Жоспар. Мақсаты. Мәдениет түрлерімен танысу

1.Мә дени кофигурация. Мә дениетті реттеу типологиясы. Аполлондық мә дениет. Дионисийдық мә дениет. Параноидалдық мә дениет.

Мақ саты. Мә дениет тү рлерімен танысу

Мә дениет тү рлері: Апполондық: 1-Сенімді болу, 2-Тең ортаны таба білу, 3-қ оғ амда ө мір сү ре алу, 4-достық сезім, 5-Ә йел мен еркектің тең қ ұ қ ылы болуы, 6-Индивидалды болу. Дионистік мә дениет: 1-кү мә ншілдік, 2-жау бол, 3-қ орқ ыныш, 4-бә рінің –бә ріне соғ ысы, 5-азғ ындық, бірін-бірі сату. Мә дениеттегі дионистік жә не апполондық бастаулар. " Рождение трагедии из духа музыки" деп аталатын ең бегінде Ницше таң қ алдыратын жаң алық ашады, яғ ни батыстық мә дениет Ежелгі Грекиядан басталды жә не оның 2 қ ағ идасы бар. Олар-Шығ ыс (оның кө рінісі-Дионисий қ ұ дай) жә не Батыс (оның кө рінісі-Аполлон қ ұ дай). Бұ л жаң алық оның бү кіл шығ армашылығ ына жарық тү сіріп тұ р. Сократтан бастап, шығ ыстық, дионистік топырақ тан бас тарту жә не батыстық, аполлондық топырақ қ а ө ту байқ алды. Ницше Сократты, ойлы рухтың қ аһ арманын, Гегель " дү ниежү зілік-тарихи тұ лғ а" деп дә ріптеген адамын -" тамұ қ тың жаратылысы" деп атайды. Ницше Сократтан басталатын батыстық мә дениеттің тарихын- декаденс(қ ұ лдырау), азғ ындау, рахаттанып ө мір сү рген адамның теорияшыл, ө мір сү рудің орнына рационалды ойғ а бататые (рухани дімкә ске) айналуы деп сипаттағ ан.Ол, Шығ ыстың ә уенін, Дионистің ө мірге қ ұ штарлығ ын қ айта еске алсақ, Еуропа кө гіне арайлы жарық тү седі деп есептеді. Асқ ан адам- зерденің озбырлығ ын жең іп, Дионис пен Аполлонның ә уелгі одағ ын қ алпына келтіретін адам, ол ө мірді ең жоғ ары қ ұ ндылық ретінде бағ алап, одан лә ззат алады. Билікке ұ мтылу дегеніміз ө мірге, шығ армашылық қ а, шаттық пен қ уатқ а ұ мтылу. Ницше қ уатқ а, яғ ни дионистікке, Шығ ысқ а ұ мтылу туралы айтқ ан.

Мә дениеттің тү рлері: ө нер, дін, мораль, ғ ылым, қ ұ қ ық, саясат

1. Шығ ыс – Батыс дилеммасы.

2. Дү ниені танудың жә не ө мір ү лгісінің Шығ ыстық жә не Батыстық типтері. 3. Қ азақ стан Шығ ыс – Батыс дилемасында.

Ө ркениет \цивилизация\ семантикалық жағ ынан алғ анда латын тілінен аударғ анда – азаматтық дегенді білдіреді. «Ө ркениет» - олардың тү сініктері бойынша, азаматтық қ оғ амы, қ алалық мә дениеті, заң ғ а негізделген басқ ару тә ртібі бар Рим империясының даму дә режесін білдіреді. Ғ асырлар бойы қ алыптасқ ан осы екі ұ ғ ымның мағ ыналарын тө мендегідей топтастыруғ а мү мкіндік бар:
1.Мә дениет пен ө ркениет бір. Олар синонимдер. \И. Гердер, Б. Тайлор\.
2. Ө ркениет – мә дениеттің ақ ыры, оның кә рілік шағ ы, руханилық тың антиподы \Ж.Ж. Руссо, Ш. Фурье, О. Шпенглер\.

3. Ө ркениет – мә дениеттің прогресі, болашақ қ а бой сермеуі, қ оғ амның парасаттылық дең гейі \Ф. Вольтер, Д. Белл\.

4. Ө ркениет – тағ ылық пен варварлық тан кейінгі тарихи – мә дени саты \Л. Морган\.
5. Ө ркениет – этностар мен мемлекеттерге тә н мә дениеттің оқ шау тү рі \А. Тойнби, Н.Я. Данилевский жә не т.б.\

6. Ө ркениет –мә дениеттің техникалық даму дең гейі, оның материалдық жағ ы.

Мә дениетті тұ лғ алық сипатта қ арастырғ анда, бірнеше елеулі тү сініктерге тоқ тала кету қ ажет, олардың ішінде маң ыздылары: мә дени ә рекет, мә дени орта, мә дени игіліктер мен қ ажеттіліктер жә не мә дени ұ йымдар мен ұ жымдар. Бұ лардың арасында ең тү бегейлісі – мә дени ә рекет. Ә рекеттану – жалпы адм мен қ оғ амның ө мір сү ру тә сілі, тіршіліктің тірегі. Мә дени ә рекет деп, ә детте, мә дениет игіліктерін ө ндіруге, таратуғ а, тұ тынуғ а бағ ытталғ ан мақ сатқ а сә йкес ә леуметтік іс – қ имылдарды атайды. Мә дени игіліктерді толассыз жасау нә тижесінде адам ө зінің де мә дени дең гейін кө тереді.
Мә дени орта ұ ғ ымы мә дениеттің коммуникациялық табиғ атымен тығ ыз байланысты. Мә дени орта заттық – материалдық, ә леуметтік ұ йымдар мен ұ жымдардан, рухани қ ызмет орындарынан тұ рады. Мә дениет ө зінің кең мағ ынада бір ұ рпақ тың келесі ұ рпақ қ а жолдағ ан ө мір сү ру тә сілі болғ андық тан, осы жалғ астық ты, мұ рагерлікті жү зеге асыратын салт – дә стү рлер жү йесі мә дениет ө зегін қ ұ растырады. Ал салт – дә стү рлерге Ғ ұ зыхан Ақ панбет мынадай бағ а береді: «олар терең философиялық ойдың, ғ асырлар бойы жинақ талғ ан тә жірибенің сұ рыпталғ ан тұ жырымы, негізгі нә рі, қ ысқ а да кө ркем бейнесі». Мә дениеттің ө зекті бө лігі - ө нер. Таң балы тастағ ы кескіндер мен тағ ы адамдардың ырым билерінен бастап, Рафаэль мен Микеланджелоның мә ң гілік туындыларымен жалғ асқ ан, халық тың шығ армашылық рухынан туғ ан талай сұ лу дү ниелерсіз, ө нер ә лемінсіз, қ андай мә дениеттің болсын рухын сезіне алмаймыз. Осығ ан дейін қ арастырылғ ан анық тамалардан бір тү йінді ой айтуғ а болады: мә дениет - адам ә лемі. Сонымен бірге мә дениет – адамды тұ лғ а дең гейіне кө теретін негізгі қ ұ рал. Ә л – Фараби айтқ андай, адам – «хайуани мадани», яғ ни, мә дениетті жан. Адам – табиғ ат туындысы жә не ол ү шін табиғ и орта мә ң гілік қ ажеттілік болып қ алады. Ғ асырлар – адамның мә дени дамуының куә сі. Бірақ осы алғ а қ арай жылжу Жер – анағ а ә р уақ ытта жайлы бола бермеді. Мә дениет пен табиғ атты қ арама – қ арсы қ оюдың бір тү рі – адамның табиғ и антимә дениеттілігі жө ніндегі ілімдер еді. ХХ ғ асыр мә дениет пен табиғ ат дилеммасының адам тағ дыры ү шін қ ауіпті екендігін кө рсетіп, заман талабына сә йкес экологиялық мә дениет ілімін тудырды. Адамдық шовинизмді тежейтін бұ л ілімнің негізіндегі мынадай идеяларды атап ө ткен жө н: а). Академик В.И. Вернадскийдің Ноосфера туралы ілімі,
ә). Рим клубының экологиялық тұ жырымдары. б). Тейяр де Шарденнің адам жө ніндегі гуманистік эволюциялық теориясы,
в). Л.Н. Толстой, М. Ганди, А. Швейцер, Э. Фромм т.б. дамытқ ан гуманистік этика т.б. Мә дениет – адам мен табиғ атты бө ліп тұ рғ ан «қ ытай қ орғ аны» емес, керісінше, олардың арасындағ ы нә зік ү ндестік жә не рухани қ ыл – кө пір. Осы ү ндестікті \гармонияны\ одан ә рі жетілдіру - адамзаттың алдындағ ы келелі міндет. Американ ғ алымы К. Поппер айтқ андай, адам бірдей ү ш дү ниеге: физикалық, ментальдық жә не идеалдық қ а жатады. Егер біз мә дениетті тек материалдық жә не рухани бө ліктерге бө лудің қ арадү рсін шең берінен шығ а алсақ, онда мә дениеттің ө зінің ішкі мғ ынасында идеалды екендігіне кө зіміз жетеді