Нәруыздардың атқаратын функциялары. Мысал келтіру. Белоктардың биологиялық қызметтері

Аралық бақ ылау сұ рақ тары

Белоктар алуан тү рлі қ ызметтер: қ ұ рылымдық, тасымалдау, жиырылу, қ орғ аныштық, катализдік, реттеуші, электротрансформациялау, генетикалық ақ паратты тасымалдауғ а қ атысу жә не тыныс алу) атқ арады.

Қ ұ рылымдық (пластикалық, тіректік) – белоктар ө сімдіктердің, микроорганизмдердің, жануарлардың қ ұ рылымын қ амтамасыз етеді. Олар жасуша жә не органелла мембраналарының қ ұ рамына кіреді. Тіндердің беріктігі мен қ ұ рылымын қ амтамасыз ететін дә некер тінінің коллагені мен эластині, сү йек оссеині, тері мен шаштағ ы кератин, қ ан тамырларындағ ы эластин кең таралғ ан қ ұ рылымдық белоктар.

Белоктардың катализаторлық қ ызметі. Организмдегі метаболизм процестерінің жү ру жылдамдығ ын анық тайтын биологиялық катализаторлар - ферменттердің барлығ ы белоктарғ а жатады. 4000 жуық ферменттер анық талғ ан.

Қ оректік. Амин қ ышқ ылдарының жай заттарданбірінші реттік синтезі тек қ ана ө сімдіктерде жү руі мү мкін, сондық тан барлық алмастырылмайтын амин қ ышқ ылдары жануарлар организмінде қ оректік заттармен тү сіп отыруы қ ажет. Кейбір белоктар организмде биологиялық активті заттар тү зуге жұ мсалады. Дамып келе жатқ ан эмбрион ү шін белоктар қ орек кө зі болып табылады (жұ мыртқ а, сү т, уылдырық белоктары жә не т.б.).

Тасымалдау қ ызметі - белоктар суда ерімейтін заттарды – липидтерді, стероидтарды, майларда еритін витаминдерді, металдарды жә не т.б. заттарды қ ан ағ ысымен тасымалдау арқ ылы оларды нысана-органдарғ а апарады жә не осы заттардың мембраналар арқ ылы жасуша ішіне қ арай тасымалдануына себін тигізеді. Тасымалдау қ ызметін (газдарды тасымалдау) гемоглобин де атқ арады.

Қ орғ аныштық қ ызметі - организмнің қ орғ аныштық қ ызметін негізінен иммундық жү йе атқ арады. Бұ л жү йе арнайы қ орғ аныш белоктарын – антиденелер мен иммуноглобулиндерді организмге енген бактериялар мен бө где заттарғ а қ арсы жауап ретінде синтездейді. Белоктардың қ орғ аныштық қ ызметіне қ анның ұ юына қ атысатын фибриноген белогының организмді қ ансыраудан сақ тауы жә не кейбір улы заттарды ө зіне қ осып алуғ а қ абілеттілігі мысал бола алады.

Белоктардың жиырылып–созылу қ ызметі. Жануарлардың кең істікте қ озғ алуғ а қ абілеттілігі, жү рек жұ мысы, тыныс алу, ішек перистальтикасы, тамырлардың тарылуы мен кең еюі бұ лшық ет тінінің жиырылу белоктары арқ ылы қ амтамасыз етіледі. Жиырылу қ ызметі жасушалардың маң ызды тіршілік ү рдістері жү зеге асатын цитоскелеттің белоктарына да тә н.

Белоктардың реттеуші қ ызметі. Метаболизм процестерінің реттелуінде белоктар ө те ү лкен роль атқ арады. Организмде зат алмасу процестері ферменттермен ғ ана емес, табиғ аты жағ ынан белоктар, пептидтер немесе амин қ ышқ ылдарының туындылары болып табылатын гормондармен де реттеледі. Реттеуші сигналдарды қ абылдайтын жасуша рецепторлары да белок болып табылады. Белоктар организмдегі, Қ СТ, ортаның рН–ын, онкотикалық қ ысымды реттей отырып, гомеостазды сақ тауғ а қ атысады.

Белоктардың электротрансформациялау қ ызметі. Белоктар электрлік жә не осмостық энергияны макроэргиялық АТФ энергиясына айналдыра алады.