Автордикай

ЮКЬ

Шиирар ва поэмаяр

Гьикаят

Макъалаяр

Таржумаяр

Дагестанское книжное издательство

Махачкала 2010

ББК – 84(2-Лезг.) – 5

УДК 821.351.

К-21

Арбен Къардаш

К – 21 Юкь: Шиирар, поэмаяр, повесть, гьикаяяр, макъалаяр, таржумаяр. – Махачкала: ГУ «Дагестанское книжное издательство» 2010. – 672 с.

Арбен Кардаш. Середина: Стихи, поэмы, повесть, рассказы, статьи, переводы:

Дагъустандин гьукуматдин премиядин лауреат Арбен Къардашан ктабда шиирар, поэмаяр, гьикаятдин эсерар, макъалаяр ва таржумаяр гьатнава. Абуру вирида шаирдин яратмишунрин терефрин гзафвиликай ва устадвиликай шагьидвалзава.

Эсеррин кIватIал автордин 50 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз акъудзава.

ББК – 84(2-Лезг.) – 5

УДК 821.351.

Ó Дагестанское книжное

АВТОРДИКАЙ

Арбен Къардаш (Къардашов Арбен Мегьединович) – шаир, гьикаятчи, таржумачи, тамашиятчи.

1961-йисан 11-февралдиз Дагъустандин Докъузпара райондин Миграгъ хуьре дидедиз хьана. 1979-йисалай 1984-йисалди ада Москвада А.М.Горькийдин тIварунихъ галай Литературадин институтда кIелна. Ана ам советрин тIвар-ван авай шаир, CССР-дин Гьукуматрин премийрин лауреат Лев Ошанинан семинардин иштиракчи хьана. Адалай гуьгъуьниз йисни зура Туркестандин военный округ-да (Туьркменистан, Уьзбекистан) Советрин Армиядин жергейра къуллугъна.

Ам 1991-йисалай СССР-дин (гилан Россиядин Федерациядин) писателрин ва 1992-йисалай Россиядин журналистрин Союзрин член я.

Шаирдин сифтегьан шиирар чапдай Ахцегь райондин «ЦIийи дуьнья» газетдин 1976-йисан 73-нумрадиз акъатнай. Абуруз сифте гаф жегьил шаирдин муаллим Шихнесир Къафланова кхьенай. «Адан цIарарай заз пакад йикъан алванрин цIирер аквазва», – кхьенай муаллим-шаирди.

Литинститутда кIелдай йисара А.Къардашан шиирар «Жегьилрин сесер» (Дагкнигоиздат, 1983) ва «Дуьньяда гатфар» (Дагучпедгиз, 1984) уртах кIватIалра гьатнай.

Адан кьилдин сад лагьай ктаб – «Сифте цуьквер» Дагъустандин ктабрин издательствода 1985-йисуз чапдай акъатнай.

Гуьгъуьнин йисара лезги чIалалди адан «Ичерин багъ» (Дагкнигоиздат, 1990), «Пешапай» (Дагучпедгиз, 1993), «Йифен суфатар» (Дагкнигоиздат, 1994), «Арш» (Дагкнигоиздат, 2001), урус чIалалди «Шехь, зи цIвелин тар» (И.Д. Сытинан тIварунихъ галай фонд ва Р.Гьамзатован фонд, Москва, 1995), «Ватандин гум» (Дагкнигоиздат, 1997), «Багьа мугьман» (Дагъустандин педагогикадин НИИ-дин издательство, 2005) «Сегьердинни рагъдандин арада» (Дагкнигоиздат, 2006) ктабар акъатна.

А. Къардаша гьикаятдани вичин бажарагъ къалурна.

НТВ телекомпанияди ва Москвадин «Пальмира» издательстводи санал «Россиядин сюжет – 2004» тIвар алаз тешкилай ахъа конкурсда лезги гьикаятчидин «Нехирбанни лекь» повесть конкурсдиз атай ирид агъзур эсердикай хкягъай лап хъсан яхцIурни цIудан жергеда гьатна. Ахпа и повесть «Цавдар» тIвар алаз «Литературная Россия» газетдин редакцияди акъудзавай «Литрос» альманахдин 2005-йисан 6-нумрада чап авуна. И эсердиз, лезги гьикаятчидин халисан агалкьундиз хьиз, урусрин машгьур критик Руслана Ляшевади «Литературадин Россия» газетдин 2006-йисан 10-февралдиз акъатай 6-нумрада чIехи къимет ганай. Урусрин критикар тир Вадим Дементьевани, Вячеслав Огрызкодини А.Къардашан яратмишунрикай чпин кхьинар авуна, ам алай аямдин Къафкъаздин вилик-кьилик квай авторрикай сад тирди къейд авуна.

А.Къардашан эсерар, Дагъустандин газетра-жур-налра хьиз, Россиядин изданийрани чап ийизва. Адан чIалар Ростовда акъатзавай «Дон» ва «Къафкъаздин гими» журналрин, Саранскда акъатзавай «Сиягьатчи» («Странник») журналдин кIелзавайбуруз малум я. А.Къардашан шиирарни, гьикаяярни макъалаяр «Литературадин газетдизни» «Литературадин Россия» ва «Россиядин писатель» газетдиз акъатзава.

А.Къардашан шиирар 2005-йисуз Россиядин Федерациядин Госдумадин Председателдин къаюмвилик кваз
акъатай «Кеферпатан Къафкъаздин халкьарин шииратдин Антологиядик» акатнава.

Адан шиирарни гьикаяяр Москвада акъатнавай «Диде-бубадин кIвал» («Литературадин Россия», 2002), «Руьгь руьгьдив агатна» («Литературадин Россия», 2004) «Уьмуьр кьван яргъи дяве» («Фолио», 2007), «Зи халкь чIехи хзан я» («Литературадин Россия», 2007), «Живедин дагъларин цIиргъ» («Фолио», 2009) ва эдебиятдин маса уртах кIваталра гьатнава.

Шаирдин чIалар мукьвал ва яргъал къецепатан халкьарин чIалариз таржума авунва, Дагъустандин мектебра, училищейра ва вузра чирзава.

А.Къардаша таржумачивилин рекьени гзаф зегьметар чIугвазва. Ада Рудакидин, Низами Генжевидин, И.Гётедин, А.Пушкинан. А.Блокан, С.Есенинан, Н.Хикметан, Р.Гьам-затован. Е.Евтушенкодин ва масабурун шиирар лезги чIалаз акъагъарна. Ада урус чIалаз элкуьрнаваз Етим Эминан «Гуьгьуьл» (Дагучпедгиз, 1990), СтIал Сулейманан «Малум тушир чIалар» («Юпитер», 1994), дарги шаир Омарла Батыраян «РикIин гафарин михьи чим» («Кьибледин гъед», 1999) шииррин ктабар акъудна.

1991-йисуз А.Къардаша таржума авунваз Дагучпедгизда сербрин гьикаятчи Джорже Катичан «Тапархъан Пётр» мах кьилдин ктаб яз лезги чIалалди акъатна.

1994-йисуз А.Къардаша вичин хуьруьнвийрин эсеррикай ибарат яз «Миграгърин булахар» ктаб туькIуьрна ва чапдай акъудна.

2001-йисуз «Юпитер» издательствода А.Къардаша туькIуьрнаваз «Туьхуьн тийир цIай» ктаб акъатна. Ана сифте яз Дагъустандин халкьарин векилар тир ва жуьреба-жуьре девирра яшамиш хьайи вишни яхцIурни цIудалай гзаф шаиррин чIалар санал кIватIнава. И кIватIалдин кьетIенвал адакай ибарат тир хьи, ана гьатнавай шиирар анжах муьгьуьббатдиз бахшнавайбур я.

А.Къардаша туькIуьрнаваз Дагкнигоиздатда 2008-йисуз урус ва лезги чIаларалди Етим Эминан «Руьгьдин чирагъ» (Абдуселим Исмаиловахъ галаз санал) ва СтIал Сулейманан «Кьулан вацI» ктабар акъатна.

А.Къардаша вич тамашиятчи тирдини къалурна. Сегьне патал кхьенвай «Фана багъдин гьуьруьяр, ва я Етим Эминан эхиримжи югъ» поэмадин бинедаллаз 1998-йисуз, «Хукац-Ханум» махунин бинедаллаз 2000-йисуз Лезгийрин Гьукуматдин муздрамтеатрди тамашаяр эцигна.

А.Къардашан манийриз композиторар тир Мегьамед Гуьсейнова, Къагьриман Ибрагьимова, Сергей Алагькъулиева, Сергей Халаимова ва масабуру манияр кхьенва. Абурукай са бязибур Дагъустандин халкьдин артистар тир Тарлан Мамедова, Роза Максумовади, Тамара Абдуллаевади ва масабуру тамамарзава.

1991-йисуз Е.Эминан шииррин таржумайрикай ибарат тир «Гуьгьуьл» ктабдай А.Къардашаз Дагъустандин демократ жегьилрин Союздин (виликан ВЛКСМ-дин) «Олимп» премия гана. «Литературадин Россия» газетдиз акъатай шииррай 1997-йисуз чи шаир и газетдин премиядиз лайихлу хьана. 1999-йисуз «Ватандин гум» ктабдай адаз Дагъустандин Гьукуматдин премия гана. 2001-йисуз А.Къардаш милли медениятдик чIехи пай кутунай «Шарвили» премиядиз лайихлу хьана. 2006-йисуз А.Къардашаз публицистикадин макъалайрай Дагъустандин журналистрин союзди «Къизилдин лекь» премия гана.

Шаир кIелдайбурухъ галаз, мектебра кIелзавай аялрихъ галаз, вузрин студентрихъ галаз мукьвал-мукьвал гуьруьшмиш жезва.

2000-йисан 8-ноябрдиз Дондал-алай-Ростов шегьерда Россиядин президент В.В.Путинахъ галаз кьиблепатан федеральный округдин общественностдин векилар гуь-руьшмиш хьана Дагъустан Республикадин патай А.Къардаша иштирак авуна.

А.Къардашаз «Дагъустандин искусствойрин лайихлу сеняткар» лагьай гьуьрметдин тIварни ганва (2004). 2010-йисуз адаз Урусатдин писателрин Союздин Москвадин тешкилатдин ва таржумачияр тир писателрин Союздин уртах къарардалди А.С.Грибоедован тIвар алай рикIел хуьдай медаль гана.

Алай вахтунда ам Махачкъала шегьерда яшамиш жезва ва Дагъустандин ктабрин издательстводин лезги редакцияда редакторвиле кIвалахзава.

ШИИРАР

ДУЬА

Эй сад Аллагь! Первердигар!

Уьмуьр гайи заз ядигар!

За ваз дуьа ийизва къе,

За ваз шазда ийизва къе.

Гишиндаз фу, къанихдаз яд,

Чуплахдазни алукIдай затI

Гузва вуна, ийиз гьалал, –

Зи ванни ваз хьухь, Зулжалал!

Нефсер къатибуруз,

Вилер къайибуруз,

РикIер гуьтIуьбуруз,

Руьгьер буьркьуьбуруз,

Мецер яргъибуруз,

Кьинер гъуьргъуьбуруз,

Фендер ягъибуруз,

Сивер харчибуруз

Тагьким це,

Регьим це!

Абур це,

Сабур це!

Эй сад Аллагь! ЧIехи Халикь!

Чун гьар са кас ква ви вилик.

Зунни я ви вафалу лукI

Гъиз кIанзавай бахтунал кIукI.

Зи гьар хиял я ваз аян:

Агакьра зи дуьадин ван

Асибурув, дугърибурув –

Вирибурув, вирибурув!

Гьиссер михьибуруз,

Зендер экуьбуруз,

Дердер чIехибуруз,

Кьилер рехибуруз,

Хирер цIийибуруз,

Гъетер мичIибуруз,

Гъилер ичIибуруз,

Рекьер кIевибуруз

Са экв це,

Куьмек це!

Лувар це,

Бахтар це!

2002