Лекция 1

Тақ ырып: Нерв жү йесінің физиологиясы. Жоғ ары нерв ә рекеті.

Жоспар:

1. Кіріспе

2.Нерв жү йесінің физиологиясы.

3.Жоғ ары нерв ә рекеті, олардың жас ерекшеліктері

Кілт сө здер: нерв жү йесі, нерв талшық тары, нейрон, синапс, ми.

«Невропатология негіздері» - бұ л балаларда жә не ересек адамдарда жү йке жә не психика жү йелерінде ауытқ улары бар, туа пайда болғ ан немесе жү ре пайда болғ ан кемістігі бар жә не жоғ арғ ы жү йке жуйесінің қ ызметінде кемістігі бар адамдарды зерттейтін пә н.

Курстын мақ саты- ө з мамандығ ында ә ртү рлі сезім мү шелерінде кемістігі бар балаларды оқ ытып-тә рбиелеу негізінде анализаторлардың анатомиясынан, физиологиясы мен патологиясынан хабары бар, ғ ылыми жә не тә жірибелік білімді, коррекциялық педагогика мамандарын даярлау.

Курстын міндеттері-

-жү йке жү йесінің ауруларының себептері жалпы жә не даму механизмдері туралы студенттердің мағ луматы болуы керек.

-жү йке жү йесінің анатомиясы мен физиологиясын; мү мкіндіктері шектелу балаларғ а тә н неврологиялық синдромдарды білуі керек.

-неврологиялық синдромдарды анық тау жә не сө йлеу, зият, моторикасының ауытқ уларын тү зету біліктілігі болу керек.

Нерв жү йесінің жалпы физиологиясы.

Нерв жү йесі – информацияны жылдам жеткізетін жә не басқ аруды жү зеге асыратын кү рделі ұ йымдасқ ан ә рі жоғ ары дә режеде маманданғ ан жү йе.Оның негізгі қ ұ рылымдық бірлігі- нерв клеткасы- нейрон.

Адам организімі кү рделі де ө зара тығ ыз байланысқ ан жү йелерден, органдардан жә не тканьдерден тұ ратын жоғ ары ұ йымдасқ ан биологиялық супержү йе болып есептеледі.Осы кү рделі қ ұ рылымда ерекше ролді орталық нерв жү йесі- ми мен жұ лын атқ арады.Ол адам организіміндегі барлық клеткаларды, тканьдерді, органдарды, бұ лардың жү йелерін, ө зара байланыстырып функциональдық біртұ тастық та ұ стайды. Орталық нерв жү йесінің қ ызметтері арқ ылы барлық органдер мен тканьдерде болатын рецопторлар тітіркенген кезде туатын афферентті

(орталық қ а тепкіш) импульстер қ абылданады, олардың анализі мен синтезі жү реді(ө ң деледі) жә не тү рлі шеткі органдардың ә рекетін тудыратын немесе тоқ тататын, болмаса олардың тонусын сақ тауғ а кө мектесетін эфференттік (орталық тан тепкіш) импульстер пайда болады.Орталық нерв жү йесі жеке организімнің қ оршағ ан ортағ а бейімделуін, оның барлық қ ызметтерінің ең жетіген реттелуін, бірлескен тү рде іске асуын қ амтамасыз етеді. Қ озғ ыш ұ лпалар физиологиясы. Нейрондағ ы қ озу жә не оның таралуы

Физиологиялық тыныштық пен физиологиялық белсенділік. Тітіркену, тітіркендіргіштер. Нейрон. Қ озу, оның кезең дері жә не нерв талшығ ымен таралуы. Мембрналық жә не ә рекет потенциалдар, олардың пайда болуы. Тұ рақ ты тканге ә сері.

Жан- жануарлар екі тү рлі қ алыпта болады: физиологиялық тыныштық жә не физиологиялық белсенділік.

Физиологиялық тыныштық деп организмнің кө зі жұ мулы, тыныш, ештең ені ойламай, естімей, денесін босатып, бір қ алыпта ақ ырын баяу дем алып, ояу жатқ ан жағ дайын айтады. Мұ ндай жағ дайда тіршілікке қ ажетті дене қ ұ рылымдарының бә рі (жү рек- қ ан тамырлар, тыныс алу, зә р шығ ару, дене мен ондағ ы торшалардың тұ ақ тылығ ын, тіршілігін сақ тайтын механизмдер зә р шығ ару, дене мен ондағ ы торшалардың тұ рақ тылығ ын, тіршілігін сақ тайтын механизмдер, зә р шығ ару т.б.) белгілі шамада қ ызмет істейді. Бұ л кезде ткандердің торшаларында белгілі мө лшерде зат алмасуы жү ріп жатады. Мұ ндай қ алыпта жатқ ан сыртқ ы ортаның қ андай да болмасын бір жағ дайлары ә сер етсе, ағ за физиологиялық тыныштық тан физиологиялық белсенділікке ауысады.

Ағ заның қ андай да болмасын жеке мү шесі немесе мү шелер жү йесі, тіпті бү кіл дененің белсенді қ ызмет атқ аратын жағ дайын физиологиялық белсенділік дейді. Физмологиялық белсенділік кезінде зат алмасуы тыныштық тағ ы мө лшерден артады, бірнеше мү шелер немесе мү шелер жү йелер қ ызмет атқ аруына байланысты оларғ а қ оса, жү рек- қ ан тамырлар, тыныс, зә р шығ ару жү йелерінің т.б. да қ ызметтері кү шейеді. Осындайжағ дайда сыртқ ы жә не ішкі орталардың ә серлері денедегі ткандарді, торшаларды тітіркендіреді. Жан- жануарлардың денесіндегі кһ ө пшілік тірі торшалардың тітіркену қ асиеті болады. Тітіркену деп сыртқ ы жә не ішкі орталардың тү рлі ә серлеріне жауап ретінде зат алмасуының ү деуін айтады. Сыртқ ы жә не ішкі орталадың ә сері ететін факторларын тітіркендіргіштер дейді. Тітіркендіргіштердің ә серінен ағ за немесе оның жеке ткандері, торшалары физиологиялық тыныштық тан белсенді қ ызмет етуге ауысады.

Тітіркендіргіштерді физикалық, химиялық, физико-химиялық жә не биологиялық деп тө рт топқ а бө луге болады.

Физикалық тітіркендіргіштерге тү рлі механикалық (қ ысым, соқ қ ы, шаншу, т.б.) жә не электрлік ә серлер жатады.

Химиялық тітіркендіргіштерге сілтілер, қ ышқ ылдар, тұ здар мен олардың ертінділері, дә рілері, улы заттар, тамақ тың қ ұ рамындағ ы органикалық жә не анорганикалық заттардың ә сері жатады.

Физико- химиялық тітіркенгіштерге ертінділердегі заттардың осмастық жә не иондардың, тү рлі заттардың концентрациялық айырмашылық тарының ә сері (мысалы, тұ здың 0, 8 жә не 1 % ертінділер ә серінің айырмашылығ ы) жатады.

Биологиялық тітіркендіргіштерге тү рлі ү лкенді- кішілі (макро- жә не микро-) ағ залардың ә сері жатады. Тітіркендіргіштің ә серінен тітіркене алатын ткандерді тітікенгіш ткандер деп атайды. Мұ ндайларғ а без, ет, нерв ткандері жатады. Бұ л ткандер тітіркендіргіш ә сер еткен қ озып жауап береді, яғ ни қ озу олардың жұ мыс қ абілеті. Қ озғ ағ анда бұ л ткандердің электрлік, биохимиялық қ асиеттері ө згереді де ткандер қ ызмет атқ арады немесе бұ рынғ ы қ ызметін кү шейтеді.

Тірі тканлдердің электрлік қ асиеті биоэлектрлік қ ұ былысқ а жатады. Кө п торшалы ағ заларда сырты жә не ішкі ортаның мә ліметтерін қ абылдап, талдап, сақ тап, бір жерден екінші жерге жеткізуі немесе қ ажетінше қ айтадан жаң ғ ыртуы эволциялық даму барысында қ алыптасқ ан электр сигналдары арқ ылы орындалады.

Тітіркендіруге жауап қ айтару қ асиеті жануарларғ а да, адамғ а тә н. Тітіркену қ асиеті бір торшалы қ арапайым жә ндіктер де болады. Олардың суғ а салғ ан тұ з кристалынан қ ашық тайтынын, жарық тү скен жерден кө лең келеу жерге ауысатынын мектепте зоология пә нінен қ ойғ ан тә жірибелерден кө рген боларсыздар. Яғ ни барлық тірі торшалы қ арапайым жә ндіктер ө сер еткенде тітікеніп жауап бере алады. Ал тө менгі сатыдағ ы кө п торшалы жануарларда (мысалы, гидра) ө те қ арапайым жү йке жү йесі болады. Олардың жұ лдыз тә різді торшалары болады да бірбіріне ө здерінің ө сінділерімен жанаса алады. Тітіркендіруді қ абылдайтын торшалар қ абылдағ ыштар (рецепторлар) мұ ндай жануарлардың денесінің сыртқ ы қ абатында болады. Рецепторлар да пайда болғ ан қ озу нерв торшасының барлық торына таралады да жануар (гидра, медуза) тітіркендіруге жауап қ айтарады. Мұ ны гидра тә жірибе жасап кө руге болады. Егер гидраның денесіне жің ішке инені тигізсе, ол жиырылып домаланып қ алады.

Ө те кү рделі қ ұ рылысты жануарларда орталық жү йке жү йесі бар. Сол тү йіндерден бү кіл денесіне бү кіл денесіне тарайтын нервтері болады.

Омыртқ алы жануарлар мен адамның орталық жү йке жү йесі ми мен жұ лыннан тұ рады., ал орталық жү йке жү йесінен дененің барлық жеріне нервтер тарайды. Омыртқ алы жануарлардың, балық тан сү т қ оректілерге дейін, орталдық жү йке жү йесінің қ ұ рылысы мен қ ызметі ә сіресе анық кө рініп тұ рғ ан миының дамуы кү рделене тү седі. Омыртқ алы жануарлардың қ ұ рылысы кү рделенген сайын ми сың арлары да дами тү седі жә не жү йке жү йесінің қ ызметі де кө бейіп, алуан тү рлі болады.

Ең жоғ ары дә реже де дамығ ан адамның жү йке жү йесі нің анатомиялық жә не фукциялық негіз нерв торшасы – нейрондар. Олар тітіркенгіш келеді, яғ ни қ оза алады жә не электр импульстерін бір жерден екінші жерге тасмалдап жеткізе алады. Бұ л қ асиеті рецепторлар мен эффекторлардың ара қ атынасын іске асыруғ а мү мкіндік береді. Қ абылдағ ыштар (рецепторлар)- тітіркендіргіштің ә серін, яғ ни тітіркенуді қ абылдайтын торшалар немесе мү шелер (мысалы, терінің рецепторлары) ал эффекторлар- тітіркендіруге жауап беретін торшалар мен мү шелер. Нерв серпілістерін орталық жү йке жү йесіне (миғ а жә не жұ лынғ а) тасымалдайтын нейрондар афференттік немесе сенсорлық нейрондар, ал орталық жү йке жү йесінен импультерді эффекторларғ а таситын нейрондар эфференттік немесе моторлық нейрондар деп аталады. Кө птеген жағ дайда афференттік нейрондар эфферентік нейрондармекн аралық нейрондар арқ ылы байланыстырылады. Ә рбір нейронның денесі болады. Оның диаметрі 3-100 мкм. Нейрон денесінің цитоплазмасында ядро жә не басқ а торшалық органелдалар болады. Оның денесінің кө птеген ұ зынды- қ ысқ алы ө сінді талшық тары бар. Нейронның денесін сома (грекше- дене) деп атайды. Ұ зын талғ ығ ын аксон (грекше – тірек) немесе нерв талшығ ы, қ ысқ ы талшығ ын дендрит (грекше – ағ аш) деп атайды. Аксон нерв импультерін нейронның денесінен басқ а торшаларғ а немесе шеткі мү шелерге тасиды, оның ұ зындығ ы ондағ ан сантиметр болуы мү мкін. Олар жің ішке келеді. Аксонның ұ шы нейросекреттер тү зе алады жә не басқ а кө ршілес торғ а немесе мү шеге келгенде тармақ талып, қ абарып аяқ талғ ан нерв ұ штарына айналады. Аксондар кө ршілес нейрондармен синапс деп аталатын ерекше қ ұ рылым арқ ылы жалғ асады. Синапстар қ оздырушы жә не тежеуші болып екіге бө лінеді. Нерв ұ штарының қ абарып томпайғ ан жері кө піршіктер мен митохондрияларғ а толы болады. Кө піршіктерде ерекше заттар- нейромедиаторлар (ацетилолин) бар. Ал митохондриялар нерв ұ штарындағ ы кү шті метоболистік белсенділікті қ амтамасыз етеді.

Дендриттер қ ысқ а жә не аксондардан анағ ұ рлым алуан болады. Дендриттердің ұ штары шеті томпайғ ан терминальді тармақ тарғ а айналады. Бұ л нейрондардың басқ а торшалармен ұ штасу ауданын ү лкейтеді. Дендриттер арқ ылы нейронның денесіне бюасқ а торшалардан нерв импульстері келеді, яғ ни дендриттер олар лың «кірер есігі», ал аксондар «шығ ар есігі», деуге болады. Дендриттердің саны кө п болады. Нейронның денесінде белоктық синтезделумен байланысты рибосомалар тобы- Ниссль денешіктері жә не Гольджи аппараты орналасқ ан. Нейронның аксоплазмасывнда эндоплазмалық ретикулум, митохондриялар, нейрофибрилдер т.б. органеллалар жайласады.

Кейбір талшық тарының сыртында миелин қ абаты болады. Миелин- сарғ ыш май тә різді (липид) заттан тү зілген. Ол ә рбір 1, 5-2 мм сайын ү зіліп Ранвье белдеушісіне айналады. Белдеушелердің арасында Шван торшаларының ядроларын кө руге болады. Миелині бар нерв талшық тарын (айталық, ми мен жұ лындағ ы талшық тар) миелинсіз талшық тар деп атайды. Миелин қ абатының сыртында мық ты созылмайтын мембрана- негрилемма болды. Миелинсіз талшық тарда Ранвье белдеушесі болмайды, сондық тан талшық тың сырты Шван н торшасы торшаларымен толық қ апталмайды. Бір Шванн торшасы тоғ ызғ а дейін талшық тарды қ аптап тұ руы мү мкін. Сырты бә ріне ортақ дә некер тканді қ абық -эпиневриямен қ апталғ ан нейронның топтағ ан ө сінділерін нерв деп атайды. Талшық тын ішіне қ арай бағ ытталғ ан эпиневрияның перинеприя деп аталатын ө сінділері нерв талшығ ын ұ сақ дә некертканді қ абығ ы- эндоевриясы болады. Нерв импультерін орталық жү йке жү йесіне тасымалдайтын нервтерді сенсорлық немесе афференттік, яғ ни сезгіш немесе орталық қ а тепкіш нервтер (иіс, дә м, сезу, кө ру, есту нервтері т.б.) деп, ал орталық тан периферияғ а тасымалдайтын нервтерді (кө зді қ орғ аушы, шығ ырық, бұ ру нервтері сияқ ты) эфференттер дейді. Аралас нервтер (мыс., бет, ү шкіл, тілжұ тқ ыншақ, кезеген жә не барлық жұ лын нервтері) импульстерді екі бағ ытта тасымалдайды.

Мидың осындай бү кіл организімдегі тіршілік процестерін ең жоғ арғ ы жә не нә зік интеграциялаушы орган ретіндегі материалистік кө зқ арастың қ алыптасуында отандық физиологтардың олардың ішінде И.М.Сеченов пен И.П.Павловтың атқ аратын рольдері айрық ша.

И.М.Сеченов (Павлов оны «орыс физиологиясының атасы» деп атағ ан) организімнің қ оршағ ан ортамен байланысы, оның тү рлі ә серге қ айтаратын барлық жауап реакциялары (рефлекстер) нерв жү йесі арқ ылы іске асатынын 1862 жылы «ми рефлекстері» деп аталатын ең бегінде дә лелдеді. Осы жә не басқ а ең бектерінде ол рефлекстің орталық звеносындағ ы яғ ни орталық нерв жү йесіндегі қ ұ былыстар мен процестерді білу керек деген ғ ылыми идея ұ сынды.

Клетка денесінен шығ атын ө сінділер- дендриттер мен аксондар.Кө пшілік жағ дайда дендриттер қ ысқ а, кө п тармақ талғ ан ө сінділер.Осы себептен де олардың жиынтық беткейі клетка денесінен ә лдеқ айда артық.Дендриттерде орналасқ ан синапстар саны ө те кө п.Сондық тан нейрондардың информация қ абылдауында басты роль осы дендриттерге тиеді.Бұ лардың мембранасында кпетка денесіндегі сияқ ты химиялық рецепторлар функциясын атқ аратын кө теген белокты молекулалар болады.Осылар белгілі бір спецификалық химиялық заттар ә серін сезеді.Бұ л заттар бір клеткадан екінші клеткағ а сигнал жеткізуге қ атысады, содық тан синапстағ ы қ озу мен тежелудің медиаторы болып есептеледі.Аксон- ұ зын, бір ғ ана ө сінді.Оның негізгі функциясы нерв импульсін- ә рекет потенциалын ө ткізу (тарату).Аксонның клетка денесінен шығ атын жері аксон тө бешігі (холмик)деп аталады.Аксонның бастапқ ы 50-100 мкм, бойынша миелин қ абығ ы болмайды.Осымиелинсіз участокты аксон тө бешігімен қ осып алғ ашқ ы сегмнет деп атайды.Мұ ның ерекшелігі- нейронның басқ а участоктеріне қ арағ анда қ озғ ыштығ ы жоғ ары болады: тітіркендіру табалдырығ ы шамамен ү ш есе тө мен.

Нерв талшық тарының қ асиеттері: нейрон денесімен байланысты, салыстырмалы тұ рде шаршамайды, зат алмасу жоғ ары емес, жоғ ары қ озғ ыштық жә не лабильдік. Нерв талшық тарының яғ ни нерв клеткалары ө сінділерінің ең негізгі қ асиеті - ө здері арқ ылы қ озу импульстерін ө ткізу(тарату) болып есептеледі. Біртекті нерв клеткаларының шығ атын нерв талшық тары шоғ ырланып орталық нерв жү йесі щең берінде ө ткізгіш жолдар деп аталады.Орталық нервжү йесінен шық қ ан соң тү рлі талшық тар бірігіп нерв бағ анын немесе нервтерді қ ұ райды: Атқ аратын қ ызметтеріне қ арай нерв талшық тары тү рлішеаталады (орталық қ а тепкіш- афференттік, орталық тан тепкіш- эфференттік, қ озғ ағ ыш, секреторлық, трофикалық, тамыр қ озғ ағ ыш, висцермоторлық т.б.).

Жү йке жү йесі қ ұ рылысына байланысты екіге бө лінеді.

1) орталық (жұ лын, ми)

2) шеткі (нерв талшық тары)

Жү йке жү йесі қ ызметі бойынша:

1) соматикалық (тірек-қ имыл аппаратының қ ызметін реттейді)

2) вегетативті (ішкі мү шелер қ ызметін реттейді)

Жү йке жү йесінің қ ұ рылысы мен функциялық негізі – нерв клеткасы немесе нейрон. Орталық жү йке жү йесінде нейрондарды қ осымша клеткалар – глиялар қ оршағ ан. Нейрондар мен глиялар нерв ұ лпасын қ ұ райды. Глиялар нерв клеткаларының тірегі болып, оны қ оректендіреді жә не электр изоляторы қ ызметін атқ арады.

Нейронның денесін сома деп атайды. Оның пішіні ә р тү рлі: сопақ ша, ұ ршық тә різді, дө ң гелек, домалақ, ү ш бұ рышты, тө рт бұ рышты, жұ лдыз тә різді т. б. Денесінен ұ зынды-қ ысқ алы ө сінділері – нерв талшық тары шығ ады. Ұ зын талшығ ын аксон (грекше аксон – тірек деген иағ ынада), қ ысқ ы талшық тарын дендрит деп атайды (дендрон - ағ аш).

Жү йке жү йесінің маң ызы. Адамның жү йке жү йесінің маң ызын оның қ ызметіне қ арай былай анық тауғ а болады:

- мү шелерді бір-бірімен байланыстырып, организмнің бір тұ тастығ ын іске асырады;

- денедегі барлық мү шелердің жә не мү шелер жү йелерінің қ ызметтерін реттейді;

- организмді сыртқ ы ортамен байланыстырады;

- сыртқ ы ортаның ө згермелі жағ дайларына организмді бейімдейді;

- денедегі барлық клеткалардың, ұ лпалардың, мү шелердің, бү кіл организмнің тірлігін қ амтамасыз етеді:

Нерв ұ штары қ ызметіне байланысты екі тү рлі болып келеді: сезгіш ұ штары – рецепторлар, қ озғ аушы ұ штары – эффекторлар.

Нейронның бір-бірімен байланысы синапс деп аталатын арнайы ерекше қ ұ рылым арқ ылы іске асады. Синапс екі бө лімнен тұ рады: пресинапстық (синапстың алдындағ ы) жә не постсинапстық (синапстың соң ындағ ы) бө лімдер. Пресинапстық бө лімнің пресинапстық мембранасы бар. Пресинапстық мембрана нейронның аксонның жуандағ ан ұ шы – синапс тү ймешегінің қ абығ ы. Синапс тү ймешесінің іші синапстық кө бікке толы болады. Бұ л кө бік медиатор деп аталатын белсенді химиялық заттан тұ рады (латынша медиатор – делдал, арада жү руші). Қ абылдаушы нейронның пресинапстық бө лімімен жалғ асатын жерінің қ абығ ын постсинапстық мембрана деп атайды. Пресинапстың жә не мембраналардың арасында синапс аралығ ы болады.

Нервтер мен нерв талшық тары. Сырты қ абық пен қ апталғ ан нерв клеткасының ө сінділерін нерв талшық тары деп атайды. Нерв талшық тары екі тү рлі болады: миелинді жә не миелинсіз. Миелинді нерв талшығ ының сыртын миелин қ абығ ы қ оршағ ан, ал миелинсіз талшық тың сыртын тек қ ана эндотелий қ абығ ы қ оршағ ан миелині болмайды.

Қ озуды орталық қ а ө ткізетін нервтерді орталық қ а тепкіш немесе афференттік нервтер деп аталады, ал қ осуды орталық тан жұ мысшы мү шеге таситын нервтерді, орталық тан тепкіш немесе эфференттік нервтер дейді.

Орталық жү йке жү йесі ми жә не жұ лыннан тұ рады.

Орталық жұ йке жү йесінің негізгі қ ызметі-рефлекс. Рефлекс сө зін бірінші рет қ олданғ ан француз философы Рене Декарт. Оғ ан ғ ылыми сипаттама берген чех ғ ылыми Прохаска. Рефлекс туралы ілімді одан ә рі дамытып, рефлекстік теорияны пайымдағ андар орыс ғ алымдары И.М. Сеченов, И: П: Павлов, П.К. Анохин.

Рефлекс дегеніміз орталық жү йке жү йесінің сыртқ ы немесе ішкі тітіргендіргіштеріне беретін кү рделі жауабы. Рефлекстің морфологиялық негізі – рефлекс доғ а, яғ ни қ озуды рецепторлардан жү йке орталығ ына, онан шеткі ағ зағ а /эффеторғ а/ жеткізетін жол. Ол бес бө лімнен тұ рады: 1/.кабылдаушы қ ұ рылым – рецептордан, 2/.қ озуды орталық қ а жеткізетін афференттік жү йкеден 3/.аралық нейрондардан тұ ратын орталық тан/ ми қ ыртыстары /, 4/. эфференттік жол 5/жауап беруші қ ұ рылым эффектор дан тұ рады.Соң ғ ы кезде рефлекстік доғ амен қ атар рефлекстік шең бер деген ұ ғ ым қ олданылады. Рефлекстік шең бердің доғ адан бір бө лімі артық болады. Оның алтыншы бө лімі эфференттік ағ задан орталық жү йке жү йесіне рефлекстік ә серленіс туралы хабар, яғ ни кері байланыс арқ ылы орталық қ а жеткізіледі. Кері байланыс рефлекстік доғ асын бекітіп, оны шең берге айналдырады.

Рефлекс тү рлері. Морфологиялық жә не физиологиялық ерекшеліктеріне қ арай рефлекс бірнеше топқ а бө лінеді;

1/. Қ абылдағ ыштардың орналасуына қ арай экстероцептивтік /теріде, ауыз, кө здің кілегей қ абық тарында орналасқ ан/, интероцептивтік/ішкі ағ заларда, қ антамырларында /, проприоцептивтік / сің ірде, бұ ында/

2/.жү йке жү йесінің тү рлеріне қ арай рефлекстер денелік, вегетативтік болып екіге бө лінеді.

3/.Рефлекстер қ атысатын ми бө ліміне қ арай жұ лын, сопақ ша ми, ортаң ғ ы ми, аралық ми, алдың ғ ы ми рефлекстер болып бө лінеді.

4/.Қ имыл -ә рекетіне қ арай жұ ту, жө телу, қ имылдау рефлекстері болып ажыраталады.

5/.Орталық та туатын ұ рдістер тү ріне қ арай қ оздырушы, тежеуші рефлекстер болады.

6/.И.П. Павлов барлық рефлекстерді шартсыз, шартты деп екі топқ а бө лді.

7/. Рефлекстік доғ аның орталық бө лімінде қ атысатын нейрондар санына қ арай екі, ү ш жә не кө п нейронды рефлекстер болып та бө лінеді.

Жұ лын нервтері жұ лын ө зегінен шығ ып, дененің терісін, аяқ -қ олдарын, дене тұ лғ асының беттерінің нервпен қ амтамасыз етеді. Ә рбір бө лім дененің ө зіне тә н жерлерін нервтендіреді.