Исық сызықты қозғалыс кезіндегі жылдамдық пен үдеу. Бұрыштық жылдамдық және бұрыштық үдеу.

Қ атты дененің айналмалы қ озғ алысы - барлық нү ктелері центрлері айналу осі деп аталатын бір тү зудің бойында жатқ ан шең берлер бойымен қ озғ алатын дененің қ озғ алысы.

Бұ рыштық жылдамдық - дененің бұ рылу бұ рышының уақ ыт бойынша бірінші туындысымен анық талатын векторлық шама:

. (10)

векторы оң бұ ранда ережесі бойынша айналу осі бойымен бағ ытталады, яғ ни векторы сияқ ты (5-сурет).

Бұ рыштық жылдамдық тың бірлігі-1 рад/с.

Айналу периоды (Т) ( болғ анда)– нү ктенің толық бір айналым жасауғ а, яғ ни 2 π бұ рышқ а бұ рылуғ а кеткен уақ ыты. Олай болса уақ ыт аралығ ына сә йкес келеді, онда , осыдан .

Элементар бұ рылу бұ рышы ( ). Вектор ретінде қ арастырылады. векторының модулі бұ рылу бұ рышына тең, ал оның бағ ыты басы нү ктенің шең бер бойымен қ озғ алысының бағ ытымен айналатын бұ ранда ұ шының ілгерілемелі қ озғ алысының бағ ытына сә йкес келеді, яғ ни оң бұ ранда ережесіне бағ ынады (6-сурет).

Нү ктенің сызық тық жылдамдығ ы:

. (11)

Айналу жиілігі (n) –дененің шең бер бойымен бірқ алыпты қ озғ алысы кезінде оның уақ ыт бірлігінде жасайтын айналымы-ның саны: , осыдан .

Айналу жиілігінің бірлігі – 1/с.

Бұ рыштық ү деу () – бұ рыштық жыл-дамдық тың уақ ыт бойынша бірінші туын-дысымен анық талатын векторлық шама:

. (12)

векторының бағ ыты. Қ озғ алмайтын ось маң айында айналғ ан дененің бұ рыштық ү деуінің векторы айналу осінің бойымен бұ рыштық жылдамдық тың элементар ө сімшесі векторы жағ ына қ арай бағ ытталады. Ү демелі қ озғ алыс кезінде векторы векторымен бағ ыттас (7а-сурет), ал баяу қ озғ алыста – оғ ан қ арама-қ арсы болады (7б-сурет).

Сызық тық жә не бұ рыштық шамалар арасындағ ы байланыс:

Тангенциал қ ұ раушы ү деу: . (13)

Нормаль қ ұ раушы ү деу: . (14)

Сызық тық (радиусы R шең бер бойымен жү рген нү ктенің жолының ұ зындығ ы s, сызық тық жылдамдық υ, тангенциал ү деу α _τ , нормаль ү деу α _n) жә не бұ рыштық (бұ рылу бұ рышы φ, бұ рыштық жылдамдық ω, бұ рыштық ү деу ε) шамалар арасындағ ы байланыс формулалары:

s=Rφ, υ =Rω, α _τ =R ε, α _n= ω ²R

Студенттердің ө зін-ө зі тексеруге арналғ ан сұ рақ тары:

1. Физика нені зерттейді?

2. Материя, материяның қ озғ алысын қ алай тү сінесіз.

3. Механика нені зерттейді, оның бө лімдері қ андай?

4. Механикалық қ озғ алыс дегеніміз не?

5. Механикалық жү йе, санақ жү йесі дегеніміз не?

6. Материалдық нү ктені тү сіндірің із.

7. Орын ауыстыру, радиус-вектор дегеніміз не?

8. Жылдамдық дегеніміз қ андай физикалық шама?

9. Тангенциал жә не нормаль ү деулердің формулаларын қ орытың ыздар

10. Бұ рыштық жылдамдық қ андай физикалық шама?

11. Айналу периоды жә не айналу жиілігі дегеніміз не?

12. Сызық тық жә не бұ рыштық шамалар арасындағ ы байланысты сипаттаң ыздар.

13. Шең бер бойымен қ озғ алысты сипаттайтын тең деулерді жазың ыздар.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

Негізгі ә дебиеттер: [1, б.5-14; 2, б.6-14; 14, б.5-40]

Қ осымша ә дебиеттер: [1, б.7-15]