Biz onu yalnız müəyyən bir müddət üçün təxirə salmışıq”.

Allah kafir xalqları yaxalayaraq onları cə zalandı rdı qda və mə hv etdikdə, uydurulmuş “ilahlar” onlara heç bir kö mə k gö stə rmə dilə r. Fasiqlə ri yaxalamı ş cə za isə Axirə tdə cə zalandı rı l­maqdan qorxanlar ü ç ü n ibrə t də rsi olmuş dur. Bu də rs ona də lalə t edir ki, zalı m cinayə tkarlar hə m bu dü nya hə yatı nda və hə m də ö lü mdə n sonra Axirə tdə mə ş ə qqə tlə rə dü ç ar olurlar. Bu barə də xatı rlatdı qdan sonra, Fö vqə luca Allah bü tü n insanları n ə və z almaları ü ç ü n bir yerə toplanı lacaqları, onları n hamı sı nı n Allahı n ə zə mə tinin və kamil ə dalə tinin ş ahidlə ri olacaqları Qiyamə t gü nü nü tə svir etmə yə baş layı r. Mə hz bunun sayə sində onlar ö z Rə bbini ə sil mə nada də rk edə cə klə r. Bu Gü n, Allahı n, mə lə klə rin və bü tü n qalan mə xluqları n gö rə cə klə ri bir gü n olacaqdı r. O Gü n, Allahı n dü nya hə yatı ü ç ü n mü ə yyə n etdiyi mü ddə t sona ç atdı qdan və ö ncə də n tə yin etdiyi Qə də rə aid hə r ş ey gerç ə klə ş dikdə n sonra gə lə cə kdir və o zaman Fö vqə lqü drə tli Allah Ö z mə xluqları nı, dü nya hə yatı nda dini qanunları n hö kmranlı q etdiyi kimi, ə dalə tli ə və zalma qanunları nı n hö km sü rdü yü bir alə mə kö ç ü rə cə kdir.

ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ

(11.105) “O Gü n gə ldikdə Onun izni olmadan heç kə s danı ş a bilmə z. (O gü n) insanları n bir qismi bə dbə xt, bir qismi isə xoş bə xt olacaqdı r! ”

Bü tü n insanlar bir yerə toplanacaq və Allahı n izni olmadan heç kim danı ş mağ a cə sarə t etmə yə cə kdir. Hə tta peyğ ə mbə rlə r və alicə nab mə lə klə r belə Onun icazə si olmadan mə xluqlara gö rə ş ə faə t istə mə yə cü rə t gö stə rə bilmə yə cə klə r və bu zaman insanlar xoş bə xtlə rə və bə dbə xtlə rə bö lü nə cə klə r. Allaha iman gə tirmə yə n, Allahı n elç ilə rini inkar edə n və itaə tsizlik gö stə rə n gü nahkarlar bə dbə xt, tə qvalı mö minlə r isə xoş bə xt olacaqlar.

ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ

Bə dbə xt olanlar Od iç ində qalacaqlar. Onları orada ah-fə ryad gö zlə yir”.

Rə bbinin istə diklə ri istisna olmaqla, gö ylə r və yer durduqca onlar orada ə bə di qalacaqlar. Hə qiqə tə n, Rə bbin istə diyini edə ndir”.

Bə dbə xt gü nahkarlar rü svay edilə cə k və biabı r olacaqlar. Onlara verilə cə k ə və z isə onları ağ uş una ç ə kib amansı zcası na cə zalandı racaq Cə hə nnə m ola­caq­dı r. Onları n ə zabı o də rə cə də dö zü lmə z olacaqdı r ki, onlar ancaq Cə hə nnə m odu ilə nə fə s alacaq və ə n də hş ə tli və mə nfur sə slə r ç ı xaracaqlar. Allahı n onlara Cə hə nnə mdə n ç ı xmağ a icazə verə cə yi vaxt fasilə sində n baş qa, onlar orada ə bə di qalacaqlar. Quran tə fsirç ilə rinin ə ksə riyyə ti belə hesab edirdilə r ki, burada sö hbə t onları n Cə hə nnə mə dü ş ə nə qə də r yaş adı qları hə yatdan gedir. Bu isə o demə kdir ki, kafirlə r Cə hə n­nə mdə ə bə di qalacaqlar, ç ü nki onları n Cə hə nnə mdə olmaması na, onlar ora dü ş ə nə qə də r icazə verilmiş di. Doğ rudan da, Fö vqə lxeyirxah və Fö vqə luca Allah istə diyini edir. Ə gə r O, Ö z İ lahi hikmə tinə mü vafiq olaraq nə yisə etmə yi arzulayı rsa, heç nə Onun dilə diyini etmə sinə mane olmağ a qadir deyil.

ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ

Xoş bə xt olanlar isə Cə nnə tdə olacaqlar. Onlar, Rə bbi­nin dilə diyi istisna olmaqla, tü kə nmə z bir nemə t kimi gö ylə r və yer durduqca, orada ə bə di qalacaqlar”.

Xoş bə xtlik ə ldə edə n və mü və ffə qiyyə tə nail olan mö minlə r Cə nnə t bağ ­ları na daxil edilə cə k və orada ə bə di olaraq qalacaqlar. Bu, tü kə nmə z mə m­nunluq olacaqdı r, ç ü nki Allahı n mö minlə rə bə xş edə cə yi nemə tlə r, hə zz və lə z­zə tlə r ə bə di və sonsuz olacaqdı r. Onlar heç vaxt qurtarmayacaq və tü kə nmə ­yə cə kdir. Biz isə Fö vqə lmə rhə mə tli Allaha yalvarı rı q ki, bizə Ö z rə hmini gö s­tə rsin və bizi o mö minlə rdə n biri etsin!

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ

(11.109) “Elə isə bunları n tapı ndı qları nı n batil olması na ş ü bhə etmə. Onlar ancaq ataları nı n ə vvə lcə ibadə t etdiklə ri kimi ibadə t edirlə r. Biz onları n qismə tini ə skiltmə də n tam verə cə yik! ”

Ey Muhə mmə d! Mü ş riklə rin etiqad etdiklə ri baxı ş ları n yan­lı ş lı ğ ı na ş ü bhə etmə! Onlar mü qə ddə s mə tnlə rlə və mə ntiqi də lillə rlə ə saslandı rı lması mü mkü n olmayan yalana etiqad edirlə r. Onları n istinad etdiklə ri yeganə sü butları – “ilahlara” ibadə t edə n ata-babaları nı n yolu­dur ki, onu da onlar davam etdirirlə r. Lakin bu sü but nə inandı rı cı, nə də ş ü bhə lidir, ç ü nki peyğ ə mbə r olmayan insanları n rə yinə, xü susilə də, onlar ö zlə ri yolunu azmı ş gü nahkar­lar olduqları, ç oxsaylı gü nahlar iş lə tdiklə ri və dinin ə sas mə sə lə lə ­rində yanlı ş baxı ş lara malik olduqları halda, istinad etmə k olmaz. Doğ rudan da, belə insanları n sö zlə ri, hə tta onlar bu barə də yekdil olsalar belə, sə hv və nö qsanlı olur.

Ey Muhə mmə d! Kafirlə r layiq olduqları qismə ti bü tü nlü klə alacaqlar. Bə zə n bu maddi qismə t ç ox bö yü k ola bilə r, sə nə gö zə l və fü sunkar gö rü nə bilə r. Lakin, bil ki, maddi nemə tlə r insanı n dindarlı ğ ı nı n gö stə ricisi deyil, ç ü nki Fö vqə luca Allah sevdiklə rinə də, nifrə t etdiklə rinə də maddi nemə tlə r ə ta edir. Amma haqq din və mö minlik tə kcə Onun sevdiklə rinin nə sibi olur. Bir sö zlə, azğ ı n gü nahkarları n ö z azğ ı n ə cdadları nı n baxı ş ları na yekdilliklə ş ə rik olmaları na aldanma və Allahı n onlara nə sib etdiyi maddi nemə tlə rə də sə ni ç aş dı rması n.

ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ

(11.110) “Biz Musaya Kitab verdik və onun barə sində də ixtilaf dü ş dü. Ə gə r Rə bbində n ö ncə bir sö z (və d) olmasaydı (cə za Qiyamə tə saxlanı lmasaydı), ş ü bhə siz ki, (hə lə dü nyada ikə n) iş lə ri bitmiş di. Hə qiqə tə n, onlar (yə hudilə r və ya Mə kkə mü ş ­riklə ri) onun (Quranı n) barə sində də ş ə kk-ş ü bhə də dirlə r! ”

(11.111) “Rə bbin, ş ü bhə siz ki, onları n hamı sı na ə mə llə ri­nin cə zası nı verə cə kdir. Allah onları n nə etdiklə rində n xə bə rdar­dı r! ”

Fö vqə luca xə bə r verir ki, Musa peyğ ə mbə rə Mü qə ddə s Tö vrat – İ srail oğ ulları na Allahı n hö km və haramları ə trafı nda birlə ş mə yi tapş ı ran bir Kitab bə xş edilmiş di. Lakin ö zlə rini Tö vratı n pə rə stiş karları bə yan edə n insanlar ixtilafa dü ş dü lə r, ö z baxı ş ları na və mə nə vi birliklə rinə islah edilmə si mü mkü n olmayan ziyan vurdular. Ə gə r Fö vqə luca Allah insanlara onları cə zalandı racağ ı nı lə ngidə cə yini və onları gü nah iş lə tdiklə ri andaca ə və z vermə yə cə yini və d etmə sə ydi, onları n mü bahisə si hə ll edilə r və zalı m gü nahkarlar yerində cə cə zalandı rı lardı lar. Amma Onun mü drikliyi tə lə b edirdi ki, bu gü nahkarlara cə za verilmə si Qiyamə t gü nü nə də k lə ngidilsin və buna gö rə haqq barə də ş ü bhə lə r gü nahkarlara iztirab vermə kdə davam edir. Diriliş Gü nü baş ladı qda isə Allah mü tlə q ə dalə tli hö km ç ı xaracaqdı r və o vaxt hə r bir insan layiq olduğ u ə və zi alacaqdı r. Hə qiqə tə n, Ona insanları n bü tü n yaxş ı və pis ə mə llə ri ç ox gö zə l mə lumdur. Elə bir bö yü k və ya kiç ik ə mə l yoxdur ki, Ondan gizli qala bilsin.

ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ

(11.112) “(Ey Elç im!) Sə nə ə mr edildiyi kimi, dü z ol. Sə ninlə birlikdə iman gə tirə nlə r də dü z (yolda) olsunlar. Hə ddi aş mayı n, ç ü nki O sizin nə etdiklə rinizi Gö rə ndir! ”

İ srail oğ ulları nı n arası ndakı ixtilaf və nifaqı n sə bə bi olan dü z yola qə ti tə rə fdar olmamaları nı xatı rlatdı qdan sonra, Fö vqə luca Allah Muhə mmə d Peyğ ə mbə rə (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) və onunla birlikdə iman gə tirə n mö minlə rə ə mr edir ki, dü z yolla layiqincə getsinlə r, ş ə riə t qanunları na riayə t etsinlə r, Allahı n etiqad edilmə sini buyurduğ u dü zgü n baxı ş lara etiqad etsinlə r, bu yoldan nə sağ a, nə də sola meyl etmə sinlə r, hə miş ə tə kcə bu prinsiplə ri ə sas tutsunlar və yol verilə n hə dlə ri aş ması nlar. Doğ rudan da, Allah qulları nı n ə mə llə rini gö rü r və mö minlə ri mü tlə q savablandı racaqdı r. Son sö zlə ri ilə Fö vqə luca mü sə lman­ları dü z yolla mə tanə tlə getmə yə ruhlandı rı r və onları itaə tsizlikdə n ç ə kindirir. Buna gö rə, nö vbə ti ayə dü z yoldan sapan tə rə f meyl etmə yi qadağ an edir:

ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ

(11.113) “Zü lm edə nlə rə meyl etmə yin ki, sizə Od to­xun­ması n. Sizin Allahdan baş qa dostunuz yoxdur. Sonra sizə kö mə k də olunmaz! ”

Ey mö minlə r! Ə gə r siz gü nahkarlara ü z imkan versə niz və onları n zalı m ə mə llə rilə razı laş sanı z və yaxud onları n etiqad etdiklə ri azğ ı nlı qdan mə mnun qalsanı z, onda sizi Cə hə nnə m odu qarsalayar və bu halda sizə Allahı n cə zası ndan xilas olmağ a və Allahı n savabı nı n heç olmazsa cü zi bir hissə ciyini ə ldə etmə yə heç kim yardı m edə bilmə z. Heç kim, amansı z cə za sizə toxunduqdan sonra, sizi ondan qoruya bilmə z.

Bu ayə mö minlə rə gü nahkarlara tə rə f meyl etmə mə k, onlara qoş ulmamaq, onları n cinayə tlə rini bə yə nmə mə k və onları n zalı m baxı ş ları və ə mə llə rilə razı laş mamaq barə də xə bə rdarlı qdı r. Ə gə r ağ rı -acı lı cə za gü nahkarları n tə rə finə meyl edə nlə rə və d edilibsə, onda bə s gü nahkarları n taleyi haqqı nda nə demə k olar?!! Ey Allah, bizi ə dalə tsizlikdə n və zalı mlı qdan qoru!

ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ

Gü ndü zü n iki baş ı nda (ə v­və ­lin­də və axı rı nda), və ge­cə ­nin bə zi saat­la­rı nda namaz qı l! Hə qiqə tə n, yaxş ı iş lə r pis ə mə llə ri silib aparı r. Bu, yada sa­lan­lar ü ç ü n bir xatı rlatmadı r”[91].

Fö vqə luca ə mr edir ki, gü nü n baş lanğ ı ­cı nda və sonunda və hə mç inin gecə nin bə zi vaxtları nda mü ntə zə m olaraq namaz qı lı nsı n. Gü ndü z namazları na sü bh, zö hr və ə sr namazları, gecə namazları na isə mə ğ rib və iş a daxildir. Sonunculara isə ə lavə gecə namazları [92] da aid edilmiş dir ki, onları n vasilə silə Allahı n qulu ö z Fö vqə luca Allahı na yaxı nlaş ı r. Beş gü ndə lik vacib namaz və habelə onlarla bağ lı olan ə lavə namazlar[93] (sü nnə lə r)[94] ə n gö zə l ə mə l­lə r­də ndir. Onlar insanı nə inki Allaha yaxı nlaş dı rı r və onu savabla tə min edir, hə m də tö rə tdiyi gü nahları ondan uzaqlaş dı rı r. Bu gü nahlardan bə hs edə rkə n, sə hih hə dislə rdə rə vayə t edilə n kiç ik gü nahlar nə zə rdə tutulur. Onlardan birində belə deyilir: “Beş namaz, cü mə namazı və ramazanda tutulan oruc onları n arası nda tö rə dilə n bü tü n gü nahları (bö yü k gü nahlardan baş qa) tə mizlə yir”. Bu və hyi “ə n-Nisa” surə sinin aş ağ ı dakı ayə si sayə sində daha da konkretlə ş dirmə k mü mkü ndü r: ““Sizə qadağ an olunmuş bö yü k gü nahlardan ç ə kinsə niz, Biz sizin tə qsirlə rinizdə n keç ə r və sizi ş ə rə fli bir keç idə (Cə nnə tə) daxil edə rik” (Nisa, 4/31).

Xatı rlayanlar ü ç ü n nə sihə t belə dir. Yə qin ki, buradakı iş arə ə və zliyi yuxarı da sadalanan bü tü n hö kmlə rə aiddir. Bu isə o demə kdir ki, dü z yolla getmə k, yol verilə nin hə ddini aş mamaq, zalı mlara tə rə f meyl etmə mə k və namazı qü sursuz qı lmaq ə mri və hə mç inin saleh ə mə llə rin tö rə dilmiş gü nahları yuması nı n izah edilmə si, Allahı n ə mr və qadağ aları nı də rk edə nlə r və bu gö zə l hö kmlə rə tabe olanlar ü ç ü n nə zə rdə tutulmuş tə limatdı r və o, bö yü k faydalar verir və insanı ş ə rdə n və gü nahlardan uzaqlaş dı rı r. Amma bu hö kmlə r insandan sə y və sə bir gö stə rmə sini tə lə b edir və buna gö rə Fö vqə luca Allah buyurur:

ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ