритема, Афцелиус эритемасы, кенелік менингополиневрит, сақ ина тә різді кө шпелі эритема жә не т.б.

1975 ж. А.Стиир Коннекктикут штатындағ ы Лайм қ аласының тұ рғ ындарында иксод кенелер шақ қ ан ә серінен қ абынулық артропатия туралы жазғ ан. 1982 ж.У.Бургдорфер Ixodes dammini кенелерінен қ оздырғ ышты бө ліп алды. Бұ л қ оздырғ ыштың қ асиеттері трепонемалар мен боррелияларғ а ұ қ сас. 1984 ж. Лайм ауруының қ оздырғ ышын боррелия тобына кіргізіп, оғ ан Вorrelia burgdorferi деп атағ ан. Кейін бұ л қ оздырғ ыш аурулардан басқ а елдерде, сонымен қ атар Ресейде де бө лінді.

Этиологиясы. Қ оздырғ ышы – В. burgdorferi - Spirochaetaceae тұ қ ымдастығ ына Вorrelia тегіне жатады. Пішіні-штопор тә різді иірілген спиралғ а ұ қ сас грам «теріс», қ озғ алғ ыштығ ы бар микроорганизм. Оның беткей антигендері бар: Оsp A, Оsp В, Оsp C. Боррелиялар анилин бояуыштарымен интенсивті боялады, Кellу қ оректі ортасында жақ сы дақ ылданады.

Қ азіргі кезде Borrelia burgdorferi sensu lato комплексіне жататын 10-нан астам геномдық топ анық талғ ан. Зерттеулер нә тижесінде мү шелік зақ ымданулар боррелия тү ріне байланысты деген ой пайда болды. Мысалы, В. Garinii - неврологиялық белгілер, В. burgdorferi s.s - Лайм-артрит, В.abgelii - созылмалы атрофиялық дерматит шақ ыратыны туралы мә ліметтер алынғ ан.

Эпидемиология: Лайм ауруының табиғ и ошақ тары орташа климаттық белдеу ормандарында орналасады.

Аурудың негізгі кө зі жә не табиғ и резервуары – жабайы (кеміргіштер, бұ ғ ылар, қ ұ стар) жә не ү й (мысық, ит, қ ой, ірі қ ара мал) жанурлары. Олар қ оздырғ ыщты сыртқ ы ортағ а зә р арқ алы бө леді. Адамнан адамғ а боррелиоз жұ қ пайды.

Берілу механизмі – трансмиссивті, иксод кенелер (Ixodes ricinus, I. dammini, Ambliomma americanus) арқ ылы. Олардың боррелиярымен табиғ и залалдануы 8-61%. Кенелерде боррелиалар трансовариальды беріледі.

Адамдардың боррелиозды қ абылдаушылығ ы ө те жоғ ары. Орта жастағ ы (20-50) адамдар жиі аурады, олардың ішінде ерлер (аң шылар, малшылар), туристер, саң ырауқ ұ лақ, жеміс жидек жинап жү рген қ ала тұ рғ ындары.

Маусымдылығ ы: кө ктем-жаз айлары.

Патогенезі. Кененің шақ қ ан орнында қ абыну-аллергиялық реакциялар дамып, Лайм-ауруына сай эритема пайда болады. Ауру ү дегенде боррелиялар гематогенді (мү мкін, лимфогенді) жолдарымен ішкі мү шелерге, буындарғ а, лимфалық мү шелерге тарайды. Боррелиялар ми қ абық шаларына, плацента арқ ылы ө туі мү мкін. Қ оздырғ ыш мү шелер мен тіндерге тү скенде иммундық жү йе тітіркеніп, жайылмалы жә не жергілікті гипериммунды жауап дамиды. Теріде, тері асты май шелқ абатында, лимфа тү йіндерде, кө к бауырда, мида шеткілік ганглийлерде лимфоплазматикалық инфильтраттар тү зіледі. Боррелиемияның кеш немесе ә лсіз болуы, аутоимунды реакциялардың дамуы, қ оздырғ ыштың жасуша ішінде персистенциялау мү мкіндігі инфекцияның созылмалы тү ріне ә кеп соғ уы мү мкін.

Клиникасы. Лайм ауруының ағ ымында ерте жә не кеш кезең дерді ажыратады. Ерте кезең ін бірнеше сатығ а бө леді: I сатысы – жергілікті инфекция; II сатысы – боррелиялардың ә р тү рлі мү шелерге шашырауы (диссеминациялануы). Кеш кезең ге ү шінші сатысы жатады: инфекцияның қ андайда бір мү шеде немесе тінде персистенциялануы. Кейбір жағ дайларда кезең ділік байқ алмайды.

Ерте кезең де аурудың эритемалық жә не эритемалық емес тү рлерін ажырады. Қ оздырғ ыштың диссеминациялану сатысында басым болғ ан симптомдарғ а қ арап, клиникалық ағ ымның бірнеше варианттарын бө леді: қ ызбалық, невриттік, менингеалді, кардиалді, аралас.

Аурудың ауырлығ ы бойынша жең іл, орташа ауыр, ауыр жә не ө те ауыр тү рлерін ажыратады.

Инкубациялық кезең 1-20 кү н (кө бінесе 7-10 кү н).

Ауру ә детте жеделдеу басталады.

Кененің шақ қ ан орнында ауру сезімі, қ ышу, ісіну жә не қ ызару пайда болады. Науқ ас бастың ауыруына, ә лсіздікке, жү рек айныуына, кененің шақ қ ан орнында сезімталдық тың бұ зылуына шағ ымданады. Осы уақ ытта теріде эритема пайда болады. Дене қ ызуы 38º С-қ а дейін жоғ арылайды. Қ ызба кезең і кө бінесе 2-7 кү н болады.

Алғ ашқ ы зақ ымдану орнында везикула жә не некроз (біріншілік аффект) дамиды.

Кө шпелі (миграциялаушы) эритема 3-32 кү ннен кейін қ ызыл тү сті макула немесе папула тү рінде пайда болады. Эритема ө лшемдері ә р тү рлі – 3-70 см дейін болуы мү мкін.

Кейбір жағ дайлардарда ауру кене шақ қ ан орнындағ ы жергілікті ө згерістермен шектеледі. Ал басқ а науқ астарда екіншілік эритемалар пайда болуы мү мкін. Терілік симптомдар бастың ауыруымен, қ ызбамен, қ алтыраумен, миалгиялармен, артралгиямен, мойын бұ лшық еттерінің кернеуімен қ атар жү реді. Кейде жайылмалы лимфаденопатия, қ ұ рғ ақ жө тел, конъюктивит байқ алды.

Науқ астардың 15%-де жү йке жү йесінің зақ ымдалу белгілері дамиды. Серозды менингит, менингоэнцефалит жә не перифериялық жү йке жү йесінің зақ ымдалу белгілерін ажырату керек.

- сенсорлық симптомдар – миалгиялар, невралгиялар, плексалгиялар, радикулоалгиялар;

- амиотрофиялық синдром (сегментарлы радикулоневрит, бет нервінің невриті, жойылмалы полирадикулоневрит, Баннварт синдромы, миелит)

- кейде паралитикалық синдром.

Бірнеше апта ішінде жү ректің зақ ымдалу белгілері пайда болуы мү мкін: кө бінесе атриовентрикулярлы блокада, ө ткізгіштіктің бұ зылулары, ырғ ақ тың бұ зылулары; кейде миоперикардит, дилятациялық миокардиопатия, немесе панкардит.

Кеш кезең ге ірі буындардың олигоартриті тә н. Бірнеше уақ ыт ө ткенде остеопороз, субартикулярлы склероз, остеофитоз, т.б. созылмалы қ абынуғ а тә н белгілері дамиды.

Жү йке жү йесінің кеш зақ ымдалулары созылмалы энцефаломиелитпен, атаксиямен, деменциямен, т.б. кө рінеді.

Лайм-боррелиоздың асқ ынулары ө те сирек, резидуалді қ ұ былыстар тү рінде кездеседі.

Диагностикасы. Клиникалық кө ріністерге, эпидемиологиялық мә ліметтерге негізделіп, серологиялық ә дістермен дә лелденеді. Лайм ауруын кенелік энцефалиттен, менингинттен, менингоэнцефалиттерден, артриттерден, ревматизмнен, миокардиттерден, дерматиттерден, т.б. аурулардан ажырату керек. Кө шпелі эритема - аурудың клиникалық маркері.

Кең қ олданылатын серологиялық ә дістер: тікелей емес иммуно- флюоресценция реакциясы жә не энзим-белгіленген антиденелердің реакциясы (ELISA).

Сонымен қ атар, полимеразалық тізбектік реакция қ олданылады.

Емдеуі. 1) этиотропты ем:

-тетрациклин 0.5 х 4р/тә улігіне немесе доксициклин 0, 1 х 2р/т-10 кү н;

- амоксициклин 30-40 мг/кг/т (ішке) немесе 50-100 мг/кг\т кө к тамырғ а, (8 жасқ а дейің гі балаларғ а);

- пенициллин 500 мың ЕД Х 8 р/т (бұ лшық етке) – 14 кү н;

- цефтриаксон 1-2 г/т (14-21) кү н.

Микст-инфекция жағ дайында (Лайм ауруы жә не кенелік энцефалит) антибиотиктермен қ атар кенеге қ арсы гамма-глобулин қ олданылады.

2) Патогенетикалық ем:

- дезинтоксикация

- дегидратация (менингит кезінде)

- панангин немесе аспаркам, рибоксин (жү рек зақ ымдалғ ан жағ дайда);

- тималин 10-30 мг/кү ніне – 10-15 кү н (иммунодефицит жағ дайында);

- стероидты емес қ абынуғ а қ арсы препараттар (аутоиммунды реакциялар дамығ ан жағ дайда).

Алдын алу шаралары. Арнайы профилактикасы табылмағ ан. Кененің шағ уынан сақ болу қ ажет. Арнайы емес профилактика кенелік энцефалиттікіндей.