Ayətullah Qərəvi İsfahanini xatırlarkən

Ayə tullah Behcə tin mü ə llimlə rində n biri də Ayə tullah Qə rə vi İ sfahani olmuş dur. Hacı Mə hə mmə d Hə sə n Muinü t-tü ccarı n oğ lu və Kompani lə qə biylə mə ş hur Ş eyx Mə hə mmə d Hü seyn İ sfahani Nə cə fi 1875-ci ilin mə hə rrə m ayı nda dü nyaya gö z aç mı ş dı r. Ayə tullah Seyyid Mə hə mmə d Hü seyn Tehrani onun ş ə rhi-halı nı Ağ a Bozorg Tehraninin dilində n belə nə ql edir:

Qə rə vi ibtidai dini də rslə ri (mü qə ddimat) bitirdikdə n sonra ş iə alə minin bö yü k mə rcə lə rində n Seyyid Mə hə mmə d Feş arə ki İ sfahani, Ş eyx Rza Hə mə dani, Ş eyx Mə hə mmə d Kazim Xorasani və baş qaları nı n yanı nda fiqh və ü sul də rslə rini ö yrə nmiş dir. Son zamanlar isə Axund Mə hə mmə d Kazimin də rslə rinə gedə rdi. O, on ü ç il Axundun elm gü lü stanı ndan bə hrə lə r gö tü rmü ş, yü ksə k sə `ylə r nə ticə sində fiqh elmində n bö yü k sə rmayə toplamı ş dı r.

Hikmə t və fə lsə fə də rslə rini Nə cə fin tanı nmı ş ustadı Ayə tullah Mirzə Mə hə mmə d Baqir İ stehbanatinin yanı nda ö yrə nmiş dir. Ayə tullah Qə rə vi İ sfahani daha ç ox fə lsə fə də ad ç ı xarmı ş və bu elmin dirç ə lmə sində xü susi rolu olmuş dur. Bü tü n bunlarla yanaş ı kə lam, tə fsir, tarix, irfan, ə də b elmlə rində yü ksə k savadı olan Qə rə vi İ sfahani bir nazim və nasir kimi ə rə b və fars dillə rində də tanı nmı ş qə lə m sahibi idi. O zamanı n nadir ş ə xsiyyə tlə rində n olub ruhu hə miş ə mə lə kut alə mində pə rvaz edə r, ilahi mə `rifə t də ryası nda qə rq olardı. Ustadı Axund Mə hə mmə d Kazimin və fatı ndan sonra Nə cə f ş ə hə rində daha bariz ş ə kildə ö zü nü gö stə rmə yə baş ladı. Artı q fiqh və ü sul də rslə rini mü stə qil tə dris etmə yə baş layan Ayə tullah Qə rə vinin də rslə rində ç oxlu tə lə bə iş tirak edə rdi. Nə cə f alimlə ri ona xü susi hö rmə t gö stə rir, onun hə rtə rə fli bilik sahibi olduğ unu tə sdiq edə rdilə r. Onun də rslə ri kə lam ə hlinin ü lfə t mə kanı na ç evrilmiş di. Ç ü nki o, fiqh və ü sulda, xü susilə də fə lsə fə də də rin mü hakimə lə r yü rü dü rdü. Ə ksə rə n hikmə t elmini tə dris edə rdi. Bu sahə də olduqca də rin biliyə sahib olan Ayə tullah Qə rə vi ö z mü asirlə rində n daha ü stü n idi.

O, var gü cü nü elmin tə dris və tə bliğ inə hə sr edə r, tə lə bə lə r pə rvanə kimi onu dö vrə yə alardı lar. Qə rə vi ü suli-fiqh, fiqh, hikmə t elmlə ri və ali fə lsə fə nin nə zmə ç ə kilmiş mə nzum forması nda ç ox də yə rli kitablar yazmı ş dı r.

İ nfarkt keç irə n Ayə tullah Qə rə vi mü alicə də n sonra tə dricə n gü mrahlaş mağ a baş layarkə n, qə fil dü nyası nı də yiş ir.[11]

Tə lə bə lə rin daha ç ox ehtiyacı olduğ u və elmində n bə hrə gö tü rə cə klə ri bir vaxtda Qə rə vinin və fatı hamı ü ç ü n gö zlə nilmə z oldu. Onun və fatı Nə cə f elmi hö vzə si ü ç ü n bö yü k zə rbə idi. Ç ü nki bö yü k fə qih Ayə tullah Ziyauddin Ə raqinin və fatı ndan bir hə ftə keç mə miş, Nə cə f elmi hö vzə si ikinci dahi ş ə xslə, yə `ni 65 yaş lı ustad Qə rə vi ilə də vidalaş malı oldu. Ayə tullah Ə raqi 1940-cı il zilqə `də ayı nı n 28-də dü nyası nı də yiş di. Nə cə f elmi hö vzə sində hamı nı n ü midi Qə rə vi İ sfahaniyə idi ki, Ayə tullah Ə raqinin yerini dolduracaqdı r. Amma ə cə l ona da fü rsə t vermə di. Ayə tullah-Ü zma Seyyid Cə malə ddin Gü lpayqani bu haqda belə nə ql edir:

“Rə hmə tlik Ziyauddin Ə raqinin və fatı ndan sonra Nə cə f elmi hö vzə sinin idarə hey`ə tinə rə hbə rlik və tə dris iş lə ri Qə rə vi İ sfahaniyə tapş ı rı ldı. Heç kim onun belə tezliklə və fat edə cə yini gü man etmirdi. Artı q, Ayə tullah Ə raqinin və fatı ndan bir hə ftə keç irdi. Mə n ö z hü crə mdə gecə namazı qı lı rdı m. “Və tr” namazı nı n qunutunu oxuyarkə n Ayə tullah Ə raqinin at ü stü ndə gə ldiyini ç ox aydı n ş ə kildə gö rdü m. O, ş eyx Mə hə mmə d Hü seynin (Qə rə vi) evinə tə rə f gedib iç ə ri daxil oldu. Mə n onun və fat etdiyini yə qin etdim. Dan yeri sö kü ldü yü zaman Ə mirə l-mö `mininin (ə) hə rə minin minarə sində n camaata xə bə r vermə k istə yə rkə n mə n evdə kilə rə dedim ki, indi Ş eyx Mə hə mmə d Hü seyn Qə rə vinin və fat etdiyini deyə cə klə r. Doğ rudan da carç ı o bö yü k ş ə xsiyyə tin fani dü nya ilə vidalaş ma xə bə rini deyə rə k camaatı meyit namazı na ç ağ ı rmağ a baş ladı.”

Mə rhum Ayə tullah Ş eyx Mə hə mmə d Hü seyn mü raqibə, mü hasibə və sü kut ə hli idi. Daim fikrə qə rq olar, ç ox az hallarda danı ş ardı. Ə ksə r mə clislə rdə elmi mü bahisə lə r getdiyi zaman o sü kut edə r, daha ç ox qulaq asmağ a ü stü nlü k verə rdi. Mə clisdə harada boş yer olsa, keç ib orada da oturardı. Olduqca tə vazö kar, xoş ə xlaqlı və sakit tə biə tli bir insan idi. Atası Kazimeynin adlı -sanlı tacirlə rində n biri olduğ una gö rə, oğ luna (Qə rə vi) ondan ç oxlu var-dö vlə t qalmı ş dı. Ö mrü nü n son illə rini ç ox yoxsulluqla keç irə n Qə rə vi hə miş ə qə lbi ş ad, gü lə rü z və mö hkə m iradə li idi. Nə cə f-Ə ş rə f alimlə rində n Seyyid Mə hə mmə d Rza Xə lxali belə nə ql edir: “Bir gü n Huvə yş bazarı na getmiş dim. Bazarda Ş eyx Mə hə mmə d Hü seyni gö rdü m. Kü ç ə nin ortası nda ə yilib yerə dağ ı lan soğ anları yı ğ ı r və ö z-ö zü nə hey gü lü rdü. Mə n salam verib, soğ anları yı ğ mağ a ona kö mə k etdim. O, soğ anları kö ynə yinin ə tə yinə yı ğ andan sonra evinə yollandı. Mə n dedim: Mə `lumdur ki, soğ anlar sizin kö ynə yinizin ə tə yində n yerə tö kü lü rmü ş, amma gü lü ş ü nü zü n sə bə bini anlaya bilmə dim. Rə hmə tlik ş eyx dedi: Cavan yaş ları mda tə hsil ü ç ü n Nə cə fə gə lə ndə maddi cə hə tdə n heç bir problemim yox idi. Bahalı libas geyinə r, qiymə tli tə sbih və ü zü k gə zdirə rdim. Bir gü n Hə zrə t Ə mirə lmö `mininin (ə) hə rə mində ziyarə t edə rkə n, tə sbihimin ipi qı rı ldı və də nə lə ri yerə tö kü ldü. Hə r də nə si bir dinara bə rabə r olan ç ox qiymə tli tə sbih idi. İ zzə ti-nə fs və ya lovğ alı ğ ı m mə ni ə yilib yerə tö kü lə n tə sbih də nə lə rini yı ğ mağ a qoymadı. Bunu ö zü mə yaraş dı rmadı ğ ı m ü ç ü n, hə min qiymə tli tə sbehdə n vaz keç dim. Bu gü n bazara gedib bir qə də r soğ an aldı m. Soğ anları kö ynə yimin ə tə yinə yı ğ ı b evə qayı tmaq istə yirdim ki, sə nin gö rdü yü n hə min kü ç ə də camaatı n arası nda yerə tö kü ldü. Mə n ə yilib soğ anları yı ğ mağ a baş ladı m və bu iş mə nə ç ox asan gə ldi. Amma soğ anları topladı ğ ı m vaxt gü lmə yimin sə bə bi isə cavanlı qda tə sbihimin ipinin qı rı ldı ğ ı və ə yilib onları yı ğ maq mə nim ü ç ü n nə qə də r ç ə tin olması idi. Halbuki o tə sbihin qiymə ti yü z dinar idi. Amma and olsun Allaha, bu gü n yerə dağ ı lan soğ anları yı ğ maq mə nim ü ç ü n ç ox asan idi. Buna gö rə də ç ox ş adam.”

Rə hmə tlik Ş eyx Mə hə mmə d Hü seyn mü kaş ifə ə hli də olmuş dur. Deyilə nlə rə gö rə, bir gü n İ mam Hü seynin (ə) hə rə mində uzun mü ddə t sə cdə də n sonra seyyidü ş -ş ü hə danı gö rü r. İ mam Hü seyn (ə) ona buyurur: “Burada camaatı n sı x olduğ u bir yerdə uzun-uzadı sə cdə etmə k yaxş ı deyil. Belə ə mə llə ri xə lvə t yerlə rdə (tə klikdə) edin.”[12]