Мемлекеттің ішкі заңнамасы және халықаралық құқық үйлесімдігі

(источник: Марченко. Проблемы ТГП. 734 стр - §3)

Тарихи тұ рғ ыдан, халық аралық жә не ішкі мемлекеттік қ ұ қ ық тарының ү йлесімдігі мен ә рекеттестігінің сипаты туралы мә селені шешуде 3 тә сілдер жиынтығ ы бақ ыланды: дуалистік жә не бір-бірін жоқ қ а шығ аратын 2 нұ сқ адағ ы монистік тә сіл.

Дуалистік тә сіл бойынша - халық аралық жә не ішкі мемлекеттік қ ұ қ ық тық жү йелер бір-бірімен тығ ыз байланысты, бір-біріне тә уелді жә не бірлесіп ә рекет етеді, бірақ олардың ә рқ айсысы дербес сипатқ а ие жә не бір қ ұ қ ық тық жү йенің, оның жеке қ ұ рылымдық бө лімдерінің (нормалар, институттар, салалар) басқ алар алдындағ ы басымдылығ ы жоқ қ а шығ арылады.

Монистік теорияның 2 нұ сқ асы бар, олар бір-біріне қ айшы келеді:

55. Халық аралық жә не ұ лттық қ ұ қ ық тың ө зара қ атынас процесі кезінде, ұ лттық қ ұ қ ық тың екіншісіне қ арағ анда басымдылығ ы жоғ ары. Бұ л нұ сқ аны 2 тұ рғ ыда қ арастыруғ а болады. Біріншіден - халық арлық қ ұ қ ық ұ лтық қ ұ қ ық пен ү йлесімсіз, ал кейбір жағ дайларда тіпті одан қ ашық.. Екіншіден – халық аралық қ ұ қ ық алдында ұ лттық қ ұ қ ық тың басымдылығ ын ескере, халық аралық қ ұ қ ық ұ лттық қ ұ қ ық тың ажырамас бө лігі болып табылады.

56. Керісінше, халық аралық қ ұ қ ық тың ұ лтық қ ұ қ ық алдында басымдылығ ы жоғ ары.

Халық аралық жә не ұ лттық заң нама жеке қ ұ қ ық тық жү йелер бола тұ ра, бір-біріне ү лкен ә серін тигізеді. Қ айсыбір мемлекеттің ішкі мемлекеттік қ ұ қ ығ ы, заң ы немесе басқ а да нормативтік қ ұ қ ық тық актісі тікелей халық аралық қ ұ қ ық тың қ айнар кө зі бола алмайды. Халық аралық қ ұ қ ық тың қ алыптасуының ерекшелігі – оның нормалары ә р тү рлі мемлекеттердің позицияларының біріктіру жолымен қ ұ рылады. Ешбір мемлекет, ә лемдегі ық палына қ арамастан, ө здігінен халық аралық қ ұ қ ық нормаларын қ ұ ра алмайды жә не ө з заң намасын халық аралық бірлестікке жалық тыра алмайды.

Бірақ, халық аралық қ ұ қ ық тың ә р тү рлі мемлекеттер заң дарына ық палы ө згеше. Бұ л ә сер мемлекетаралық қ атынастардың даму процесінде айнымас болып табылады. Егер бірінші кезең дерде халық аралық қ ұ қ ық халық аралық бірлестіктің мү ше-мемлекеттерінің ішкі заң намасына жанама ық пал етсе, бү гінгі таң да халық аралық келісім-шарт пен халық аралық дә стү р ішкі мемлекеттік қ ұ қ ық тың тікелей қ айнар кө зі болып табылады.

Кө птеген мемлекеттерде халық аралық келісім-шарттар ішкі мемлекеттік қ ұ қ ық тың интегралды бө лігі немесе оның ең жоғ арғ ы заң ы болып жарияланады немесе ішкі мемлекеттік заң нормалары алдында басымдығ ы бар деп жарияланады. Кө пшілік мемлекеттердің соттық тә жірибесінде қ айнар кө з ретінде халық аралық келісімдер-шарттар ғ ана емес, сонымен қ атар дағ дылы нормалар да қ олданылады, нақ ты бір дауларды шешуде оларғ а сілтеме жасалынады. Бұ л мемлекеттер халық аралық дағ дылы қ ұ қ ық ты ө з қ ұ қ ығ ының бө лігі ретінде қ арастырады. Халық аралық қ ұ қ ық тың ішкі мемлекеттік қ ұ қ ық салаларына ә лденеше ық палы бар. Оның маң ызы азырақ, мысалы, жер жә не кә сіпкерлік қ ұ қ ық қ атысында адам қ ұ қ ық тарына байланысты халық аралық -қ ұ қ ық тық принциптер мен нормалардың ұ лттық заң намағ а ық палын бағ алау қ иын.

Халық аралық қ ұ қ ық тың мемлекет заң намасына ә серінің дә режесі оның ішкі жә не сыртқ ы заң намасына тә уелді жә не кө птеген жағ дайларда негізгі халық аралық келісімдерді ратификациялаумен белгіленеді. Халық аралық қ ұ қ ық тың ішкі заң намағ а ә сері мемлекетпен ратификацияланғ ан келісімдердің санына байланысты. Бірақ, ол ә рқ ашан солай емес. Халық аралық қ ұ қ ық тың ішкі заң намағ а ә сері, ең алдымен, мемлекет заң намасында бұ рын болмағ ан принциптер мен нормалардың пайда болуында кө рініс табады. Олар ө з халық аралық міндеттемелерінен шығ а бекіт Кө птеген ғ алымдардың арасында ішкі мемлекеттік қ ұ қ ық қ а мемлекетаралық нормаларды трансформациялау қ ажеттілігі туралы біртұ тас кө зқ арас жоқ. Ғ алымдардың біреулері трансформацияны артық деп санайды, екіншілері – барлық жағ дайларды қ ажетті деп.