Романо-германдық құқық жүйесінің ерекшеліктері.

Роман – германдық қ ұ қ ық тық жү йе дегеніміз тарихи даму барысында рим қ ұ қ ығ ы жә не оның рецепциясын жасау негізінде нормативтік қ ұ қ ық тық келісімдердің қ абылдануы. Бұ л қ ұ қ ық тық жү йенің қ алыптасып жә не дамуына VI ғ асырда дү ниеге келген. Византияның императоры Юстинианың «Corpus iuris civilis» деп аталатын қ ұ қ ық тық қ ұ жаты ерекше рө л атқ арады. XVIII – XIX ғ асырдың бас кезең інде континенталдық Европа мен АҚ Ш – та Конституциялар мен салық қ атынастарын реттейтін кодекстер пайда болды. Мысалы, АҚ Ш–тың 1789 жылы, Францияның 1791 жылғ ы Конституциялары 1804 жылы Францияда қ абылданғ ан Наполеонның азаматтық кодексі. Роман – германдық қ ұ қ ық тық жү йенің ө зіне тә н мынадай ерекшеліктері бар:

1. Мемлекетте міндетті тү рде ең жоғ арғ ы кү ші бар Конституцияның болуы.

2. Қ ұ қ ық тық жү йенің жариялылық (мемлекттік, ә кімшілік, қ аржы, қ ылмыстық жә не қ ылмыстық – процессуалдық) жә не жеке болып бө лінуі (азаматтық, неке, сауда).

3. Мемлекетте парламент қ абылдағ ан заң дарды іс жү зіне асыру ү шін заң ғ а сә йкес нормативтік кесімдердің қ абылдануы (жарлық, қ аулы, ереже, шешім жә не т.б.), заң наманың делегациялануы.

4. Қ оғ амдық қ атынастардың қ ұ қ ық пен реттелінетін негізгі салаларды Кодекспен реттеледі.

5. Қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері ретінде нормативтік қ ұ қ ық тық кесім болып саналады, қ ұ қ ық тық ә дет ғ ұ рыпты пайдалану жоқ қ а тә н немесе мү лдем қ олданылмайды.

6. Судьялар мемлект қ абылдағ ан нормативтік қ ұ қ ық тық кесім негізінде ғ ана шешім, ү кім шығ арады.

7. Сот прецеденті қ ұ қ ық тық қ айнар кө зі бола алмайды жә не сот тә жірибесінде қ олданылмайды.

Р.Давид айтқ андай: «роман – герман қ азіргі ә лемде кездестірген бірінші отбасы» болып табылады. Роман – германдық қ ұ қ ық тық жү йе Африка елін, Латын Америкасын, Шығ ыс жә не Жапония, сонымен қ атар Еуропа елдерінің кө п бө лігін басқ ан. Бұ л қ ұ қ ық тық жү йе ө зінің белгілеріне қ арай екі топқ а бө леді: романдық жә не германдық болып. Бірінші топқ а Франция, Италия, Бельгия, Люксембург жә не Нидерландия елдерінің қ ұ қ ық тық жү йесі жатады. Ал, екінші топқ а Германия, Австралия, Швейцария жә не т.б. елдерінің қ ұ қ ық тық жү йесін жатқ ызуғ а болады. Роман – герман қ ұ қ ық тық жү йе ө з бастауын Ежелгі Рим елінен алады. Оның негізгі қ айнар кө зі Рим қ ұ қ ығ ы болып табылады. Сондық тан, бұ л қ ұ қ ық тық жү йенің басқ а қ ұ қ ық тық жү йелерден айырмашылығ ы бар [23, 63 б.].

Ө зінің даму барысында роман – германдық қ ұ қ ық тық жү йе кө п жолдардан ө тті. Зерттелу нә тижесінде ү ш негізгі эволюциялық кезең дерден тұ рды.

Бірінші кезең – Роман – германдық қ ұ қ ық тық жү йенің дамуы мен қ ұ рылуы оның эволюциясына XIII ғ асырғ а дейінгі кезең ді қ амтиды. Заң гер ғ алымдардың пікір бойынша XIII ғ асырда «Роман – герман қ ұ қ ық тық жү йенің дамығ ан уақ ытты» - деп білуге болады [26, 51 б.]. Бұ л кезең нің қ ұ қ ық тық қ айнар кө зң нен айырмашылығ ы қ андай? Осы кезге дейін қ андай бір материалдың жинақ талу ү лгісін мен оны континентік қ ұ қ ық тың роман – германдық қ ұ қ ық тық жү йге біріктірумен негізделді.

Роман – германдық қ ұ қ ық тық жү йенің дамуының екінші кезең і ХІІІ – XVIII ғ асыр аралығ ында жатады. Ол басында ХІІІ – XIV ғ асырда Италияда, ал кейінірек бү кіл Батыс Еуропағ а таралғ ан Ренессанспен немесе Қ айта Ө рлеу дә уірімен тең естіріліп қ арастырылады.

Антикалық мә дени мұ расына мойынсусынуды бейнелейтін Қ айта Ө рлеу, ө зін кө птеген салалардан соның ішінде заң саласында да кө рсетті. Ө з кезегіде бү кіл Батыс Еуропағ а, Африканың жә не Қ иыр Шығ ыстың кейбір елдерінде таралғ ан ұ лы ерте кезде мойынсыну соның ішінде Ежелгі Римнің қ ұ қ ық тық дә стү рлері мен қ ұ қ ық тық жү йені қ арату идеиясы қ оғ амның қ ұ қ ық тық мә дениетінің жаң а жағ дайларда дамуына жә не қ ұ қ ық тық ө мір сү руінің қ ажеттілігін тү сінуге ү лесін тигізді [27, 48 б.].

Роман – германдық қ ұ қ ық тық жү йесінің дамуының осы кезең ін сипаттай отырып, Рене Давид «жаң а қ оғ ам қ ұ қ ық қ ажеттілігін қ айта орнатты» деп жазды. Ол «Қ ұ дай талап ететін жә не прогресске қ ажетті реттілік пен қ ауіпсіздікті тек қ ұ қ ық қ ана қ амтамсыз ете алатынын тү сіндірді. Бұ л кезде қ айырымдылық қ а негізделген христиан қ оғ амының идеясын кейінге қ алдырды. Жер бетіндегі «қ ұ дай қ аласын» тұ рғ ызу идеясын бас барта бастауы. Шіркеудің ө зі мұ ны танып, сенішілердің қ оғ амы – дінге қ оғ амды жә не зайырлы қ оғ амды, ар – намыс сотын жә не сот тө релігін айқ ын ажырата бастады. XVIII ғ асырда дін мен моральді азматтық тә ртіп пен қ ұ қ ық қ а араластыруды қ ойды. Қ ұ қ ық қ а қ оғ амдағ ы маң ыздылығ ы, ө з ролі мен белгілі бір автономдық берілді. Қ оғ амның алдың ғ ы дең гейлері бірінші орында заң герлер мен философтар билік иеленушілерден бү кіл қ оғ амдық қ арым – қ атынастар тек қ ұ қ ық қ а негізделіп жасауына жә неө ткен кө птеген ғ асырлар бойы билік еткен монархия мен ө ктемділікке шек қ ойылуын талап етті.

Роман – германдық қ ұ қ ық тық отбасының қ алыптасуы мен дамуының ерекшеліктері жө нінде айта отырып, англо – саксондық қ ұ қ ық тық жү йесіне қ арағ анда ол Король немесе ө зге де биліктің кең еюі мен кү шеюінің, олардың орталық тануының нә тижесі емес. Роман – германдық қ ұ қ ық тық жү йесі Еуропа континентінде елдердің бір – бірімен берілгені ғ ана емес бұ л бірігу идеясының ө зі болмайтындай кө рінген кезде пайда болды