Бойынша көрсеткіші

жерлерді қ амтығ ан. Осы жерлерде 50 жыл бойы (1949-1996) бү рынғ ы Кең ес ү кіметі соғ ыс ведомстволары 503 ядролық сынақ жасап, Қ азақ -станның шү райлы жерінің 20 млн. га жарамсыз етті.

Батыс Қ азақ стан аймағ ында 1966-1979 жылдар аралығ ында 24 ядро лық қ ару сыналғ ан, олар Мавдыстау облысында - 3, Батыс Қ азақ станда -4 жә не Атырауда - 17 рет жасалғ ан. Соның ішінде ең ірісі Азғ ыр поли-гоны ғ ана 6, 1 мың га жерді алып жатыр. Зерттеулер нә тижелері бойынша Нарын, Азғ ыр қ ү мдарында радиактивті элементтер: кадмий - 80-120, стронций - 150, қ орғ асын - 80 жә не нитрат - 8, 8 есе шекті мө лшерден кө бейіп кеткен.

Ү стірт платасында 1968-1970 жылдары жер асты ядролық сынағ ы жасалғ ан. Осы жерлердің бә рінде де суғ а, топырак пен есімдік жә не жан-жануарлар дү ниесіне бү рын соң ды болмағ ан залалдар келді.

Республика аумағ ында ірі ракеталық полигондар Атырау облысының " Тайсойғ ан", Балқ аш кө лі маң ында " Ташкен - 4" жә не " Байқ оң ыр" ғ арыш айлағ ында орналасқ ан. Бү л жерлерде топырақ беті ө те кауіпті гептил жанармайы мен жә не ракета " коқ ыстарымен" ластанғ ан.

Гептил ө те улы зат болғ андық тан адамдардың ө кпе-тыныс жолдарына, жү йке жү йесіне ә сер етіп, бү йрек, бауыр мү шелерін зақ ымдайтыны анық талғ ан. Сол сиякты ракета, космос корабльдерінің ү шуы " кышқ ыл жауындар" жаудырып коршағ ан ортаның тірі комплексінің 3-50 % биомассасын жойып жіберді. Мә селен, 1988-1991 жылдар аралығ ында тек қ ана Тайсойғ ан полигонында ғ ана 24000 ракета барлығ ы 30 мың тонна жанармай жақ қ ан. 1994 ж. 5 шілде мен 27 казанда апатқ а ү шырағ ан " Протон" ракета тасығ ышы Қ арағ анды облысынын жеріне гептилен уын шашып орасан зор қ ауіп тө ндірді. Оның зардабы ә лі белгісіз болып отыр.

Қ азіргі кезде Қ азақ стан жерінің 33, 6 млн. га жері соғ ыс полигон-дарының кесірінен бү лінгені анық талды. Сол сияқ ты республика аймағ ында барлығ ы 16 млрд. тонна радиактивті қ алдық жинакталғ ан. Ол қ алдық тар Ақ мола облысының - 800 га, Жамбыл облысының -190 га, Жезқ азғ ан облысының - 25 га, Қ ызылорда облысының - 3, 0, Оң тү стік Қ азақ стан облысының - 2 гектар жерін алып жатыр. Нә тижесінде, бү гінгі тавда Қ азақ станда радиациялық апат аймақ тары мен ондағ ы қ азіргі қ алыптасқ ан жағ дайларды келтірілген фактілер арқ ылы кө руге болады.

Қ азақ станның қ ү рғ ақ климаты жағ дайында радионуклидтер топырақ та баяу қ озғ алып, ү зак сақ талып, экожү йелерді бү лдіреді. Осылайша топырақ негізгі ластану кө зі ретінде радионуклидтерді ө сімдіктерге одан жан-жануарларғ а, адамғ а жеткізіп отырады. Ал, адам баласы ө з кезегінде генетикалық, соматикалық, онкологиялык ауруларғ а ү шырап, зардап шегеді. Қ азірдің ө зінде Қ азақ станда 2, 6 млн. адам мутагенез ауруымен есепте тү р. Атырау облысында 32 мың адам анемия, сү йек рагі, тубуркулез, жү йке ауруларымен ауырып зардап шегуде.

Жоғ арыда келтірілген тарихи жә не шынайы фактілер Қ азақ станнын қ асиетті топырағ ы, ауасы мен су ресурстарының қ аншалық ты зардап шегіп келгенін дү ние жү зінің адамзат қ оғ амы соң ғ ы жылдары ғ ана біліп отыр. Ендігі жерде Қ азақ тьщ ү лан-ғ айыр аумағ ы ө зінің жаралы денесін сауық тыра отырып болашақ ү рпақ тарының салауатты ө мір сү руін қ амтамасыз етуге бел байлап, ө ркениетті елдер қ атарына қ осылатын кү н алыс емес екеніне кә міл сенеміз.

5.3-кесте