Энцефалиттердің жедел және қалдықтық (резидуальдық) кезеңдері байқалады.

Энцефалитпен науқ ас балалардың жоғ арғ ы жү йке қ ызметін тә жірибелік тексеру қ ыртыстық нейродинамикадағ ы ауыр бұ зылыстарды кө рсетеді. Мысалы, жедел кезең ге қ озу жә не тежелу процестерінің ө зара қ атынасының айтарлық тай бұ зылуы, индукциялық қ атынастардың бұ зылуы жә не ми қ ыртысының реактивтілігінің тө мендеуі тә н. Сонымен бірге сақ тандырушы – шипалық сипаттағ ы тежелудің дамуы тә н болады. Ол мидың жеке аймақ тарында белгісіз, кейде бірталай ұ зақ уақ ыт сақ талуы мү мкін.

Резидуальдық кезең де жоғ арғ ы жү йке қ ызметі тарапынан бірқ атар патологиялық ө згерістер қ алады. Соғ ан байланысты шартты-рефлекторлық ә рекет белгілі дә режеде толық жү зеге асырылмайды да, баланың танымдық қ ызметінің жә не оқ у қ абілетінің тө мендеуіне себепші болады.

Энцефалитпен ауыруғ а бала организмінің қ орғ аныс қ асиеттерінің ә лсіреуін шақ ыратын бірқ атар себептер жағ дай жасайды. Бұ л себептерге жататындар: жү йке жү йесінің туа біткен кемістігі, жалпы соматикалық ә лсіздік, мешел, қ олайсыз тұ рмыс жағ дайы жә не организмнің иммунобиологиялық қ асиеттеріні ә лсіздігі. Энцефалиттердің кейбір тү рлерін қ арастырайық.

Эпидемиялық энцефалит (А энцефалиті). Эпидемиялық энцефалитпен науқ астану организмге орталық жү йке жү йесін зақ ымдайтын еркеше нейровирустың енуімен байланысты. Ауру эпидемиялық сипатта ө теді жә не қ ыста жиі болады. Алайда эпидемиялық энцефалиттің жеке жағ дайлары жылдың кез келген мезгілінде кездесуі мү мкін. Ауру кез келген жаста болуы мү мкін, бірақ кө бінесе онымен балалар ауырады. Ә дебиеттегі мә ліметтер кө рсеткендей, соң ғ ы кезде балаларда бұ л сырқ аттың ауыр тү рлері салыстырмалы сирек кездесетін болды.

Аурудың бастапқ ы кезең іне негізінен мына симптомдар тә н: дене қ ызуының 38-39° дейін кө терілуі, бас ауыруы, заттардың қ осарланып кө рінуі жә не ұ йқ ының бұ зылуы. Кейбір науқ астар ү здіксіз ұ йқ ылы кү йде болады. Оларды тамақ ішу ү шін оятады, содан соң олар қ айтадан ұ йық тап қ алады. Ал басқ аларында керісінше ұ йқ ысы қ ашады.Қ ыртыс астылық тү рінде бірқ атар жабысқ ақ, ығ ырын шығ аратын қ имылдар тә н болады, балалар бірнә рсені қ олымен теріп отырады, кейде жеке бұ лшық еттердің тартылуы (миоклония) байқ алады. Біраз вегетативтік бұ зылыстар болады – сілекейдің кө п бө лінуі, бет терісінде майдың артық бө лінуі.

Сырқ аттың ағ ымы қ имыл-қ озғ алыс, сө йлеу, психика тарапындағ ы жеке қ ызметтердің бұ зылыстарымен асқ ынуы мү мкін. Міне осы бұ зылыстар қ алдық ты қ ұ былыстар деп аталатын кү рделі симптомдар жиынтығ ын қ ұ райды. Эпидемиялық энцефалиттен кейінгі осы зардаптардың сипаты едә уір дә режеде мидың қ ай аймақ тары ауыру процесіне ә сіресе қ атты ұ шырағ андығ ына байланысты. Эпидемиялық энцефалит қ ыртыс асты аймағ ын (стриопаллидарлық жү йені) жә не аралық миды зақ ымдайды. Сондық тан қ алдық ты қ ұ былыстардың кө рінісінде қ озғ алыс қ ызметінің, мінездің, сонымен бірге зат алмасудың бұ зылыстары жиі кездеседі. Қ озғ алыс бұ зылыстары ә ралуан болады, кейде қ имылдардың ө зіндік тежелгендігімен қ атар қ ол мен бастың дірілдеуі байқ алады, ал салдану мен парездер сирегірек кездеседі. Ә детте біршама клиникалық тә н кө рініс байқ алады: баланың бетінде мимикасы жоқ, кө з жанары тапжылмай, алысқ а бағ ытталғ ан, қ имылдарының жалпы тежелгендігі, сілекей ағ уы байқ алады. Сө йлеуі бірырғ ақ ты, мә нерсіз. Алайда мұ ндай ерекше адинамия жағ дайлары балалық шақ та сирек кездеседі. Балаларда эпидемиялық энцефалиттен кейінгі қ алдық ты қ ұ былыстардың кө рінісі кө бінесе қ ыртыстың қ ыртыс асты қ ұ рылымдарын қ адағ алау қ ызметінің ә лсіреуіне байланысты жалпы қ имыл беймазалығ ымен сипатталатын тә н қ ызметі бұ зылыстарымен білінеді. Мұ ндай жағ дайларда баланың тә ртібінде кенеттен пайда болатын ашу- ыза, арсыздық тү ріндег дө рекі, жағ ымсыз мінездер басым болады, кө ң іл кү йі кө бінесе тұ рақ сыз ә рі тү нерген болады.

Эпидемиялық энцефалиттен кейін болатын ақ ыл – ой ө згерістері ө те ә рқ илы болып келеді жә не тек ерте жаста ғ ана айтарлық тай бұ зылыстармен сипатталып, кемақ ылдылық қ а жақ ындайды. Ал одан кейінірек жаста тез шаршаумен, ойланудың жә не есте сақ таудың ә лсіреуімен ғ ана білетін ө зіндік психикалық астения кө рінісі анық талады. Ақ ыл – ойдың қ атты бү зылыстары болмауы мү мкін. Эпидемиялық энцефалит кейде созалмалы турге ө туі мү мкін. Аурудан кейін, ә сіресе сырқ ат организм дамуының кейінгі кезең інде пайда болғ ан жағ дайларда, едә уір ақ ыл – ой ө згерістері жоқ балалар жалпы мектепте оқ и алады. Алайда кө п жағ дайда ойлаудың баяулығ ы, жү йке процестерінің тез таусылуы, кө ң іл кү й – жігер саласының тұ рақ сыздығ ы, жиі бас ауруы мұ ндай балаларғ а жалпы мектеп бағ дарламасын игеруге кедергі жасайды. Олардың белсенділігі мен талабы кү рт тө мендейді; балалар алаң ғ асар болады, назарын бір нә рсеге тоқ тата алмайды, тез шаршайды. Осының бә рі кейде мұ ндай балаларды оқ уын кө мекші мектепте жалғ астыруғ а мә жбү р етеді.

Соң ғ ы жылдарда эпидемиялық энцифалиттің айтарлық тай біліну жағ дайлары сирек кездеседі, олар кө бінесе осы ауруғ а тә н белгілі бір жеке симптомдармен сипатталытын беткей тү рде ө теді. Біз эпидемиялық энцифалиттің ә дебиетте сипаттағ ан атипті ө тетін турлерінің тек кейбірін келтіреміз.

Энцефалиттің вестибулярлық тү рі бас айналу, жү рісінің бұ зылуы, жү рек айнуы, қ ұ су сияқ ты симтомдармен сипатталады. Бұ л вестибулярлық немесе тепе – тең дік аппаратының қ ызметінің бұ зылуына байланысты. Ә детте бұ л ауру салыстырмалы қ олайлы тү рде ө теді, кейде одан кейін қ алдық ты қ ұ былыс ретінде кө з бұ лшык еттерінің парезі болады. Ал басқ а жағ дайларда қ алдық ты неврологиялық симптом ретінде бұ лшық еттердің, ә сіресе бет пен мойын еттерінің оқ тын – оқ тын тартылуы байқ алады. Жиі ық ылық таудың айрық ша ұ стамалары (эпидемиялық, ық ылық) атипті ө тетін энцефалит кө рінісі ретінде қ арастырылғ ан.

Энцифалиттің сенсорлық тү рі балалық шақ тың инфекцияларынан кейін, ал кейде біртіндеп жә не кө рнекті себепсіз дамиды. Ауру жедел басталады: дене қ ызуы 40◦ дейін кө теріледі, басы, кейде іші ауырады, сезудің бұ зылыстары, менингеальдық симптомдар байқ алады. Жү йке жү йесі тарапынан бет бұ лшық еттерінің асимметриясы, бұ лшық ет тонусының бұ зылуы, кейде тез ө тіп кететін монопарездер, тұ рақ сызпотологиялық рефлекстер байқ алады. Жедел кезең қ ысқ а болуы мү мкін – 10-12 кү н, одан кейін екінші, жеделдеу кезең басталады, ол бірталай уақ ытқ а созылып, оқ тын-оқ тын ө зін-ө зі нашар сезіну ұ стамалары тү рінде ө туі мү мкін. Бұ л кезең ге сезу бұ зылыстарының кө птү рлілігі тә н. Кө бінесе кө ру жә не кең істікті қ абылдау бұ зылады. Кейде заттар ө згертілген тү рде қ абылданады немесе оның тек жекелеген бө ліктері ғ ана қ абылданады, фотопсиялар, ұ шқ ындар, от жалындары жә не т.с.с. байқ алады. Балалар кө з алдында жиі тү рлі-тү сті нү ктелерді, дө ң гелектерді, доптарды кө реді, айналасындағ ының тү сінің ө згергендігіне шағ ымданады: барлығ ы тұ манданғ ан, тордың артында тұ рғ андай немесе ә ртү рлі тү ске боялғ андай кө рінеді (кө бінесе қ ызыл тү сті атайды). Акустикалық бұ зылыстар дыбыстың кү ші мен ү нділігінің ө згеруімен білінеді, адамның дауысы біресе тыныш, біресе қ атты, бірде жақ ыннан, бірде алыстан естілгендей болады. Сонымен қ атардә м сезу, кейде иіс сезу бұ зылады. Мектептегі балалардың жазуы мен оқ уы бұ зылады. Ақ ыл-ойдың қ атты бұ зылыстары сирек кездеседі, тез шаршау, ойлану қ абілетінің тө мендеуі жиірек байқ алды. Бұ л ауруда бастың ауыруы мен айналуы жиі кездесетін симптом болып табылады.

Арнайы балалар мекемелерінің педагогикалық тә жірибесіндегі кейбір балаларда тә бетінің немесе шө лінің шектен тыс жоғ арылығ ы (булимия, полидипсия), жыныстық арсыздық, патологиялық ызақ орлық, қ атігездік, ө зіндік беймазалық байқ алады.

Кө ң іл кү й – жігер саласындағ ы патологиялық ө згерістердің біліну дә режесі мен эпидемиялық энцефалит салдарының сипаты ә ртү рлі болуы мү мкін. Кейде бұ л бұ зылыстар ауыр болып, баланың оқ уына ә сер етуі мү мкін, яғ ни оның ү лгерімі кү рт тө мендейді, ол тә ртіп бұ зады, жанұ ясында жә не мектепте жиі тү сініспеушілік, ұ рыс – керіс байқ алады. Дұ рыс ұ йымдастырылғ ан педагогикалық жә не емдік шаралар аурудың атап ө тілген салдарын едә уір дережеде тү зете алады.

Эпидемиялық энцефалиттен кейін болатын ақ ыл – ой ө згерістері ө те ә рқ илы болып келеді жә не тек ерте жаста ғ ана айтарлық тай бұ зылыстармен сипатталып, кемақ ылдылық қ а жақ ындайды. Ал одан кейінірек жаста тез шаршаумен, ойланудың жә не есте сақ таудың ә лсіреуімен ғ ана білетін ө зіндік психикалық астения кө рінісі анық талады. Ақ ыл – ойдың қ атты бү зылыстары болмауы мү мкін. Эпидемиялық энцефалит кейде созалмалы турге ө туі мү мкін. Аурудан кейін, ә сіресе сырқ ат организм дамуының кейінгі кезең інде пайда болғ ан жағ дайларда, едә уір ақ ыл – ой ө згерістері жоқ балалар жалпы мектепте оқ и алады. Алайда кө п жағ дайда ойлаудың баяулығ ы, жү йке процестерінің тез таусылуы, кө ң іл кү й – жігер саласының тұ рақ сыздығ ы, жиі бас ауруы мұ ндай балаларғ а жалпы мектеп бағ дарламасын игеруге кедергі жасайды. Олардың белсенділігі мен талабы кү рт тө мендейді; балалар алаң ғ асар болады, назарын бір нә рсеге тоқ тата алмайды, тез шаршайды. Осының бә рі кейде мұ ндай балаларды оқ уын кө мекші мектепте жалғ астыруғ а мә жбү р етеді.

Соң ғ ы жылдарда эпидемиялық энцифалиттің айтарлық тай біліну жағ дайлары сирек кездеседі, олар кө бінесе осы ауруғ а тә н белгілі бір жеке симптомдармен сипатталытын беткей тү рде ө теді. Біз эпидемиялық энцифалиттің ә дебиетте сипаттағ ан атипті ө тетін турлерінің тек кейбірін келтіреміз.

Мепингит - ми қ абық тарының қ абынуы. Бұ л ауруды ә ртү рлі бактериялар шақ ыруы мү мкін, бірақ кө бінесе кокктар тобы (менингококктар, стрептококктар, пневмококктар) шақ ырады. Мепингиттің ең жиі кездесетін тү рі цереброспиналдық менингит болып табылады, оны менингококктардың ерекше тобы қ оздырады. Бұ л ауру кө бінесе қ ысқ ы жә не кө ктемгі уақ ытта эпидемиялық ө ршу тү рінде таралады.

Менингококктық инфекцияның кө бею ошағ ы мен таралу кө зі жұ қ тырылғ ан адам болып табылады. Сыртқ ы ортада аурудың қ оздырғ ыштары (менингококктар) кү н сә улесінің, температураның ә серінен тез жойылады. Сау баладардың мұ рынының шырышты кабатында олар біраз уақ ыт сақ тала алады, | міне осығ ан байланысты басцилла тасымалдаушылық кездеседі.

Жұ ктыру бацилла тасымалдаушының мұ рын шырышы онымен қ атынас жасағ ан басқ а балалардың терісіне немесе шырышты қ абаттарына тү скен кезде болады (ойнау кезінде, сү йіскенде, бацилла тасымалдаушы қ олданғ ан ортақ сү лгі, беторамал жә не т.б. заттар арқ ылы).

Аурудың жедел кезең іне ө зіндік сипаттағ ы кө рінісі тә н болады. Ә детте ауру дене қ ызуының жоғ арылауынан басталады, сонымен қ атар қ ұ су, терінің бө ртуі, катты бас ауыру ұ стамасы, кейде естен тану байқ алады (27-сурет).

Науқ ас адамның айрық ша дене калпында болуы осы ауруғ а тә н белгі болып.табылады (28-сурет): Желке бұ лшық еттерінің натологиялық керілуіне байланысты басы артқ а карай шалқ аяды» (желкенің тартылуы), наукас тізе буындарында жартылай бү гілген қ алыптағ ы аяқ тарын ішіне жинап алып жатады (Керниг симптомы), тері сезімтаддығ ы жоғ арылағ ан болады (гиперестезия), жарық қ а шыдамсыздық байқ алады (29-сурет).

Жедел кезең нің ұ зақ тығ ы, аса жедел жэне созылмалы тү рідерін есепке алмағ анда, ә детте 1-2 аптаны кұ райды, одан кейін науқ астың жазылуы немесе ө луі мү мкін. Бұ рынғ ы кезде менингиттен қ айтыс болу кө рсеткіші 25%-дан 50%-ғ а дейін еді. Антибиотиктердің жэне сульфаниламидтік дә рілердің кол- данылуына байланысты аурудың ұ зақ тығ ы едә уір азайып, ө лім корсеткіші кү рт тө мендеді. Енді резидуальдық (қ алдық тық) қ ұ былыстардың кө рінісі жең ілірек дэрежеде білінетін болды.

Менингитке ә ртү рлі асқ ынулардың дамитындығ ы тә н. Ол асқ ынулар аурудың жедел ағ ым кезең інде пайда болуы мү мкін немесе ауру біткеннен кейін қ алдық тық қ ұ былыс тү рінде анық талуы мү мкін. Мысалы, ауру барысында балаларда тырысу ұ стамасы пайда болуы мү мкін, бұ л патологиялык процесстің тікелей ми затын зақ ымдағ андығ ын кө рсетеді. Қ абыну процесі ми қ абық тарынан шеткі нервтерге (есту жә не кө ру нервтеріне, сирек жағ дайда сыртқ а ә кеткіш жә не ү штік нервтерге) таралып, сә йкес

-Керниг белгісі –бұ л менингитпен ауырғ ан адамдардың жамбас жә не тізе бұ ындарында жиырлуыдан кейін тізе бұ ынында жазу қ иынырақ тү седі.

-Брудзинский /жоғ арғ ы/ белгісі-менингитпен ауырғ ан адамдың басын кө тергенде аяғ ының бұ лшық еті жиырылады.

-Брудзинский /тө мең гі/ белгісі-менингитпен ауырғ ан адамдың жамбас жә не тізе бұ ындарын бү ккенде келесі аяғ ындағ ы бұ лшық еттері жиырылады.

Бас сү йек ішіндегі мидың қ ысымы ұ лғ айғ ан сайын жү рек – соғ ысы баяулап, тынысы жиілеп, аурудың жағ дайы нашарлай береді. Менингоэнцифалит- дегеніміз ми қ абығ ы мен бірге мидың ө зінің де қ абынуы. Бұ л сырқ атқ а ұ шырағ ан адам есінен айырылып, қ ызуы кө теріледі, артық қ имылы кө беиіп, бас ауруы кү шеиеді.

Миелит -жұ лының қ абынуы.Ол ә детте инфекциялық аурулардан кейін қ абынады. Туберкулез, тиф, сифилис, қ ызылша, скарлатина сияқ ты жә не тағ ы басқ а, кө бінесе жұ лын зақ ымдануы мү мкін вирустық грипптен. Бұ л патологиялық процесі даму барысында ақ жә не сұ р заттың қ абынуы болады.

Белгілері: Егерде вирус жұ лынның бастапқ ы жағ ында орналасса, онда спастикалық паралич қ алыптасады. Егерде вирус мойын қ уысында болса, онда қ ол-аяғ ының параличі болады.Кеуде зақ ымданғ ан кезде, аяқ жә не тө менгі ішкі мү шелер зақ ымданады.Бел зақ ымданғ ан кезде жұ лын ә лсіз параличтің тө менгі жағ ының зақ ымдануына алып келеді. Жұ лынның зақ ымдану нә тижесінде: зә р мен несептің ұ стай алмау нә тижесінде уросепсияның дамуына алып келеді. Ауру кө бінесе ауыр ө теді жә не бірнеше кү ннен кейін кесік п.б. Сал болуы жә не басқ а да симптомдар зақ ымдалғ ан функцияның орнына келуі ө те жай ә теді.