Азақстандағы адами даму жөніндегі ұлыттық есептерді даярлау

Адам дамуының мұ ндай анық тамасы адам дамуын бағ алауғ а жә не талдауғ а мү мкіндік туғ ызатын стртегиялық кө рсеткіштердің кең жә не тармақ танғ ан жү йесін алдын ала айқ ындайды. Адамның дамуын кө рсететін стратегиялық кө рсеткіштердің жалпы жіктелуі кө рсеткіштердің мынадай ү ш тобымен берілуі мү мкін:

1.Адам дамуының жалпы бағ асын беретін интегралдық кө рсеткіштер.

2. Адам дамуының негізгі интегралдық қ ұ рамдауыштарын сипаттайтын базалық кө рсеткіштер.

3. Адам дамуының ө згеде аспектілерін сипаттайтын басқ а кө рсеткіштер.

Адами даму дең гейін анық тайтын негізгі кө рсеткіштер жә не олардың қ азастандағ ы динамикасы Адам дамуының базалық жә не интегралдық кө рсеткіштері Адам дамуының базалық кө рсеткіштері адам дамуының ү ш негізгі компонентіне кө п жасау, білімділік жә ен тұ рмыс дең гейіне сә йкес келеді.Т ұ тас алғ анда адам дамуының осы компоненттерінің ә рқ айсысы адамның бірнеше маң ызды мү мкіндіктерін қ амтилы. Мә селен, кө п жасау ұ зақ ө мір сү ру мен салауатты тұ рмыс мү мкіндігін білдіреді, білімділік білім алуды, араласуды, қ оғ ам ө міріне қ атысуды, тұ рмыс дең гейі лайық ты тұ рмыс қ ұ рып, салауатты ө мір сү руге, аумақ тық жә не ә леуметтік икемділік ү шін жағ дайдың болуына, қ оғ ам ө міріне қ атысу ү шін қ ажетті ресурстарғ а қ ол жеткізуді білдіреді.

Адам дамуының осы ү ш копонементі ү шін іс жү зінде ә лемнің барлық елдеріне арналғ ан тұ рақ ты есептелетін жә не салыстырмалы кө рсеткіштердің жү йесі ұ сынады. Бұ л ретте базалық кө рсеткштердің сандық мә ндері адам дамуының белгілі бір аспектісінде таң дау мү мкіндігін кең ейту туралы айтады.

Ұ зақ ө мір сү руді сипаттайтын кө рсеткіштер. Туу кезінде кү тілетін ө мір сү ру ұ зақ тығ ы ұ зақ ө мір сү руді сипаттайтын кө рсеткіш қ ызметін атқ арады. Ық шамдық ү шін кү тілетін ө мір сү ру ұ зақ тығ ы туралы жиі айтады. Бұ л кө рсеткіш халық аралық статистиканың ең кө п тарағ ан кө рсеткіштерінің бірі болып табылады жә не «ө лім кестесі» аталатын шең берде есептеу барысында анық талады.

Туу кезінде кү тілетінө мір сү ру ұ зақ тығ ы ұ рпақ тың бү кіл ө мірің нің бойында ә рбір жастағ ы ө лім дең гейі оның туғ ан жылындағ ыдай болып қ алатын жағ дайдағ ы ұ рпақ тың бір адамының алда тұ рғ ан орташа ө мір сү ретін жасының саны.

Кө рсеткіш тұ тас алғ анда екі жыныс де, еркек пен ә йел ү шін жеке жеке де есептеледі.

Тұ рғ ындардың қ айыршылық индекісін есептеу кезінде пайдаланатын жә не ұ зақ ө мір сү ру мен салауатты тұ рмыс мү мкіндіктерін айыру дә режесін сипаттайтын белгілі бір жасқ а дейін ө мір сү рмейтін халық тың ү лесінің кө рсеткіші осы кө рсеткішті толық тырушы болып табылады.

Кү тілетін ө мір сү ру ұ зақ тығ ының кө рсеткіші даму дең гейі орташа елдер ү шін балалардың бес жасқ а дейінгі ө лім жітімі кө рсеткішімен, ал жоғ ары дамығ ан елдер ү шін ананың ө лім жітімі коэффициентімен толық тырылуы мү мкін.

Адам дамуының индекісі

Адам даму мен орнық ты даму арасындағ ы байланыстылық

Адам дамуының индекісі басқ а ү ш индекістің: туу кезіндегі кү тілетін ө мір сү ру ұ зақ тығ ы, білім алу жә не жан басына табыс дең геиінің орташа арифметикалык шамасы ретінде есептелінеді. Білім алу дең геиінің индекісі сауаттылық дең гейінің жә не білім алудың қ ол жетімділік индекістерін негізінде есептеледі.

АДИ ды пайдалану оны кішірейту арқ ылы жақ саруы мү мкін.елдің жалпы индекісі адамдар ә ртү рлі топтары елдің ішінде, мейлі айырмашылық ө ң ірлерге, жынысқ а немесе жердің тұ рпатына байланысты болсын адам дамуының ә ртү рлі дең гейіне ие бола алатын сол фактіні жасыра алады.

Орнық ты даму адамдардың жалпы тұ рмыс тіршілігіне қ атысты. Олардың ө мір сү руіне жағ дай жасайдыікө п жасау ұ зақ ө мі сү ру мен салауатты тұ рмыс мү мкіндігін білімдерді, қ оғ ам ө міріне қ атысуды, аумақ тық жә не ә леуметтік икемділік ү шін жағ дайдың болуына байланысты.

1.Қ азақ станның табиғ ат қ орғ ау заң дары.

Тірек сө здер: биосфера тұ рақ тылығ ын сақ тау, экологиялық ағ арту, экологиялық білім беру, экологиялық ү гіт-насихат

Экологиялық білім берудін қ азіргі заманғ ы ғ ылыми негіздері, оны жү зеге асыру проблемалары мен бағ дарламалары, БҰ Ұ мен ЮНЕСКО мә жілістерінде (1968) қ аралды. Одан соң Стокгольм (1970), Тбилиси (1972) қ алаларында ө ткен халық аралық конференцияларда жалғ асын тапты. Ал, Рио-де-Жанейрода (1992) ө ткен дү ниежү зілік конференция экологиялық білім беру мә селелерін қ айта қ арап, ондағ ы негізгі бағ ыттарды айқ ындап берді. Олар - биосфера тұ рақ тылығ ын сақ тау ү шін экологиялық ағ арту жұ мыстарының тұ тас жү йесін қ ұ ру, экологиялық білім беруді тұ рақ ты жү зеге асыру жә не жұ ртшылық арасында экологиялық ү гіт-насихатты кү шейту.

Экологиялық білім берудің нормалыкреттеуші қ ұ жаттары " Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау туралы заң да" (1997), " Қ азақ стан Республикасының экологиялық қ ауіпсіздігін сактау концепциясында" (1997), " Қ азақ стан Республикасында экологиялық білім мен тә рбие берудің ұ лттық стратегиясында" (1998), " Экологиялық білім бағ дарламасында" (1999) қ арастырылғ ан.

Табиғ атты қ орғ аудың тағ ы бір мақ саты - экологиялық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету. Ол қ азіргі жә не болашақ ұ рпактың салауатты ө мір сү руі ү шін адамның теріс іс-ә рекеттерін шектеу жә не табиғ аттағ ы тө тенше апаттарды болдырмау. Оны жү зеге асыратын Қ азақ стан Республикасының Конституциясы жә не табиғ ат қ орғ ау заң дары. Табиғ ат корғ аудың негізгі бағ ыттарын білу ә рбір азаматтың міндеті болып саналады.