Гипоплазиялық немесе аплазиялық анемиялар

Қ ан ө ндірілудің, ә сіресе миелопоэздің, қ атты тө мендеуімен кө рінетін сү йек кемігінің гипоплазиясы мен аплазиясы кө рсетілген анемиялардың дамуына ә келеді. Олар тұ қ ым қ уатын жә не жү ре пайда болғ ан себептерден дамиды. Тұ қ ым қ уатын аплазиялық анемияны алғ аш 1927 жылы Фанкони ашып, жариялады. Бұ л анемия Фанкони анемиясы делінеді. Ол ұ рпақ тан ұ рпақ қ а аутосомдық -бә сең кі жолмен беріледі жә не қ ан ө ндіретін барлық жасушалардың кемістігі байқ алады. Бұ л анемиямен ауыратын балалардың бойы ө суі тежеледі, қ олының бас бармағ ы болмайды немесе тым кішкентай болады, жыныс бездерінің жетілмеуі, қ аң қ а сү йектерінің ауытқ улары, ішек-қ арын жолдарында, жү рек-қ ан тамырлар жү йесінде ақ аулар дамуы т.б. ө згерістер байқ алады.

Сү йек кемігінде тек эритроциттер ө ндірілуінің тұ қ ым қ уатын жеткіліксіздігінен дамитын анемияны Даймонд Блэкфан анемиясы дейді. Бұ л кезде, шеткері қ анда ретикулоциттердің қ атты азаюымен кө рінетін, макроциттік немесе нормоциттік анемия дамиды. Сү йек кемігінде эритроидтық тіннің гипоплазиясы байқ алады. Ал, лейкоциттер мен тромбоциттер ө ндіретін тіндер қ алыпты болып, олардың саны шеткері қ анда ө згермейді. Бұ л анемия ұ рпақ тан ұ рпақ қ а аутосомдық -бә сең кі немесе ү стем тү рлерде беріледі. Артынан ағ залар мен тіндерде темір иондарының тым кө п жиналып қ алуынан, сепсис, миелоидтық лейкоз дамуымен кө рінетін асқ ынулар пайда болуы мү мкін.

Жү ре пайда болғ ан гипо- немесе аплазиялық анемиялар:

● иондағ ыш сә улелердің ә серлерінен;

● химиялық (мә селен, бензол, тринитротолуол, инсектицидтер т.б.) улы заттардың ә серлерінен;

● дә рілердің (индометацин, бутадион, сульфаниламидтер, левомицетин, аминазин, цитостатиктер т.б.) ә серлерінен;

● вирустардың (Эпштейн-Барр вирусы, инфекциялық мононуклеоз, адамның иммундық тапшылық ты вирусы, гепатиттің А, В, С емес вирустары т.б.) ә серлерінен;

● иммундық дерттердің (гипоиммуноглобулинемия, тимома, айырша бездің обыр ө спесі, «трансплантат иесіне қ арсы» ауруы т.б.) ә серлерінен - дамиды. Сонымен бірге, ұ зақ қ а созылғ ан сү лде анемиялар сү йек кемігінің гипо-немесе аплазиясы дамуына ә келуі ық тимал.

Патогенезі. Эритропоездің бү ліністері дерттік ық палдардың бағ аналы жә не жартылай бағ аналы жасушалар қ ызметтерінің реттелу қ ұ ралдарына немесе тікелей олардың қ ызметтеріне ә серлерінен байқ алады.

● бағ аналы жасушалардың гендік ақ аулары нә тижесінде олардың дамуы, жартылай бағ аналы жасушаларғ а, ә ртү рлі колония қ ұ ратын бірліктерге ауысуы бұ зылады; сү йек кемігінің миелоидтық қ атардағ ы жасушалары мен мегакариоциттердің митоздық бө лінуі тежеледі; Осындай жағ дай химиялық улы заттардың ә серлерінен, иондағ ыш сә улелердің ү лкен мө лшерлерінен, цитостатикалық дә рілерді (антибиотиктерді, бейспецификалық қ абынуғ а қ арсы дә рілерді, аналгетиктерді т.б.) ұ зақ қ абылдаудан да байқ алады. Дә рілердің ә серлерінен эритроидтық жасушаларғ а қ арсы антиденелер ө ндірілуі мү мкін, гемопоездік тіннің аутоиммундық ү рдістермен бү лінуі немесе жойылуы болады. Содан қ ан жасушаларының ө ндірілуі шектеледі;

● сү йек кемігінде стромалық жасушаларда гемопоездік факторлардың ө ндірілмеуінен гемопоездің реттелуі бұ зылады. Мә селен:

√ сү лде уыттанулар (уремия, ауыр металдармен уланулар т.б.) кездерінде сү йек кемігінде макрофагтар мен Т-лимфоциттердің белсенділігі тө мендеуі нә тижесінде цитокиндердің ө ндірілуі азаюынан гемопоездік тінде жасуша ішілік ферменттердің белсенділігі тежеледі, рецепторлық нә руыздардың ө ндірілуі кемиді. Содан бағ аналы жә не жартылай бағ аналы (коммитацияланғ ан) жасушалардың реттеуші ық палдарғ а сезімталдығ ы тө мендейді;

√ эндотелий жасушаларының, фибробластардың, Т_х-лимфоциттерінің бү ліністері нә тижесінде сү йек кемігінде колония қ ұ рылуын сергітетін фактордың тапшылығ ы байқ алады. Бұ л бү лінген жасушалар қ абыну туындататын ық палдарғ а жауап ретінде цитокиндер ө ндіріп шығ аратын қ абілетінен айырылады. Содан интерлейкиндер 1 жә не 2, интерферон жеткіліксіз ө ндіріледі. Сонымен қ атар, Т_с-лимфоциттерімен ө ндірілетін ө су факторларының бә сең сіткіштері тым артық ө ндірілуінен де интерлейкиндер аз тү зілуі мү мкін. Ө йткені бұ л кезде Т_х жасушалары азайып кетеді. Интерлейкиндердің жеткіліксіз-дігінен гемопоездік жасушалардың ө сіп-ө нуі тежеледі;

Кө пшілік жағ дайларда сү йек кемігінің бү ліністері иммундық тетіктерден байланысты дамиды. Сү йек кемігінде жә не шеткері қ анда ә серленген цитотоксиндік Т-лимфоциттер жиі табылады. Олар γ -интерферон, ө спелерді жоятын α -фактор т.б. жасушалардың ө сіп-ө нуін тежейтін цитокиндер ө ндіреді. Осыдан қ ан ө ндіретін бағ аналы жә не жартылай бағ аналы жасушаларда апоптоз дамып, гемопоез тежеледі.Сү йек кемігінде миелоидтық жасушалардың, соның ішінде эритрокариоциттердің қ атты азаюы болады да, лимфоидтық жасушалар кө бейіп кетеді. Сү йек кемігінің жалпы массасы жә не жетілген эритроциттердің, ретикулоциттердің, тромбоциттердің, лейкоциттердің шеткері қ анғ а шығ арылуы қ атты азаяды. Сү йек кемігінде май жиналады (-сурет). Содан ауыр гемдік гипоксия, иммунитеттің жасушалық жә не сұ йық тық тетіктерінің бұ зылыстары байқ алады. Науқ аста сепсис дамуына қ ауіп тө неді. Қ анда тромбоциттердің қ атты азаюынан эндотелий жасушаларының нә рленуі бұ зылады, олардың ө сіп-ө ну қ абілеті тө мендейді, тамыр қ абырғ аларының ө ткізгіштігі кө теріледі, қ ан ұ юы баяулап, қ ан жоғ алтуғ а бейімділік пайда болады. Ауыр гипоксия дамуынан ішкі ағ залар мен тіндерде дистрофиялық ө згерістер дамуы олардың қ ызметтерінің бү ліністеріне ә келеді.

-сурет. Аплазиялық анемия кезіндегі сү йек кемігінің ө згерісі.

Шеткері қ ан кө ріністері. Бұ л анемиялар жиі нормохромдық жә не макроциттік анемияларғ а жатады. Қ анда эритроциттердің, лейкоциттердің, нейтрофилдердің, тромбоциттердің саны қ атты азаяды, панцитопения дамиды. Ретикулоциттер шеткері қ анда анық талмайды. Кө пшілік жағ дайда ұ рық тық гемоглобиннің жә не эритропоетиннің мө лшері кө бейеді. Лимфоциттер қ алыпты дең гейде сақ талып қ алады.

Гипо-, аплазиялық анемияны емдеу ү шін науқ асқ а дені сау донордан сү йек кемігін немесе гемопоездік ұ рық тық бағ аналы жасушаларды ауыстырып қ ондыру операциясы ғ ана нә тижелі болады. Сү йек кемігінің аутоиммундық бү ліністерінде бұ л емшаралар иммундық депрессантарды қ олдануды қ ажет етеді.