Ара кашықтықты қашықтық өлшеуіштермен өлшеу

Оптикалық кашық тық ө лшеуіштердік ө лшеу принципі параллактикалық ү шбұ рышты шешуге негізделген, онда кішкене бұ рыш (параллактикалық) (β) жә не оғ ан қ арсы жатқ ан катет (базис) (b) ара қ ашық тық ты анық тайды:

Осы шамалардың біреуін (β немесе b) тұ рақ ты деп алып, екіншісін ө лшейді. Осығ ан байланысты оптикалық қ ашық тық ө лшеуіштер тұ рақ ты бұ рышты жә не айнымалы базисті болып белінеді.

Жіпті қ ашық тық ө лшеуіш. Практикада тұ рақ ты параллактикалық бұ рышты жіпті қ ашық тық ө лшеуішпен ө лшеу кен таралғ ан. Дү рбідегі тордын вертикаль жібінін ү ш горизонталь жіптерімен қ иылысу нү ктелері арқ ылы ө тетін сә уленің жү рісі схема тү рінде кө рсетілген. Шеткі горизонталь жіптері — қ ашық тық ө лшеуіштері, олар ара қ ашық тық ты ө лшеу ү шін қ олданылады. N нү ктесінде центрленген аспаптан кез келген бір М нү ктесінде орналастырылғ ан қ ашық тық ө лшеуіш рейкағ а дейінгі d ара қ ашық тық ты ө лшеу керек болсын.

мұ ндағ ы d'—объективтің алдық ғ ы фокусынан рейкағ а дейінгі қ ашық тық; f—дурбінін объективінін фокус кашық тығ ы; δ — объективтен теодолиттің негізгі осіне дейінгі қ ашық тық.

Қ ашық тық ө лшеуіш жіптерінен (а' жә не b') ө тетін сә улелер объектив арқ ылы ө тіп, рейканы А жә не В нү ктелерінде қ иып ө теді. Қ ашық тық елшеуіш жіптерінің а'b' аралығ ын р, ал рейкадағ ы А жә не В нуктелерінің арасындағ ы бө ліктер санын l арқ ылы белгілеп, АВҒ жә не аbҒ ү шбұ рыштарының ұ қ састығ ынан мынаны табамыз:

f/р қ атынасын қ ашық тық ө лшеуіш коэффициенті деп, r арқ ылы белгілейді, (f+ δ) қ осындысы кашық тық ө лшеуіштің тұ рақ ты шамасы болып табылады да с арқ ылы ө рнектеледі. Сонда (71) формуласына осы белгілеулерді енгізіп мына тү рде жазамыз:

Қ ашық тық елшеуіш жіптерді рейкадағ ы сантиметрлік бө ліктер r= 100-ге тең болатындай етіп тү сіреді.

с-ның шамасы ішкі фокусировка дү рбілерде жақ ын ара қ ашық тық тарды елшегенде ғ ана ескеріледі, ал 50 м-ден асатын ара қ ашық тық ты елшегенде оны ескермесе де болады.