Зындықтарды тікелей өлшеу әдісі

Жер бетіндегі уакытша немесе тұ рақ ты белгілермен (қ азық ша-бағ аналар, темір бетонды монолиттер) бекітілген нү ктелердің ара қ ашық тық тарын тікелей ө лшеу ә дісімен ө лшегенде ө лшеуіш аспаптын ө лшенілетін ұ зындық бойымен қ анша рет тө селетіні есептеледі. Сызық тың ұ зындығ ын ө лшеу ү шін ұ зындығ ы 20 немесе 24 м, ені 10 мм-ден 25 мм-ге дейін, калындығ ы 0, 2— 0, 44 мм болат ө лшеуіш лента колданылады. Лентаның барлық ұ зындығ ында ә р 10 см сайын кішкентай тесіктер тесілген. Ә рбір бесінші тесік диаметрі 5 мм-дей пластинкамен тойтарып шегеленген, ал ә рбір метрден кейін лентаның екі жағ ында пластинкалар тойтарылып шегеленіп (мыс немесе баска материалдардан), оларғ а лентаның екі шетінен есептелетін метрдік реттік нө мірлері таң баланғ ан.

Ара қ ашық тық ты ө лшегенде лентаны жерге жатқ ызып, олардың шеттерін диаметрі 3-4 мм, ұ зындығ ы 40 см болат сымнан жасалғ ан темір қ азық шалар қ адап белгілейді. Лентаның жиынтығ ына он темір казыкша енеді.

Сызық тың ұ зындығ ын салмақ тап ө лшеу ү шін 24 немесе 48 м-лік сымдар қ олданылады, олар диаметрі 1, 65 мм болат немесе инвардан жасалады. Сымның екі шетінде ә рбір 1 см сайын бө лінген ұ зындығ ы 8 см шкала орналасады. Ө лшеуіш сымдар І-класс базисын жә не 1, 2, 3, 4-класс полигонометриясының қ абырғ аларын ө лшеуге арналғ ан базистік аспаптардың жиынтығ ына кіреді. Базис аспабына 24 м-ден кіші аралық тарды елшеуге арналғ ан 12, 1 немесе 6, 1 м-лік инварлық лента немесе 10 м-лік рулетка кіреді. Маркшейдерлік топографиялық, геодезиялық, геологиялық барлау жә не қ ұ рылыс жұ мыстарында ұ зындығ ы 5, 10, 20, 30 жә не 50 м металл немесе тоқ ыма баулы рулеткалар кең қ олданылады.

Ара қ ашық тық ты, ә детте, екі ө лшеуші мынадай ә діспен ө лшейді. Алдың ғ ы ө лшеуші қ олына 10 темір қ азық ша мен лентаның тұ тқ асын алады да, лентаны ө лшенілетін кесінді сызыктың бойымен тарқ атады, ал осы кезде соң ғ ы ө лшеуші бастапқ ы штрихті нү ктемен беттестіріп алдың ғ ы ө лшеушіні берілген сызық тың бойымен тіке бағ ыттайды. Алдынғ ы ө лшеуші лентаны келесі аралық қ а тартады, оның артқ ы ұ шын бірінші темір қ азық шағ а ілмегімен іліп, бірінші аралық ты ө лшеген кездегі барлық іс-қ имылды қ айталайды. Осылайша ұ зындық ты ө лшеу процесі жалғ астырыла береді. Сонымен сонында алдың ғ ы ө лшеушінің белгілеп қ адағ ан темір қ азыкшаларының саны лентаның толык орын ауыстыру санына тең болады.

Сызыктың ұ зындығ ы (D) мына формуламен анық талады

мұ ндағ ы п — лентаның толық орын ауыстыру саны, ол екінші ө лшеушідегі темір қ азық шалардың жә не де жалпы берілгендерді қ оса есептеген кездегі санына тен; r — калдык.

Жердегі нү ктелер жаксы кө рініп тұ ру ү шін олардың арасына, яғ ни тікелей жанына ұ зындығ ы 2-3 м дө нгелек ағ аш қ адалар қ ойылады, олардын ұ шы ұ шталғ ан темірмен кұ рсауланғ ан. Қ адалардың ен бойын ә рбір 25 см сайын ақ жә не қ ызыл тү спен бояйды.

Берілген сызыктың шеткі нү ктелері арқ ылы ө тетін вертикаль жазық тық жарма деп аталады. Жергілікті жердің жағ дайына байланысты кө біне сызық тың жармасына, сызық тың ішіне немесе оның жалғ асына аралық қ адаларды қ оюдың қ ажеттігі туады. Сызық тың жармасына каданы орнату белгі қ ою деп аталады.