Студопедия

Главная страница Случайная страница

КАТЕГОРИИ:

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Газқұбырлары.






Қ ауіпті химиялық заттар арнайы герметикалық жабық резервуарларда, танкілерде, цистерналарда жіне т.б сақ талады. Осы кезде сақ тау жағ дайына байланысты олар газ тә різдес, сұ йық жә не қ атты агрегатты тү рінде болады. Газ тә різдес заттардың қ алдық тары тө гіліп апат болғ анда қ оршағ ан орта мен ауа ластанады. Сұ йық АХОВ заттарын қ ұ ю кезінде булану жү ріп атомосфералық ластану дең гейлері артады. қ атты жә не сұ йық заттар жарылғ анда ауағ а ұ шып, қ атты (тү тін) жә не сұ йық (тұ ман) аэрозолдарын таратады. Барлық АХОВ заттары ауаны ластап, адам ағ засына тыныс алу мү шелері арқ ылы келеді. Кө птеген адамдарғ а сақ талмағ ан қ орғ алмағ ан тері арқ лы енеді (ашық жаралар), сонымен қ атар ауыз арқ ылы енуі мү мкін (ластанғ ан су мен тамақ ты жегенде). ХҚ З апат болғ анда жаппай ингалциялық улану болады.

Зиянды заттар ағ зағ а ә сер ететін аурулар тудыратын, адам ағ засына кері ә сер береді, денсаулық ты нашарлатады;

Зиянды заттарды жіктеу.

Зиянды заттарды адамғ а тигізетін зияндылығ ан байланысты жіктейміз. Кең інен таралғ ан зиянды заттардың жіктемесі бойынша алты топқ а бө лінеді:

- жалпы улы зат,

- қ оздырғ ыштар,

- сенсибилизациялаушы,

- канцерогенді

- мутагенді,

-адам ағ азаларының репродуктивті қ ызметіне ә сер ететін заттар.

Жалпы улы заттар барлық ағ заны улайды. Оғ ан кө міртегі тотық тары, мырыш, сынап, сү рме, бензол жә не т.б кіреді.

 

 

 

3 сурет

Жалпы улы заттардың ү лестік мө лшерлемелік қ атынастары қ оздырғ ыш заттар адам ағ засындағ ы тыныс мү шелері арқ ылы еніп ө кпесін улайды. Осындай заттарғ а хлор, аммиак, ацетон булары, азот тотық тары, озон жә не т.б заттар кіреді.

Сенсибилизациялаушы заттар алергенді болады, демек адамда қ ышыну сипатын қ алыптастырады. Осындай заттарғ а формальдегид, тү рлі нитратты қ осылыстар, никотинамид, гексахлоран кіреді. (Сенсибилизация — бұ л ағ за клеткаларының жоғ ары сезімталдығ ының артуы.)

Канцерогенді заттардың ә серінен адамда зиянды ісіктер, аты жаман аурулар пайда болады. Канцерогенді заттарғ а хром тотық тары, 3, 4–бензпирен, бериллий жә не оның қ осылыстары, асбест кіреді. Канцерогендерде дең гейлер болмайды, демек тө мен болса адамғ а зияны тимес еді. Шексіз ә серлер береді.

 

4 сурет

 

Мутагендік заттар ағ азағ а ә серін тигізіп, ұ рпақ тан ұ рпақ қ а берілетін гендік ө згерістер мен ақ параттарды сақ тайды. Тигізіп, ұ рпақ тан ұ рпақ қ а берілетін гендік ө згерістер мен ақ параттарды сақ тайды. Бұ лар радиобелсенді заттар, оларғ а марганец, мырыш, қ орғ асын жә не т.б кіреді.

Адамның репродуктивті қ ызмет етуі ү шін бірінші кезекте улы заттарды атап кеткен жө н, демек бірінші орныды сынап алады, одан кейін мырыш, стирол, радиобелсенді заттар.

токсинді қ осылыстардың сипаты.

Улы химиялық қ осылыстар шекті концентрациялы болады, демек улану дозасы анық талады.

Шекті мө лшерлемесі – бұ л улану заттарының аз мө лшері, яғ ни адам ағ засына келіп тү скенде физиологиялық ә сер береді. осындай жағ дайларда уланғ андар бірінші білгелірені сезінеді. Дегенмен жұ мыс қ аблетін сақ тап қ алады.

Шыдамдылық шектері – бұ л максималды мө лшер, яғ ни адам белгілі бір уақ ытқ а дейін шыдамдылық танытады. Тә жірбиелерді тө зімділік шектері ретінде шекті концентациялардың мө лшері белгіленген (ПДК). Бұ л белгілі бір уақ ыт аралығ ында адамның ағ засын улап, психикалық ө згерістер мен патаологилық ауруларды тудыратын улы зат концентарциясы. Адамның ағ засы тү рлі аурулармен зақ ымданады.

Улану мө лшері улы заттардың сандық бағ асы болып табылады. Ө лімге апаратын жә не шекті уландыратын зат деп екіге бө лінеді.

Ө лімге апаратын улы мө лшермеле (LD) – бұ л ағ азағ а тү скенде ө лімге апаратын нақ ты улану. Улы заттармен уланып ө летіндер саны 100%, сондық тан улу заттармен улану уланғ андардың 50% жалмайды. Осы улы зататрмен уланғ ан адамдарды орташа ө лімге ә келген улы мө лшерлеме деп атаймыз (LD50).

Шекті улы заттардың мө лшерлемесі-бұ л ағ зағ а тү скенде белгілі бір аурулардың бастапқ ы белгілерін береді. тә жірбиеде кең інен қ олданылып орташа шекті ө лім адамдардың 50% жалмағ ан болатын.

Адам ағ засына келіп тү су жолдары.

Улы заттар адам ағ засына келесі мү шелері арқ ылы тү седі

- тыныс алу жолдары (ингаляциялық енулер),

- асқ азан ішек жолдары

- тері.

Улану дең гейлері заттың агрегатты жағ дайына байланысты (газтә різдес, бу тә різдес, сұ йық жә не қ атты аэрозольдар), демек технологиялық ү рдістер сипаты орын алады (затты қ ыздыру, шайқ ау).

Уланудың кө птеген тү рлері ағ аза келіп тү скен химиялық заттардың қ ауіпті болуымен тығ ыз байланыста, сондық тан ең алдымен ө кепеге сің іп альвеол арқ ылы таралады. Кү шейе келіп қ анмен шайылып адамның денесіндені маң ызды мү шелерге тарайды.

Зиянды заттардың ә сер етуі жә не организмге енудің жолдары.Зиянды заттар адам органтзміне тыныс алу жолдары, тері жә не ас қ орыту жолдары арқ ылы енеді. Кө п жағ дайда(80-90 пайыз)кә сіпке байланысты ауруларжә не уланулар организмге улы газдардың, булардың, тұ мандардың енуіне байланысты болады. Бұ л жолмен ауруғ а шалдығ у ө те ауыр болуы мү мкін, себебі улы зат бірден қ анмен араласып бү кіл денеге тарап кетеді.

Улы заттар ішкен тағ аммен, сумен, темекімен, қ олдың кірімен асқ орту жолдары арқ ылы организмге енеді. Улы заттар ауыз қ уысында – ақ сің іп, қ анғ а ө тіп кетуі мү мкін. Ондай заттарғ а фенол, циянит сияқ ты улар жатады. Асқ азанның қ ышқ ылды ортасы улы қ осындымен бірігіп, заттың улылығ ын одан ары арттырып тү суі мү мкін.

Улы заттар адам организіміне тері арқ ылы енеді. Улы булар, сұ йық заттар теріге еніп, сол арқ ылы қ анғ а кетеді. Бұ ндай заттарғ а суда, майда жең іл еритін кө мірсутегі, ароматты аминдер, бензол, анелиндер жә не т.б. жатады. Егер теріде жара немесе сызат болса, организмге енуі жең ілдейді.

Улы заттардың жиналуы

Бірінші кезең де улы заттардың бө лінуі қ ан айналымының қ арқ ындылығ ына байлынысты болады. Улы заттардың жиналатын ү ш басты орны бар: клетканың сыртындағ ы сұ йық, клетканың ішіндегі сұ йық жә не майлы (ткань). Улы заттың тарауы ү ш негізгі физикалық – химиялық қ асиетке байланысты болады: суда ерігіштігі, майда ерігіштігі, реакцияғ а енгіштігі. Кейбір металдар (кү міс, мырыш, хром, ванвдий, кадмий жә не басқ алары) қ аннан тез шығ ады, бірақ бауыр мен ө кпеде жиналып қ алады. Барий, бериллия, қ орғ асын қ осындылары кальцимен, фосформен бірігіп ө те мық ты қ осынды жасай алады жә не сү йекте жиналады.

Улы заттардың ә серінің салдары. Улы, зиянды заттармен жақ ындасқ анда адам организмі тіннің жергілікті зақ ымдануына жә не жалпы улануғ а ә келеді. Жалпы уланудың қ анғ а енуінің нә тижесінде дами бастайды.Удың жергілікті ә сері онымен жақ ындасқ ан жерінде зақ ымдану болуы мү мкін: терінің қ ызарып, қ абынуы, кү юі.

Улану екі тү рде жү реді: ө ткір жә не созылмалы.

Аккумулирлену.

Адамның ағ залары химиялық элементтерді ә р тү рлі концентрлейді, яғ ни микро-жә не макроэлементтер мү шелер мен ұ лпаларда ә ркелкі таралады. Микроэлементтердің кө пшілігі бауырда, сү йек жә не бұ лшық ет ұ лпаларында жиналады. Бұ л ұ лпалар кө птеген микроэлементтердің негізгі қ оры. Элементтер кейбір мү шелерге тә н болып табылады жә не онда концентрациясы жоғ ары болады. Мысалы, мырыш – қ арын асты безінде, йод – қ алқ анша безінде, фтор – тіс кіреукесінде, алюминий, мышьяк, ванадий – шашта, кадмий, сынап, молибден – бү йректе, қ алайы – ішек ұ лпаларында, стронций – қ уық безінде, сү йек ұ лпасында, барий – кө здің пигментті қ абатында, бром, марганец, хром – гипофизде жә не тағ ы басқ аларда жиналады.

Ағ зада микроэлементтер байланысқ ан жә не бос ионды тү рінде де кездеседі. Кремний, алюминий, мыс жә не титан бас миы ұ лпаларында нә руыздармен комплекс тү рінде, ал марганец ион тү рінде кездеседі. Сутек жә не оттек – макроэлементтері су молекуласын тү зетіні белгілі, ал, ересек адам ағ засының шамамен 65%-ы су болып келеді. Су-маң ызды еріткіш жә не ол адамның мү шелерінде, ұ лпаларында жә не биологиялық сұ йық тық тарда ә ркелкі таралғ ан, асқ азан сұ йығ ының, сілекейдің, қ ан плазмасының, лимфаның 99, 5% — дан 90% — ғ а дейінгі аралығ ын қ ұ райды. Ендеше су ресурстарының қ ұ рамын зерттеу, ү немі бақ ылау жә не мемлекет тарапынан қ орғ ау іс-шараларын жү ргізудің тіршілік ү шін маң ызы бар деуге болады.

 

Дә ріс. Ө рт жә не жарылыстар. Ө ндіріс пен тұ рмыстық жағ дайдағ ы ө рт пен жаралыстардың алдын алу шаралары. Ө рт пен жаралыс кезіндегі адамдардың іс-ә рекеті.

Тө тенше жағ дай — адамдардың қ аза табуына ә келіп соқ қ ан немесе ә келіп соғ уы мү мкін, олардың денсаулығ ына, қ оршағ ан ортағ а жә не шаруашылық жү ргізуші объектілерге нү қ сан келтірген немесе келтіруі мү мкін, халық ты едә уір дә режеде материалдық шығ ьшдарғ а ү шыратып, тіршілік жағ дайык бү зғ ан немесе бұ зуы мумкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақ та туындағ ан жағ дай.
Табиғ и сипаттағ ы тө тенше жағ дай дегеніміз — табиғ ат немесе ө ндіріс а, даттарының зардаптарын кү нделікті қ ызметпен, қ ара-жатпен жоюғ а мү мкіндік бермейтін, ол ү шін ә дейі мате-риалдық, техникалық, ақ ша қ аражатын жоне адам кү шін талап ететін жағ дай.
Қ азақ стан мемлектінің орналасқ ан жері — орасан зор, кең байтақ. Ол жерлерде табиғ ат апатының неше тү рі: жер сілкіну, қ ар тасқ ыны, қ атты жел, су тасқ ыны сияқ ты қ ұ былыстар жиі болып жатады.
Зілзала — бү л кенеттен найда болатын, халық тың қ алыпты тірлігін кү рт бү затын, материалдық қ ү нды-лық тарды ү лкен шығ ынғ а ү шырататын, сондай-ақ адамдар мен хайуанаттардың ө лім-жітімі болатын табиғ ат қ ұ былысы.

Ә рбір зілзаланың ө зіне тө н физикалық қ асиеті, пайда болу себебі, қ озғ аушы кү ші, сипаты мен даму сатысы, қ оршағ ан ортағ а ө зіндік ық пал ету ерекшелігі бар.

Зілзала кез келген мемлекет ү шін ү лкен ауыртпа-шылық, келтірер залалы мол тө тенше оқ иғ а.

Қ азақ стан Республикасы аумағ ында мынадай зілза-лалар болуы мү мкін: жер сілкінісі, сел, қ ар кө шкіні, сырғ ыма, дауыл, су тасқ ыны, буырқ асын, ө рт.

Техногендік сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар дегеніміз адамдардың ө з қ олдарымен жасалып жаткан апаттар мен қ ирауларды айтады.
Оның тү рлері:

- Ө ндіріс орындарында болатын апаттар (зауыт-тарда, шахталарда жә не т.с.с).
- Кө лік жү йесіндегі апаттар.

- Тү рлі жарылыстар мен ө рттер (ө ндіріс орын-дарында, мү най, газ қ ұ бырларында, энергия жү йесінде, коммуналдық жү йеде жә не т.с.с).

Себептері: Бү гінде ғ ылыми-техникалық прогрестің шапшаң дамуынан ө ндіріс, қ ү рылыс, тау-кен байлығ ын ө идіру, жаң а химиялық заттарды ө ндіріске енгізу сияқ ты іс-ә рекеттер жү ргізіліп жатыр. Бұ ндай қ арқ ынды даму экономикағ а ә сер еткенімен, экологиялық апатқ а ә келіп соғ у қ ауіпі де туындап отырады. Кей жерлерде жаң а техниканы жә не технологияны, материалдарды пайдалану ережелері сақ талмайды, қ ауіпсіздік шаралары орындалмайды. Міне, осы сияқ ты қ ателіктердің салдарынан апаттың болу қ ауіпі туындайды.

Апаттың тағ ы бір себептері — улы, тез тұ танғ ыш, жарылғ ыш заттарды сақ тау, тасымалдау ережелердің сақ талу-сақ талмауы, олармен жұ мыс істеудегі қ ателік-ерге жол берілуі жатады. Апаттың болуы, адамдардың ең бек тә ртібін сақ тамаушылыгына, жұ мыс істеуші адамдардың салақ тығ ына, олардың тиісті дә режеде білімінің жетіспеушілігіне, техниканы жә не оның қ ауіпсіздік сақ тау ережелерін жете мең гермегендігіне кө п байланысты.
Міне, осылар жү мыс орнындағ ы апатқ а, жарылыстарғ а, ө ртке, қ ирауғ а, қ оршағ ан ортаны улы не радиоактивті заттармен ластауғ а ә келіп соқ тырады. Мысалы: 1971 жылы Минск теле-радио заводында жарылыс болып, ө ндіріс орны қ ирап, адам шығ ынына ұ шыратты. 1986 жылы Чернобыль атомдық станцияда ірі жарылыс болып, ү лкен апат болғ аны белгілі. Мұ ндай жағ дай Атырау химия, мұ най айыру заводтарында да болып тұ ратындығ ы ық тимал.
Апаттың тағ ы бір ө те қ ауіптілігі — кү шті улы заттардың ауағ а тарап кетуі. Осындай ө рттен шық қ ан қ алың тү тіндегі улы заттар ауағ а кө терілі де жерге жайылып қ онады. Ә сіресе полиэтилен, полистирол тү рпаттас материалдардың жануы адам, жан-жануар, қ ұ стар жә не т.б. ө міріне ө те қ ауіпті.

Ө рт пен жарылыстардың салдары оның жою факторларымен байланысты.
1. Ө рттің негізгі жою факторлары мыналар: от заттарга тікелей жә не алыстан қ ызуы арқ ылы ә сер етеді. Нә тижесінде отта қ алғ ан заттар, обьектілер, ғ имараттар жә не оның қ ұ рылымы толық немесе жартылай жанып кетуі мү мкін. Ал ө те жоғ ары температураның ә серінен материалдар, металдан жасалғ ан тіреулер, балкалар, қ ұ рал-жабдық тар, технологиялық қ ондырғ ылар, бұ йымдар жә не техникалар балқ ып, жанып істен шығ ады ә рі ө зінің қ асиетін жоғ алтады. Адамдар, жан-жануарлар зардап шегеді.
2. Жарылыстың қ ырып-жою факторлары мыналар: — ядролық бомбаның, жарылғ ыш заттардың, сұ йық отынның, газдың жарылыстарынан туындайтын соқ қ ы ауа толқ ыны. — жарылыстардан жарық шақ тардың, сынық тардың пайда болуы ә рі оның ү лкен аймақ ты қ амтып, ү лкен зардап ә келуі мү мкін. Жарылыстардан қ ирау, обьектілердің жойылуы, адамдардың жә не жан-жануарлардың ө лімі, жарақ аттануы сияқ ты зардаптары болады. Жарылыстың нә тижесінде ү лкен ө рттер пайда болуы мү мкін. Неғ ұ рлым жарылыстың қ уаты кү шті болса, соғ ұ рлым оның экономикағ а, қ оршағ ан ортағ а, адамдарғ а жә не экологияғ а ә келетін зияны зор болады.

Табиғ и жә не техногендік сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар кезінде халық ты, қ оршағ ан ортаны жә не шаруашылық жү ргізуші обьектілерді қ орғ аудың негізгі принциптері.

Табиғ и жә не техкогендік сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар кезінде халық ты, қ оршағ ан ортаны жә не шаруашылық жү ргізуші объектілерді қ орғ аудьң негізгі принциптері мыналар:

- жариялылық жә не халық пен ұ йымдарды болжанып отырғ ан жә не пайда болғ ан тө тенше жағ дайлар, олардың алдын алу мен оларды жою жө ніндегі шаралар туралы хабардар ету;

- егер ұ йымдар мен азаматтардың қ ызметі ық тимал қ ауіп туғ ызатын болса, оның қ атер тө ндіру жә не зиян келтіру дең гейін алдын ала анық тау, халық ты қ орғ аныс ә дістеріне ү йрету жә не тө тенше жағ дайлардың алдын алу шараларын жү зеге асыру;

- тө тенше жағ дайларды жою жө ніндегі қ ұ тқ ару, авариялық -қ алпына келтіру жә не басқ а да кезек кү ттірмейтін жұ мыстарды жү ргізу міндеттілігі, шұ ғ ыл медициналық жә рдем кө рсету, халық ты жә не зардап шеккен қ ызметкерлерді ә леуметтік қ орғ ау, тө тенше жағ дайлар салдарынан азаматтардың денсаулығ ы мен мү лкіне, қ оршағ ан ортағ а жә не шаруашылық жү ргізуші объектілерге келген зиянды ө теу болып табылады.


Поделиться с друзьями:

mylektsii.su - Мои Лекции - 2015-2024 год. (0.01 сек.)Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав Пожаловаться на материал