Тренинг кезіндегі ойын процедуралары.

Мамандар ересек адамдармен де іскерлік жә не рө лдік ойындарда ойнайды.

Іскерлік ойындар кө п жағ дайда ұ йымдар мен мекемелерде ұ йымдастырушылық міндеттерді шешуде, сондай-ақ, инженер кадрларды жә не басқ арушы қ ызметкерлерді дайындауда қ олданылады. Іскерлік ойындар ө ндірістік, ұ йымдастырушылық -ә рекеттік, мә селелік, оқ улық жә не кешендік болып бө лінеді. Психологиялық тренингтерде іскерлік ойындар «қ ысқ артылғ ан» тү рде қ олданылады. Себебі, жү ргізуші кө біне «терапевтік» процедураларғ а кө ң іл аударады.

Рө лдік ойындар Дж. Мид, Дж. Морено жә не Р. Линтонның ашқ ан рө лдік теорияларына орай базаланғ ан. Қ азір олар психотерапияның кө птеген бағ ыттарында қ олданылады.

Ойындар тренингте психокоррекциялық мақ саттарда қ олданылады. Ескерте кетсек, «психологиялық дамуды коррекциялау» терминінің ө зі психотерапевтік іс-ә рекеттің негізгі формасы ретінде ең алғ аш дефектологияда ауытқ улы даму нұ сқ аларында қ олданылғ ан. Ол бала дамуындағ ы ауытқ улар мен жетіспеушіліктерді тү зету дегенді білдірді. Кейіннен «коррекция» тү сінігін қ алыпты психикалық даму аймағ ында да кең інен қ олданыла бастады. Психокоррекция деп диагностика шегінен шық қ ан психологтың кез келген практикалық белсенділігін атайтын болды.

Психологиялық ойындардың мақ саты адамғ а ө зіндік «Менін», ө зіндік қ ұ ндылық сезімін нақ тыландыруғ а, ө зімен жұ мыс жү ргізуге сынақ уақ ытын ұ сыну. Тренинг жү ргізушісі тренингтегі кез келген қ атысушының бірегей, ө зінше қ ұ нды, ө зіндік дамудың ішкі кө здеріне ие деген жорамалда болуы керек. Тренингтік жұ мыс шешуге болатын, спецификалық мә селелер аймағ ын анық тайды. Оларғ а мыналар жатады:

- Адекватты ө зіндік бағ алау, мен-образының жалпылығ ының бұ зылуы;

- Ө зіне жағ ымсыз қ атынас жә не соғ ан орай мазасыздық;

- Ө зіндік реттеудің тө мен дең гейі, ө зіне қ анағ аттанбау, ө з кү шіне сенімсіздік;

Тренингтегі психологиялық ойындар қ атысушы топтарғ а басқ а жағ дайларда қ олы жетпейтін мү мкіндіктерді ашады: ол интеллектуалдық ресурстарын, танымдық шектерін кең ейтіп, ө з кү шіне деген сенімін нығ айтады, шығ армашылық қ абілеттерін дамытады, қ арым-қ атынасқ а талантын ашады, тә жірибелік мінез-қ ұ лық тың этикалық жә не адамгершілік негіздерін қ алайды. Тренингте маң ызды рө лді қ атысушыларғ а кө птеген жағ ымды эмоциялар мен шығ армашылық бастауларын ашатын ойын процесі алады.

Салттар жә не психиканың санадан тыс механизмі.

Салт – бұ л ө з кезегінде бір заттар немесе ә рекеттер екіншісін алмастырады, яғ ни басқ аларының мағ ынасына тү сетін мінез-қ ұ лық тық метафора.

Белгі – басқ а зат, оқ иғ а, іс-ә рекеттің ө кілі ретінде сезіммен қ абылданатын зат, оқ иғ а немесе іс-ә рекет.

Архетип (Юнг бойынша) – ежелден пайда болғ ан жә не адамдарда санасыздық ортасында болатын қ арапайым, фундаментальдық образ.

Ұ зақ уақ ыт жұ мыс істейтін топтарда салт қ арапайым тү рде пайда болады жә не топтық ү рдістің ажырамас бө лігі ретінде қ алыптасады.

Сә лемдесу. Егер бұ л салтты топ ө зі қ алыптастырса тиімді болады. Оның нұ сқ алары ә р тү рлі. Мысалы, қ атысушылар сабақ тың алғ ашқ ы минутында серіктестерімен кезекпен қ арсы келетін бағ ытта бө лмені аралап жү реді, кезекпен тырнақ тарымен, тізелерін тигізіп жә не бір біріне ү нсіз кү лімсірейді. Вербальды емес сә лемдесудің нұ сқ алары – иық тарымен, тізелерін бір бірлеріне тигізу «ә рбірі - ә рбірімен» принципі бойынша жү реді. Вербальды қ ұ ралдарды да қ олдану туралы келісуге болады. Мысалы, қ атысушылар бір бірлеріне міндетті тү рде бірнеше жылы сө здер айтулары керек жә не ол сө здер ә рбір кездескен сайын қ айталанбауы керек. Бірінші кү ні – сыртқ ы келбеттеріне мадақ тау айту, екінші кү ні – ең басты жетістігін айту, ү шінші кү ні – сабақ барысындағ ы қ андай да бір нақ ты ә рекетіне мақ тау айту, соң ғ ы кү ні – «мен сенен не ү йрендім?» деген сұ рақ қ а жауап айту. Жалпы сә лемдесу ә дістері де қ олданады: шең бер бойында тұ рып, қ атысушылар жалғ анып тұ рғ ан қ олдарын жоғ ары қ арай кө тереді.

Қ оштасу. Топтық жұ мыстың аяқ талу салтын ғ ана емес, сонымен қ оса ә рбір сабақ тың біткендігін білдіреді. Қ атысушылар шең бер бойында қ олдарын серіктестерінің иығ ына қ ойып, бір минуттай кө здерін жұ мып тұ рады. Осы уақ ытта ол ө зінің позитивті эмоциялары мен жағ ымды тілектерін іштей айтып тұ рады. Кө біне бұ л процедура жең ілдік сезімін тудырады.

Сабақ тың дә стү рлі сызбасы. Ол да қ атысушыларғ а ө зінің қ айталанушылық кү шіне ық пал ететін салтқ а жатады. Сызба ә р тү рлі бола береді. Мысалы, мынадай сызбағ а сү йенуге болады.

1. Сә лемдесу.

2. Ө зін қ алай сезінетіндігі туралы сауалнама (қ атысушылар лезде «осында жә не қ азір» атмосферасына еніп, ө зінің эмоционалдық жә не физикалық жағ дайын, ө зінің ойлары мен кү тулерін айтып, кейде кө рген тү стері туралы айтады).

3. Сабақ тың жү ргізушісіне тақ ырып ұ сыну (кейде ол ө ткен қ адамдар уақ ытындағ ы қ атысушылар айтқ ан сұ раулардың нә тижесінде туындауы мү мкін).

4. Жү ргізушінің астарлы ә ң гімесі.

5. Разминкалық жаттығ улар.

6. Негізгі бө лім (пассивті сипаттағ ы жаттығ улар қ озғ алмалы ойындармен жалғ асады жә не кө п жағ дайда рефлексия мен талдаулармен аяқ талады).

7. Сабақ ты қ орытындылау (қ атысушылардың ө здерінің актуальды жағ дайлары туралы, жасалғ ан жұ мыстар туралы ойларын жә не жү ргізушіге ұ сыныстарын айтады).

8. Жү ргізушіге тү йіндеме ойту (қ ажеттілігі бойынша).

9. Қ оштасу.

Қ ол шапалақ тау. Егер топта қ андай да бір нә тижелі орындалғ ан жаттығ удан кейін, ө з ойын ашық, толық, нә тижелі айтқ ан адамнана кейін қ ол соғ у жалғ асатын болса, онда оны да салттар қ атарына жатқ ызуғ а болады.

Медитативтті техникалар. Тренинг топтарындағ ы ә ртү рлі бағ ыттағ ы қ олданылатын «медитативті» техниканың бә рі медитация болып табылмайды. Медитацияның бастапқ ы тү сінігі – бұ л ө зіндік Меннің орталығ ына жақ ындауғ а мү мкіндік беретін жә не осығ ан орай ө з ойларының мазмұ нына жауапкершілік алуғ а мү мкіндік беретін рухани тә жірибелер жү йесі. Шри Бхагаван Раджнеш ө зінің «Оранжевая книга» атты кітабында былай деп жазады: «Медитация – бұ л іс-ірекет емес, бұ л еркінен тыс жағ дай. Бұ л босаң су... Медитацияда ешқ андай логикалық операциялар мен қ орытындылар талап етілмейді, сіз ерекше ештең е де істемейсіз – сіз тек қ ана барсыз... Шө пті жерден тартқ ылап қ ажеті жоқ – кө ктем келген соң, шө п ө зі-ақ ө сіп шығ ады. Медитация – бұ л ө мірді бақ ыламай, ө з тә ртіптерің ізді орнатпай, ө мірдің ө з қ арапайым жолымен жү руіне мү мкіндік беруің із. Игерусіз қ арапайым жағ дай дегеніміз, осы медитация.

Тақ ырыпты оқ у барысында негізгі сә ттерді бө ліп кө рсету керек: Топты басқ ару.Топтық сабақ мазмұ нын қ ұ ру.Топты психологиялық белсендендіру.

Тақ ырыптың негізгі ұ ғ ымдары: топ басқ арушысы, топтық жұ мыс, психологиялық белсенділік, ү зіліс.

Ә дебиеттер:

1.Марасанов Г.И. Социально-психологический тренинг. М.; 1998.

2.Агеев В.С. Психология межгрупповых отношений.М., 1983.

3.Кьел Рудестам. Групповая психотерапия.