Студопедия

Главная страница Случайная страница

КАТЕГОРИИ:

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Лекция10. Эволюционизм этномәдениеттін теориясы ретінде






Жиі кездесетін сө здер. Реформа, эволюционизм, ритуал, магия.

Жоспар:

1.Эволюционизм ағ ымнын қ алыптасуы. Э Тайлор ғ ылыми зерттеулері. Л. Морган этнология саласына салғ ан ү лесі. Дж. Фрезер жә не оның Золотая ветвь атты ең бегі.

Мақ саты. Эволюционизм ағ ымнын қ алыптасуы тарихы мен оны зерттеушілердің ең бектерімен танысу

1. Э. Тайлор эволюционизм теориясы. ТАЙЛОР Эдуард Бернетт (1832 – 1917) – ағ ылшын этнографы, антрополог ғ алым. Тайлордың кө зқ арастары Канттың эволюциялық теориясының ық палымен қ алыптасты. Ол мә дениет тарихын ілгерілемелі даму процесі ретінде қ арастырып, мә дениеттің даму барысында қ ұ рал-жабдық тар, ө нер салалары, діни наным-сенім тү рлері – бә рі де жетілдірілу ү стінде болады деп білді. Тайлор ө зінің мә дениет тарихын, діннің бастауларын зерттеген шығ армаларымен белгілі. Ол мә дени эволюционизм позициясын ұ станды, яғ ни мә дениеттің дамуы ілгеріге ұ мтылу, ө ткеннен асып тү су, бұ рынғ ыны жетілдіру деп тү сіндірді. Мә дениет прогресі бү кіл дү ние жү зі халық тарының (олардың ә рқ айсысының қ андай даму сатысында тұ рғ андығ ына қ арамастан) ә келген ү лесіне тікелей байланысты. Оның айтуы бойынша “мә дениет туралы ғ ылым – реформалар туралы ғ ылым”. Мә дени реформалар кө біне діни наным-сенімдер мен табынушылық тү рлерін жетілдіруден, кү рделі де ө німді ең бек қ ұ ралдарының пайда болуынан, жаң а ө нер тү рлерінің кө беюінен кө рінеді. Осы орайда Тайлор кө не наным-сенім тү рлерін, анимизмді жете зерттеді. Ол діннің негізін адамның психикасынан, рационалды қ ызметінен іздестірді.Эволюционизм - XIX ғ асырда Эволюционизм биологиялық ұ қ састық қ а негізделген ой ағ ымы болатын, бірақ ол Дарвин теориясынан детерминистік сипатымен ерекшеленетін. Дарвиннің жалпы Эволюционизм бойынша жаратылыстық тұ рлер олардың ө згеруі жә не табиғ и іріктеу жолымен, міндетті тұ рде ілгерілеуші бола бермейтін процесс жолымен дамиды. Алайда, Виктория заманының ә леуметтанушылары қ олдағ ан эволюциялық теория бойынша, адамзат қ оғ амы жетіле беруге міндетті болатын, ө згерістер прогресгі болатын жә не Бұ лар ө ркениет пен адамзат қ оғ амының адами жетілуіне жетеқ тейді. XIX ғ асырда Мұ ндай теориялар қ оғ ам мен саяси ө мірді зерттеудің негізгі соқ пақ тары болды. Ә леуметтанудағ ы Эволюционизм Герберт Спенсерге телінетіндігіне карамастан, бұ л термиң ді Карл Маркс, Фридрих Энгельс, Эмиль Дюрқ тейм жә не В.Гордон Чайльд секілді авторлар шү бә сіз қ абылдағ ан. Эволюционизм тұ жырымдамасы радикал теоретиктердің де, консерватор теоретиктердің де ең бектерінде ү шырасатындығ ы, Батыс ойшылдары ү шін Эволюционизмнің терең мә дени маң ызы бар екендігінің даусыз дә лелі.Магия (лат. magia гр. μ α γ ε ί α — сиқ ыршылық) — алғ ашқ ы қ ауымдық дін формаларының бірі; іс-ә рекеттердің (жеке дара немесе ұ жымдық) символдық бейнесі. Магия алғ ашқ ы қ ауым адамы ойының кө рінісі жә не жаратылыстан тыс кү штерге сенімнің кү шеюімен тікелей байланысты болды. Магиямен байланысты дү ние туралы тү сініктер ежелгі натурфилософиялық ілімдер мен алуан тү рлі “қ ұ пия ілімдер” негізінде алынды.Ортағ асырлық алхимияда магиялық негіз айқ ын кө рінді. Қ айта ө ркендеу дә уірінде Дж.Делла Порта, Дж. Кардано, Парацельс сынды ойшылдардың ең бектерінде магиялық белгілер кө рініс тапқ ан. Табиғ ат кү штеріне бағ ынышты ежелгі адам кү рделі мә селелерді шеше алмағ андық тан қ ұ пия, тылсым кү штерге арқ а сү йеп, магиялық іс-ә рекеттер жасады. Олар магияны табиғ атпен қ арым-қ атынас формасы ретінде жә не ө зара қ арым-қ атынас барысында қ олданды. Магия кө птеген тылсым қ ұ былыстарды жұ мбақ кү штердің ә серіне жатқ ызуғ а негізделіп, адамдарғ а, жануарларғ а, рухтарғ а, тағ ы басқ ағ а ә сер ету мақ сатын кө здейтін салт-жоралар жиынтығ ынан кө рінеді. Магия адамдардың ө зінің немесе басқ алардың бойында табиғ атқ а ық пал етудің табиғ аттан тыс барлық мү мкіндіктеріне сенімін білдіреді.Магия мынадай тү рлерге бө лінеді: ө ндірістік, емдеу, сақ таушы (қ орғ аушы), зиян келтіруші, соғ ыс, ауа райы магиясы. Ө ндірістік магия ежелгі адамның шаруашылық іс-ә рекетімен — егін егу, аң, балық аулау, тағ ы басқ а байланысты. Емдеу магияның мақ саты — дуалау, ү шкіру, басқ а да “сиқ ырлық ” тә сілдер арқ ылы ауруларды емдеу. Сақ таушы (қ орғ аушы) магия тыйым салу (табу) жү йесінен тұ рады. Магиялық тыйым салу жаман ниеттер мен бақ ытсыздық тардан сақ тану ү шін қ олданылады. Зиян келтіруші магия — жануарларғ а зиян, залал келтіру ү шін қ олданылатын дуалар жү йесін білдіреді. Соғ ыс магиясында — жау ә скеріне қ арсы сиқ ырлық іс-ә рекеттер жасалады. Ауа райы магиясында — шаруашылық ө мірге қ олайлы табиғ ат жағ дайын туғ ызу ү шін сиқ ырлық ә рекет жасау орын алады.Қ азіргі кезде зерттеушілер магияны контактілі (магиялық кү ші бар объектімен тікелей ә рекеттесу), инициалды (Магиялық іс-ә рекет субъектісі ү шін қ ол жетпейтін объектіге магиялық ә рекеттің бағ ытталуы), парциалды (шаш немесе тырнақ, тамақ қ алдық тары арқ ылы жанама ық пал ету), имитативті (магиялық объектіге ұ қ сас затқ а ық пал ету) деп бө леді. Ежелгі дін формаларын зерттеуші Б.Малиновский магияны жемісті, сақ тандырушы жә не деструктивтік деп жіктейді. Дж.Фрезер бойынша магиялық ә рекеттер ұ қ сас немесе бірінен кейін бірі келетін шектес қ ұ былыстарды жалғ ан себеп-салдарлық қ иыстыруғ а негізделген. Осыдан магияның гомеопатиялық (ұ қ састық бойынша, еліктеушілік) жә не контагиозды (шектесуі бойынша, жұ қ тыру) деген екі тү рі кө рінеді. Ә лемдік діни жү йелерде магиялық салт-жоралар елеулі рө л атқ арады. Леви-Стростың пікірінше, магия мен дін бірін-бірі толық тырады. Магия белгілі бір ә рекетке жә не сө здерге “кереметтік” қ асиет беріп, дә ріптейтін кү ш ретінде адамның объектіге тікелей ә сер етуі жә не мақ сатына жету жолында ө з мү мкіндігіне деген сенімге негізделген. Магиялық ә дет-ғ ұ рыптар дү ниеге, табиғ ат қ ұ былыстарына, адамдарғ а, рухтарғ а табиғ аттан тыс жолмен ық пал етуге бағ ытталады.Ритуал - салт жоралары, ә детғ ұ рып тү рі, символикалық жү ріс-тұ рыстың кү рделі формасы, белгілі ә леуметтік жә не мә дениеттік қ ұ ндылық тарды кө рсететін реттелген іс-ә рекеттің жү йесі.

Л. Морган негізгі ғ ылыми зеттеуі. Морган ілімінің негізіне адамзат пен оның мә дениеттнің прогрессивті дамуының тутастық принципі алынғ ан, бірақ басқ а эволюционистерден айырмашылығ ы, Морган ә рқ ашан да дә йекті болмағ анымен бұ л прогрестің себептерін қ оғ ам дамуының материалдық жағ дайларыны деп білді, бұ л ол жасағ ан алғ аш тұ рмыс тарихының дә уірленуінен керінеді. Морган идеализмнен толык қ ол ү зеалмайды (ол, мә селен, меншіктіктің емес, «меншіктік идеясының» дамуы болып жатады деп санады), бірақ оның ақ ырғ ы қ орытындылары стихиялық материалистік қ орытынды еді. Морғ ан алғ ашқ ы тұ рмыстық қ ауымдык, қ ұ рылыстың негізгі ұ ясы ең арғ ы аналық формадан ал кейінгі ә келік формағ а карай дамығ ан ру екендігін кө рсетті. Ол алғ ашқ ы тұ рмыстық қ оғ амның экономикасы қ ауымдық меншікке негізделгенін жә не коллективизмнің бұ лпринципі алғ ашқ ы тұ рмыс халық тарынын, қ оғ амдық ө мірінің, басқ а жақ тарын да, соның ішінде олардың семьялық некелік ү йымдарының бастапқ ы формаларын да анық тағ аны тапты.Архаикалық мә дениет — адамзат мә дениетінің бастамасы. Архаикалық мә дениет қ ашан жә не қ ай жерде пайда болды? Бұ л сұ рақ тарғ а нақ ты жауап беру оң айлық қ а соқ пайды, ө йткені адамң ың қ алыптасу процесінің тарихы терең де, сонау кө не заманда жатыр. Ақ иқ атқ а жү гінсек, қ азіргі антропология ғ ылымының ө зі де адамзат баласының қ алыптасып, дамуына байланысты туындайтын кө кейтесті мә селелерге егжей-тегжейлі жауап бере алмайды. Алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыс адам баласының ө сіп дамуындағ ы, адамдық жолғ а тү се бастауының ең алғ ашқ ы кезең і болды жә не оның жү здеген мың жылдық тарғ а созылғ аны ақ иқ ат. Оғ ан басты дә лел ретінде адамдардың ең алғ ашқ ы ең бек қ ұ ралдарының пайда болғ анына 2, 5 миллион жылғ а жуық уақ ыт ө ткендігін айтсақ та жеткілікті. Этнос, этникалық қ ауымдастық - [грек, ethnos - тайпа, халық ] - бір халық ты екіншісінен ажыратуғ а мү мкіндік беретін ортақ белгілері бар қ ауымдастық. " Этнос" ұ ғ ымы ә лі кү нге бірың ғ ай тү сінілмейді. Кең мағ ынада, " этнос" ұ ғ ымын кө пшілік зерттеушілер барлық дә режедегі этникалық жү йелер жиынтығ ы ретінде тү сіндіру қ алыптасқ ан (тайпа, халық, ұ лт жә не т.б.). Алайда, кейбіреулер (Л. Н. Гумилевтан кейін) оны негізгі жү йе ретінде қ арастырады (субэтностар, суперэтностармен қ атар жә не т.б.).Тар мағ ынада алғ ашқ ылардың бірі болып " этнос" ұ ғ ымына анық тама берген М. Вебер: " Этнос - мү шелері сыртқ ы бейнелерінің, ә дет-ғ ұ рыптарының ү қ састық тарына қ арай немесе ортақ отаршылық не кө ші-қ онды басынан ө ткерген тағ дырлас тарихына қ арай ө здерінің шығ у тектерінің бір екендігіне сенетін топ". Бү дан кейін де кө птеген зерттеушілер этносқ а аумақ, тіл, дін ортақ тығ ының негізінде ө зінше анық тама беруге тырысты. Алайда, Л. Н. Гумилевтің пікірінше, аталғ ан белгілердің бірде-бірі жалпығ а бірдей, кез келген этносқ а қ олданыла бермейді, мү нымен бірқ атар зерттеушілер келісті.Этнос ең алдымен, мә денитілдік қ ауымдастық. Этностың пайда болуында аумақ жә не ә леуметтік қ арым-қ атынас тілінің ортақ тығ ы шешуші фактор болып табылады. Саяси кең істіктің ортақ тығ ы мен халық тың ә леуметтік жә не шаруашылық ә дістерінің ортақ тығ ы да маң ызды рө л атқ аратыны сө зсіз.


Поделиться с друзьями:

mylektsii.su - Мои Лекции - 2015-2024 год. (0.006 сек.)Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав Пожаловаться на материал