Ферменттің әсерін реттеу. Фермент әсерінің активаторлары мен ингибиторлары. Арнайылықты және арнайылығы жоқ эффектор-лар.

Активаторлар ферменттердің белсенділіктерін арттырады, ал ингибиторлар тежейді. Екеуі де: арнайылық ты жә не арнайылығ ы жоқ болып бө лінеді. Біріншілері тек бірінші ферменттің ә сер ету жылдамды-ғ ына, ал екіншілері- бір топ ферментке ә сер етеді.

Ингибирленуді қ айтымды жә не қ айтымсыз деп бө леді. Қ айтымды инги-бирленуде ингибитор мен субстраттың қ ұ рылыстары ұ қ сас болады да екеуі де субстрат-фермент жә не субстрат- ингибитор комплексін тү зетін-діктен реакция жү рмейді. Бірақ субстраттың концентрациясы жоғ ары-лағ анда ол ингибиторды ығ ыстырып шығ арады, реакция жылдамдығ ы артады. Қ айтымсыз ингибирленуде субстрат пен ингибитордың ұ қ састық тары жоқ, ингибитор субстрат-фермент комплексіне қ осылып катализдік реакцияны жү ргізбей тежейді. Мұ ндай ингибиторларды парализаторлар деп те атайды.

Ферменттерді аллостерикалық активтендіру жә не тежеу.

Аллостерикалық активаторлар мен ингибиторлар ферменттің қ ұ рылы-сын ө згертеді, соның нә тижесінде не ферменттің субстратқ а деген ынтық тығ ы жоғ арылайды (активатордың ә сері), немесе тө мендейді (ингибитордың ә сері).

Ферменттердің жіктелуі мен номенклатурасы.

Реакция арнайылық тарына қ арай барлық белгілі ферменттер 6 класқ а жіктеледі:

7. Оксидоредуктазалар – тотығ у-тотық сыздану реакцияларын тездетеді.

8. Трансферазалар – атомды немесе атомдар тобын бір заттан екінші затқ а тасымалдайды.

9. Гидролазалар – судың қ атысуымен кү рделі заттардың жай заттарғ а дейін ыдырауын катализдейді.

10. Лиазалар – кү рделі заттарды судың қ атысуынсыз ыдыратады.

11. Изомеразалар – изомерлену реакцияларын катализдейді.

12. Лигазалар немесе синтетазалар – АТФ-ті пайдалану арқ ылы синтездеу процестерін жү ргізеді.

Ә рбір класс топқ а, ал ол топшағ а, ол топшадағ ы тұ рғ ан орындарына қ арай жіктеледі.

Ферменттің аталуы субстраттың атына –аза жалғ ауы қ осыла, немесе катализдейтін реакцияның атына – аза жалғ ауы қ осыла аталады.

Проферменттер, активтендіру механизмдері.

Кейбір ферменттер активті емес проферменттер тү рінде тү зіледі. Реак-цияларғ а дайындалу кезінде ферменттердің активті орталығ ы тү зілуіне қ арай олар активтендіріледі. Мысалы, пепсиннің проферменті пепсиноген. Асқ азанда тұ з қ ышқ ылының ә серінен пепсиногеннен активті пеп-син тү зіледі.

Мультиферменттік комплекс. Тү рлері, маң ызы.

Мультиферменттік комплекс- бір субстратқ а ә сер етіп, оны жү йелі тү рде жә не бір уақ ытта бірнеше реакциялар тү рінде ө згерістерге ұ шырататын ферменттер жү йесі. Мысалы, пируватдегидрогеназдық мультиферменттік комплекс пирожү зім қ ышқ ылының тотығ удан декарбоксилденуін катализдейді.