Ық нормасы, құқықтық қатынас және заңды деректердің байланысы

Қ ұ қ ық нормасы – мемлекет танығ ан жә не оны қ амтамасыз ететін, қ оғ амдық қ атынастарғ а араласып тү сушілердің қ ұ қ тары мен міндеттерін туындататын, олардың ә рекеттері ү лгі ө лшем есебінде ретттей алатын жалпығ а міндетті ереже норма. Қ ұ қ ық тық қ атынас дегеніміз қ атысушылардың қ ұ қ ық тыры мен заң ды міндеттері болатын қ ұ қ ық нормаларымен реттелетін қ оғ амдық қ атынастар. Қ ұ қ ық ормасы қ ұ қ ық тық реттеудің статикалық жағ дайын білдіретін болса, қ ұ қ ық тық қ атынас оның динамакалық жағ дайын білдіреді. Олар пайда болады, ө згереді, тоқ татылады жә не жү зеге асырылады. Қ ұ қ ық тық қ атынастардың динамакасы нақ ты ө мірлік жағ дайлармен, яғ ни заң ды деректермен байланысты. Заң ды деректер – нақ ты ө мірлік жағ дайлар, қ ұ қ ық нормалары олардың пайда болуымен қ ұ қ ық тық қ атынастардың пайда болуын, ө згеруін жә не тоқ татылуын байланыстырады. Тек заң ды деректер негізінде қ ұ қ ық субъектілері қ ұ қ ық тық қ атынастарғ а тү се алады, ө зара субъективті қ ұ қ ық тар мен заң ды міндеттермен байланысты болады. Қ арастырылатын деректер заң ды деп аталады, себебі олар қ ұ қ ық тық нормаларда кө зделеді: тікелей-гипотизада, жанама-диспозицияда, санкцияда. Норманың гипотизасында кө рсетілген заң ды деректер пайда болғ ан сә ттен бастап, қ ұ қ ық нормасы ә рекет етеді, яғ ни тұ лғ алар-норманың адресаттары-оның диспозициясында аталғ ан қ ұ қ ық тар мен міндеттерге ие болады. Сонымен қ атар деректер заң ды деп аталады себебі қ ұ қ ық нормаларымен бірге тараптардың ө зара қ ұ қ ық тар мен міндеттердің нақ ты мазмұ нын анық тайды. Мысалы, сатушы мен сатып алушының қ ұ қ ық тары мен міндеттерінің мазмұ ны азаматтық қ ұ қ ық тың нормаларымен ғ ана емес, тараптар арасындағ ы жасалғ ан шартпен анық талады, ал соң ғ ысы заң ды дерек болып табылады. Жиі қ ұ қ ық тық қ атынастар пайда болуы ү шін деректердің қ ұ рамы, яғ ни екі немесе бірнеше заң ды деректердің жиынтығ ы қ ажет (мысалы зейнеткерлік қ ұ қ ық тық қ атынастың пайда болуы ү шін белгілі бір жасқ а жету, ең бек стажының болуы жә не ә леуметтік қ амтамасыз ету органдарының шешімі қ ажет). Қ ұ қ ық нормалары жиі заң ды салдарды заң ды деректердің болуымен ғ ана емес, сондай-ақ олардың жоқ болуымен де байланыстырады. Мұ ндай байланысқ а мысал ретінде міндетті орындамау болып табылады, ол бұ зылғ ан қ ұ қ ық ты қ орғ ау мақ сатындағ ы процессуалдық қ атыныастың негізі болады. Қ андай да бір жағ дайлардың немесе ә рекеттердің жоқ тығ ын білдіретін деректер заң ғ ылымында теріс деп аталады.

16. Мемлекет тү сінігі, мә ні, тағ айындалуы.

Мемлекет – бұ л арнайы басқ ару жә не мә жбү рлеу аппараты бар, қ оғ амның ө кілі бола тұ ра, оны басқ аратын жә не оның дамуын қ амтамасыз ететін, бұ қ аралық биліктің саяси-аумақ тық, егеменді ұ йымы.

Ө зіне тә н ерекше белгілері мен қ ажетіне, сонымен қ атар ө зіндегі аса мол мү мкіндіктеріне қ арай мемлекет экономиканы дамытудың, ә леуметтік, саяси, рухани, ұ лтаралық жә не жеке адамдардың арасындағ ы қ атынастың маң ызды мә селелерін шешуге нақ ты қ атысып, қ оғ амдағ ы істердің жағ дайына белсенді тү рде ә сер ете алады. Мемлекет тек ө зіне ғ ана тә н функциялары, ә сер ету нысандары мен ә дістері бар айрық ша қ ұ рылым ретінде сипатталады. Соның арқ асында оны қ оғ амды, ұ йымды, қ ұ рлымдар мен институттарда ә рекет ететін басқ алардан ерекшелігімен кө зге тү сетін кү рделі саяси организм.

Мемлекет белгілері:

1. Жария биліктің болуы.

2. Тұ рғ ындардың аумақ тық бө лінуі.

3. Салалық жү йесі.

4. Егемендік.

5. Қ ұ қ ық.

Мемлекет дегеніміз – адамзат туралы қ оғ ам дамуының нә тижесінде пайда болғ ан саяси ұ йым.

Мемлекеттің мә ні. Мемлекеттің мә нін тү сіну мемлекет жә не қ ұ қ ық териясының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Мемекеттің мә ні – бұ л оның мазмұ нын, мақ саттарын, қ ызмет етуін анық тайтын басты қ асиеті. Мемлекеттің мә нін кең жә не тары мағ ынада тү сінуге болады.

Кең мағ ынада мемлекеттің ә леуметтік мә нін биліктік – саяси ұ йымдасқ ан қ оғ ам, қ ұ қ ық тық заң дарғ а бағ ынғ ан кө птеген адамдар бірлестігі ретінде анық тауғ а болады. Мұ ндай бірлестіктің тұ тастығ ы сә йкес мемлекеттік-қ ұ қ ық тық институттар мен қ атынастарда кө рініс тапқ ан бұ қ аралық -биліктік қ ұ рылымдар негізінде қ алыптасады.

Тар мағ ынады мемлекеттің ә леуметтік табиғ атын қ оғ амнан бө лектенген, жекелеген класстар мен ә леуметтік топтың да, қ оғ амның да мү ддесін білдіруші ә рі қ орғ аушы атқ ару аппараты, бұ қ аралық биліктің ә ртү рлі мекемеледің жү йесі ретінде анық тайды.

Мелекеттің мә нін қ арастырғ анда екі аспектіні ескерудің маң ызы зор:

1. Формальды – кез-келген мемлекеттің саяси биліктің ұ йымы екендігі.

2. Мазмұ нды – осы ұ йымның кімнің мү дделеріне қ ызмет екендігі.

Мемлекеттің мә нін анық тауда келесі бағ ытарды атап кеткен жө н:

3. класстық, бұ ғ ан сә йкес мемлекеті экономикалық ү стемдік қ ұ рушы топтардың саяси билігінің ұ йымы ретінде анық тауғ а болады.

жалпы ә леуметтік, мемлекеті ә ртү рлі класстар мен ә леуметтік топтардың мү дделерін ескеру ү шін жағ дай жасайтын саяси биліктің ұ йямя ретінде қ арастыруғ а болады.