Ық нормасын талқылау тәсілдері.

Талқ ылау – қ ұ қ ық нормаларына тү сінік беру.

Қ ұ қ ық нормаларын талқ ылау – мем-тің қ ұ зыретті органдарының қ ызметі ж/е қ оғ амдық ұ йымдардың, жекелеген азаматтардың шын мә нісіндегі қ ұ қ ық нормаларының мазмұ нын тү сінуге арналғ ан. Талқ ылау процесінде норма ә рекеттерінің жағ дайы, қ ұ қ ық тық қ атынастың мү шелерінің заң ды қ ұ қ ық тары жә не міндеттері белгіленеді, сонымен бірге қ ұ қ ық нормаларының ұ йғ арымын бұ зғ аны ү шін заң ды жауапкершілік мө лшері кө рсетіледі.

Қ ұ қ ық нормаларын талқ ылаудың екі бағ ыты бар: анық тау (ө з тү сінігі) жә не тү сіндіру (басқ ағ а тү сіндіру). Қ ұ қ ық нормаларының мә нін анық тау, оның талабын дұ рыс тү сіруге қ ажетті алғ ы шарт. Қ ұ қ ық нормаларын тү сіндіру тек сол кезде, яғ ни, тү сіну процесінде оның мазмұ нына тү сінбеушілік кездессе. Ондай жағ дайда, қ ұ қ ық нормаларының мә нін шын мә нісінде қ осымша тү сіндіру қ ажет болады. Барлық қ ұ қ ық нормалары анық талады, ал сө йлеу жө ніндегі дә лдік туралы, не болмаса қ ұ қ ық нормаларын кү нделікті істе пайдалану туралы келіспеушіліктер болса, қ осымша тү сіндіру қ ажеттігі туады.

Талқ ылаудың негізгі тә сілдері – қ ұ қ ық нормаларының мазмұ нын анық тауғ а арналғ ан.

1. Грамматикалық талқ ылау – қ ұ қ ық нормаларының мә нін грамматикалық тә сілде қ олданып, оның мә нін талдап тү сіну. Мұ ндай талқ ылаудағ ы қ ажеттілік, қ андай сө здерде, сө йлемдерде қ ұ қ ық нормаларының гипотезасы, диспозициясы жә не санкциясы қ ұ рылғ андығ ын білуіміз керек.

2. Жү йелі талқ ылау дегеніміз қ ұ қ ық нормаларының мазмұ нын басқ а нормалармен салыстыру арқ ылы тү сіндіру жә не оның солармен байланысын анық тау. Ә рбір қ ұ қ ық нормалары, қ ұ қ ық жү йесінің бір бө лігі жә не басқ а нормалармен бірігіп ә рекет етеді.

3. Тарихи-саяси талқ ылау – қ ұ қ ық нормаларының мақ сатын, міндетін, сол ө здері қ абылдағ ан кезең дегі тарихи жағ дайларды зерттеу арқ ылы тү сіндіру. Тарихи-саяси тү сінуде қ ажетті нә рсе, оның терең ге кететін ә леуметтік бағ ытын жә не қ ұ қ ық нормаларының мақ сатын зерттеу керек, оның нақ ты қ абылданғ ан жағ дайын білу қ ажет.

4. Қ ұ қ ық нормаларын талқ ылаудың нә тижелері. Қ ұ қ ық нормаларына шек қ оятын жә не таратушы талқ ылаулар. Кө бінесе, шын мә ніндегі қ ұ қ ық нормаларының мә нін сө з арқ ылы тү сінуге болады, норманың анық тү рдегі мә ніне сай болуы қ ажет. Ондай талқ ылауды сө збе-сө з талқ ылау деп атайды. Сө збе-сө з талқ ылауда, қ ұ қ ық нормалары толығ ымен оның мә тінінің мазмұ нына сай келеді (заң ның сө зі мен рухы бір-біріне дә л келеді). Егер тү сіну нә тижесінде, шын мә нісіндегі мазмұ ны оның мә тініндегі кө рінісінен кемдеу болса, талқ ылауды шек қ оюшы (шектеуші) деп атайды. Егер, тү сіну нә тижесінде нормалардың шын мазмұ ны оның мә тінінде кемдеу болса, оны таратушы талқ ылау деп атайды. Мұ нда заң ның рухы заң ның сө зінен кең.

Қ ұ қ қ ы нормаларын тү сіндіретін субъектілерге байланысты, талқ ылау-тү сіндіру екіге бө лінеді: ресми жә не ресми емес.

Ресми талқ ылау – қ ұ қ ық нормаларының тек қ ұ зыретті органдармен тү сіндірілуі. Ол тө мендегідей болып бө лінеді:

Нормативті талқ ылау – белгілі нормаларды не қ ұ қ ық нормаларын қ олданатын жеке адамдар мен органдардың міндетті тү рде ресми тү сініктемелері.

Казуальді талқ ылау – нақ ты заң ды істі қ арау кезіндегі қ ұ қ ық нормаларының мазмұ нына тү сінік беру.

Соттық талқ ылау – қ ұ қ ық нормаларының мә нін соттардың тү сіндіруі. Қ ұ қ ық нормаларын сот қ ызметінде дұ рыс тү сіну – оны біркелкі пайдалануды қ амтамасыз етеді.

Ә кімшілік талқ ылау – қ ұ қ ық нормаларының мә нін атқ арушы жә не ө кім шығ арушы органдармен тү сіндірілуі.

Ресми емес талқ ылау – қ ұ қ ық нормаларының мә нін тү сіндіру, міндетті сипатта болмайды. Ол ә рбір азаматтардан, не қ оғ амдық ұ йымдардан шығ ады. Ондай талқ ылаулар, қ ұ қ ық нормаларын қ олданатын органдарғ а, не лауазым иелеріне міндетті емес.