Жоспар. 1. Этникалық мәдениеттің сипаттамасы

1. Этникалық мә дениеттің сипаттамасы. Негізгі атқ аратын қ ызметі. Қ орғ ау механизімі.

2. Этникалық мә дениеттін қ алыптасу факторлары. Этос – этникалық мә дениеттін негізі.

Мақ саты. Этникалық мә дениеттің факторларын анық тау.

Этникалық мә дениет– мә дени элементтер мен қ ұ рылымдардың жиынтығ ы. Онда этн. специфика сақ талынады жә не ол этнодифференц. қ ызмет атқ арады. Этникалық мә дениет белгілі бір тайпағ а, ұ лтқ а, халық қ а тә н. Ол арқ ылы басқ а халық тар этностың біртұ тастығ ын, ө згешелігін жә не даралығ ын таниды. Этникалық мә дениетке белгілі бір этнос ө кілдері қ алдырғ ан барлық заттай жә не рухани мә дениеттердің жиынтығ ын жатқ ызуғ а болады. Бұ л мә дениеттің қ алыптасуына табиғ и орта, тіл, дін, этноним ө зіндік ә серін тигізеді. Ө з мә дениеті арқ ылы ә рбір этникалық қ ауымдастық ә лемдік ө ркениетке ө зіндік ү лесін қ осады. Д. Байғ онақ ов.

Этнос, этникалық қ ауымдастық - [грек, ethnos - тайпа, халық ] - бір халық ты екіншісінен ажыратуғ а мү мкіндік беретін ортақ белгілері бар қ ауымдастық. " Этнос" ұ ғ ымы ә лі кү нге бірың ғ ай тү сінілмейді. Кең мағ ынада, " этнос" ұ ғ ымын кө пшілік зерттеушілер барлық дә режедегі этникалық жү йелер жиынтығ ы ретінде тү сіндіру қ алыптасқ ан (тайпа, халық, ұ лт жә не т.б.). Алайда, кейбіреулер (Л. Н. Гумилевтан кейін) оны негізгі жү йе ретінде қ арастырады (субэтностар, суперэтностар мен қ атар жә нет.б.).

Тар мағ ына да алғ ашқ ылардың бірі болып " этнос" ұ ғ ымына анық тама берген М. Вебер: " Этнос – мү шелері сыртқ ы бейнелерінің, ә дет-ғ ұ рыптарының ү қ састық тарына қ арай немесе ортақ отаршылық не кө ші-қ онды басынан ө ткерген тағ дырлас тарихына қ арай ө здерінің шығ у тектерінің бір екендігіне сенетін топ". Бұ дан кейін де кө птеген зерттеушілер этносқ а аумақ, тіл, дін ортақ тығ ының негізінде ө зінше анық тама беруге тырысты. Алайда, Л. Н. Гумилевтің пікірінше, аталғ ан белгілердің бірде-бірі жалпығ а бірдей, кезкелген этносқ а қ олданыла бермейді, мү нымен бірқ атар зерттеушілер келісті. Этнос ең алдымен, мә денитілдік қ ауымдастық. Этностың пайда болуында аумақ жә не ә леуметтік қ арым қ атынас тілінің ортақ тығ ы шешуші фактор болып табылады. Саяси кең істіктің ортақ тығ ы мен халық тың ә леуметтік жә не шаруашылық ә дістерінің ортақ тығ ы да маң ызды рө л атқ аратыны сө зсіз.

Этникалық ұ йысудың басты тетігі салт-дә стү р, ә дет-ғ ұ рып тү рінде мү рағ а қ алатын мә дениет болып табылады. Этникалық қ ауымдастық мағ ынасындағ ы этнос ретінде кө біне бірың ғ ай атауы, ортақ мә дениет элементтері бар, тағ дарлас тарихы бар, ерекше географиялық ортадағ ы топтық ынтымақ тастық танытатын адамдар тобын атауғ а болады.

“Этнос” гректiң – еtпоs — тайпа, халық деген сө зiнен шық қ ан. Ғ ылымда “халық ” терминiнiң орнына “этнос” терминi орынды қ олданыла бастады. Бұ л термин этностың негiзгi тарихи тү рi – “тайпа”, “ұ лыс” (“народность”), “ұ лт” ұ ғ ымын тү гел қ амтиды. Оның ү стiне, “халық ” сө зiнiң “бiр топ адам” (мә селен, “халық жиналды” десек) деген мағ ынасы бар екенi белгiлi. Сондық тан “этнос” терминiн қ олдану қ олайлы. Адам ұ жым болып тiршiлiк етедi. Оғ ан ә леуметтiк бiрлестiк деп те, этностық бiрлестiк деп те қ арауғ а болады. Шындығ ында, ә рбiр адам, бiр жағ ынан, белгiлi бiр қ оғ амның мү шесi бола отырып, сонымен бiрге ұ лттың (этностың) да мү шесi болып саналады.

Р.Бенедикт (1887-1948) американдық мә дениантрополг жә не этнопсихология зерттеген.Осы соғ ыс жылдары ұ лыттық Жапон психологтары зерттеумен айналысты.Маң ызды мә ліметтерді зерттей отырып «Хризантема и меч» атты атақ ты кітабын жазғ ан.Бұ л ең бегінде Жапон мә дениетінің шынайы мә дениетә нде адамның ө мір сү ру орнын, мақ сатын, білімін, ортасын зерттеген.Жалпы қ орта келе бұ л жұ мыс классикалық мә дени антропологиялық жә не Жапондық шетелдену болып табылады.