Тұрмыста және өндірісте өрт пен жарылыстарды болдырмау

Ө рт ү лкен материалдық шығ ын ә келеді жә не кейбір жағ дайларда адам ө ліміне де ә келеді. Сондық тан ө рттен қ орғ ау қ оғ амның ә рбір мү шесінің маң ызды міндеттерінің бірі болып саналады.

Ө рт дегеніміз – бұ л адамның ө мірі мен денсаулығ ына, қ оғ ам мен мемлекетке зиянын тигізетін, қ оршағ ан ортағ а ү лкен материалдық зақ ым келтіретін, қ оршағ ан ортадағ ы заттардың бақ ылаусыз жануы.

Ең кү рделі, зиян тигізетін ө рттер ө ртке қ ауіпті объектілерде жә не басқ а да зақ ымдау факторлары (жарылыс, улы заттардың жиналуы т.б.) бар объектілерде болады. Сонымен бірге, адамдардың кө п шоғ ырланғ ан жерлерде де ө рт шығ у қ аупі бар.

Ө рт салдарлары зақ ымдау факторларының ә рекеттеріне байланысты болады. Оларғ а жататындар:

- жанғ ан затқ а оттың тікелей ә сері;

- сә улелер есебінен жоғ ары температуралы заттар мен объектілерге қ ашық тық тық ә сері;

- жану зонасында иісті газбен улану;

- жану кезіндегі токсинді ө німдерден улану;

- қ ұ рылыстардың конструктивті бө ліктерінің бұ зылып қ ұ лауынан адамдардың жарақ ат алуы немесе қ аза болуы.

Орман ө рттері, яғ ни, орманның кенеттен бақ ылаусыз жануы ө те кө п зақ ым тигізеді. Осындай апаттар мен одан пайда болғ ан тө тенше жағ дайлар елдің кө мтеген аймақ тарында болып тұ рады. Бұ л жағ дайлар кейде адамдардың іс-ә рекеттерінен де болады.

Орман ө рттері қ ұ рғ ақ ауа райы мен жел кездерінде айтарлық тай ү лкен территорияғ а таралып кетеді. Ыстық ауа райы кезіндерінде, егер жауын-шашын 15-18 кү н бойы болмаса ормандар қ ұ рғ ап, кез келген абайсыз жанғ ан оттың ә серінен ө рт тез таралып кетуі мү мкін. Ең ө ртке қ ауіпті орман ө сімдіктеріне қ арағ айлы, жапырақ ты ағ аштар, қ ыналар, ит бү лдіргендер, аршалар т.б. жатады.

Қ ұ рғ ақ қ ұ мды топырақ ты жерлердегі ағ аштарғ а ө рт ең жиі ә рі тез таралады, бірақ оларды ө шіру оң айырақ келеді. Қ ылқ ан жапырақ ты ормандардағ ы тү скен жапырақ тар, бұ талар жә не қ ұ рғ ақ шө птер қ ауіпті ө рт тудырады. Олар ү лкен зардап шектіреді.

Ө ндірістегі ө рттердің негізгі себептеріне қ ұ рал-жабдық тардың технологиялық жұ мыс тә ртібінің бұ зылуы, электр жабдық тарының ақ аулылығ ы, жабдық тардың жө ндеу жұ мыстарына нашар дайындылығ ы, ә ртү рлі материалдардың ө здігінен жануы жә не т.б. жатады.

Жарылыс кезінде ө ртті болдырмау ү шін ыстық жанғ ыш, жарылысқ а қ ауіпті ортаның пайда болуына мү мкіндік бермей, оталдыру кө зінің пайда болуына кедергі жасау керек.

Ө рттен қ орғ анудың мақ саты — ө рттердің алдын алу ү шін ең тиімді, экономикалық жағ ынан пайдалы, техникалық жағ ынан дә лелденген тә сілдер мен қ ұ ралдарды іздестіру жә не ө рт сө ндірудің техникалық қ ұ ралдары мен кү штерді тиімді пайдалана отырып, ө ртті аз шығ ынмен тоқ тату.

Ө рт қ ауіпсіздігі – бұ л ө рт болу мү мкіндігін болдырмау жә не оның пайда болғ ан кезінде адамдарғ а, қ ұ рылыс жә не материалдық қ ұ ндылық тарғ а ө рттің қ ауіпті факторларының жағ ымсыз ә серлерін жою ү шін қ ажетті шараларды қ олдану болып саналады.

Ө рт қ ауіпсіздігі ө рттің алдын алу шаралары мен жә не белсенді ө рт қ орғ анысымен қ амтамасыз етіледі. Ө рт профилактикасы болып ө ртті болдырмау немесе оның салдарларын азайтуғ а бағ ытталғ ан іс-шаралардың кешені саналады. Белсенді ө рт қ орғ анысы – бұ л ө рт немесе жарылысқ а қ ауіпті жағ дайларымен белсенді кү ресуді қ амтамасыз ету шаралары.

Ө рттің алдын алу шараларын мыналар кіреді:

- қ ұ рылыстық -жобалау;

- техникалық;

- ұ йымдастырушылық;

- ө рт сө ндіру тә сілдері мен қ ұ ралдары.

Қ ұ рылыстық -жобалау шаралары ғ имараттар мен қ ұ рылыстардың отқ а тө зімділігімен анық талады (конструкция материалдары жанғ ыш, қ иын жанатын, жанбайтын болып бө лінеді). Отқ а тө зімділік шегі дегеніміз – бұ л оттың ә серінен қ ұ рылыс конструкцияларының бірінші сызат пайда болғ анғ а дейінгі шыдайтын уақ ыт интервалы. Барлық қ ұ рылыс конструкциялары отқ а тө зімділік шегі бойынша 8 дең гейге бө лінеді. Ғ имараттардың отқ а тө зімділік дең гейіне байланысты ө рт кезінде эвакуациялау ү шін шығ атын жерлерге дейінгі қ ашық тық тар белгіленеді.

Техникалық шараларына мыналар кіреді:

- ө мірге қ ажетті жү йелерді (жылу, жарық тандыру, вентиляция т.б.) орнатқ ан кездерде ө рт қ ауіпсіздігі нормаларын сақ тау;

- қ ұ рал-жабдық тар жұ мысының тә ртібі мен технологиялық процестер парамертлерін сақ тау;

- ә ртү рлі қ орғ ану жү йелерін пайдалану.

Ұ йымдастырушылық шаралар қ ұ рамына ө рт қ ауіпсіздігі бойынша оқ у ө ткізу, ө рт қ ауіпсіздігі шараларының сақ талуын тексеру кіреді.

Ө рт сө ндіру тә сілдері мен қ ұ ралдары

Ө рт сө ндірудің келесі тә сілдері қ арастырылады:

1. ыстық жанғ ыш затты тотық тырғ ыштан бө лектеу;

2. ауадағ ы оттегі концентрациясын азайту;

3. ыстық жагғ ыш заттың температурасын оталдыру температурасынан тө мендету.

Ө рт сө ндіру заттары ретінде су, қ ұ м, кө піршіктер, ұ нтақ тар, ө рт тудырмайтын газ тә різдес заттар, инертті газдар, булар қ олданылады.

Ө рт сө ндіру қ ұ ралдары 2-ге бө лінеді:

- қ ол кө мегімен жұ мыс істейтін қ ұ ралдар (қ ұ м салынғ ан жә шіктер, асбест жабындары, ө ртке қ арсы қ ұ рал-саймандары бар тақ талар; химиялық кө піршікті от сө ндіргіштер; ұ нтақ ты отсө ндіргіштер; кө міроттекті отсө ндіргіштер; хладонды отсө ндіргіштер; қ ұ рама отсө ндіргіштер);

- ө ртке қ арсы жү йелер (сумен жабдық тау жү йелері; кө піршікті генераторлар; автоматты сигнал беру қ ұ ралдарын қ олдану арқ ылы автоматты ө рт сө ндіру жү йелері).

Кез келген объектілерді эксплуатациялауды (туристік фирмаларды, қ онақ ү йлерді, демалыс базаларын) бекітілген нормативті қ ұ жаттар талаптарына сай қ атаң тү рде жү зеге асыру қ ажет.

Барлық қ оғ амдық жә не ө ндірістік ғ имараттарда нақ ты кө рсетілген кедергісіз тез шығ уғ а кепіл беретін апатты жағ дайларда шығ атын жерлер болуы тиіс. Есіктер іш жағ ынан ашылуы керек. Бұ л жерлерде кедергі келтіретін бө где заттар мен отқ а жанғ ын материалдар болмауы керек. Бұ дан басқ а да қ ұ тқ ару жолдары қ арастырылуы жө н (мысалы, сыртқ а шығ атын сатылар мен шатырғ а шығ атын жерлер). Ө рт кезінде ешқ ашан лифтті қ олдануғ а болмайды.

Ө ндіріс орындарындағ ы ө рт кезінде ә р қ ызметкердің бірінші міндеті болып материалды бағ алы заттар мен адамдарды қ ұ тқ ару болып табылады. Ө рт шық қ ан кезде ә р қ ызметкер міндетті:

1. бірден 01 телефонына звондап, жақ ын маң дағ ы ө рт сө ндіруші мекемеге ө рт туралы хабарлау жә не жоғ арғ ы мекемеге, басқ армағ а жағ дайды айту.

2. мекемеден адамдарды шығ аруда қ олынан келетін іс-ә рекеттерін аямау. Адамдарды шығ аруды ең т алдымен ө рт басталғ ан ғ имараттан, содан кейін ө рттің таралу қ аупі бар ғ имараттардан шығ ару керек.

3. эвакуацияланғ ан адамдарды қ ауіпсіз жерге орналастыру.

4. эвакуциямен қ атар шама келгенше ө з кү шімен жә не ғ имаратта бар ө рт сө ндіргіш заттармен ө ртті сө ндіруге ат салысу.

5. шақ ырылғ ан ө рт сө ндірушілердің бастығ ына болғ ан жайды дұ рыс тү сіндіріп бере алатын адамды дайындау.

- ө рт шық қ ан жерге жақ ындау жолдарын;

- ө рт гидранттарының орналасуын;

- жанып, тү тінденіп жатқ ан ғ имараттан адамдардың бә рі эвакуация жасалды ма жә не қ ай ғ имараттарда тағ ы адамдар бар екендігін тексеру.

Егер сіз отырғ ан ғ имаратта жарылыс болғ ан болса, ең бастысы – сабырлылық сақ тау. Аман шығ атының ызғ а сенімді болың ыз. Жарылыс болғ аннан кейін бұ л ғ имараттан мү мкіндігінше тезірек шығ у керек. Қ ажетті заттарың ызды жинаймын немесе қ оң ырау шаламын деп ғ имаратта бө геліп қ алмаң ыз. Егер сіздің айналаң ызда заттар, бө лшектер қ ұ лап жатса жедел парта немесе столдың астына заттардың қ ұ лауы тоқ тағ анша тығ ылып қ алың ыз, содан кейін тез арада ғ имараттан шығ уғ а тырысың ыз. Лифтпен пайдаланушы болмаң ыз! Жарылыстан кейін ө рт шық қ ан болса, сізге мү мкіндігінше тө мен иіліп тіпіті ең бектеп жү руің із керек, бұ л жағ дайда сіз тезірек ғ имараттан шығ уың ыз керек. Бетің ізді сулы шү беркпен немесе киіммен орап алың ыз, сол арқ ылы демалың ыз. Егер ғ имаратта ө рт болып жатса ал сіздің алдың ызда есік жабық тұ рса, оны ашпастан бұ ран тұ тқ асын қ олмен ақ ырын ғ ана тү ртіп кө ру керек. Егер тұ тқ асы ыстық болмаса ақ ырын ашып кө рші ғ имаратта ө рт жоқ па деп кө рің із де кедергілер болмаса басың ызды тө мен басып сыртқ а шығ ып кетің із. Егер тү тін мен ө рт шығ уғ а кедергі жасаса есікті жауып басқ а шығ атын жол іздең із. Ғ имараттан сонымен қ атар терезе арқ ылы шығ уғ а болады. Егер сіз ғ имараттан шығ а алмасаң ыз қ ұ тқ арушыларғ а кө мек керектігі жайында белгі берің із. Бұ л ү шін киіммен немесе затпен бұ лғ аң ыз.

Ө рттің алдын алу шаралары жү реді.

· қ ұ рылыстық -жобалау;

· техникалық;,

· ұ йымдастырушылық;

Қ ұ рылыстық -жобалау шаралары - ғ имараттар мен қ ұ рылыстардың отқ а тө зімділігімен анық талады (конструкция материалдары жанғ ыш, қ иын жанатын, жанбайтын болып бө лінеді). Отқ а тө зімділік шегі дегеніміз – бұ л оттың ә серінен қ ұ рылыс конструкцияларының бірінші сызат пайда болғ анғ а дейінгі шыдайтын уақ ыт интервалы. Барлық қ ұ рылыс конструкциялары отқ а тө зімділік шегі бойынша 8 дең гейге бө лінеді. Ғ имараттардың отқ а тө зімділік дең гейіне байланысты ө рт кезінде эвакуациялау ү шін шығ атын жерлерге дейінгі қ ашық тық тар белгіленеді.

Техникалық шаралары:

· ө мірге қ ажетті жү йелерді (жылу, жарық тандыру, вентиляция т.б.) орнатқ ан кездерде ө рт қ ауіпсіздігі нормаларын сақ тау;

· қ ұ рал-жабдық тар жұ мысының тә ртібі мен технологиялық процестер парамертлерін сақ тау;

· ә ртү рлі қ орғ ану жү йелерін пайдалану.

Ұ йымдастырушылық шаралар - қ ұ рамына ө рт қ ауіпсіздігі бойынша оқ у ө ткізу, ө рт қ ауіпсіздігі шараларының сақ талуын тексеру кіреді.

Взрывобезопасность.

Жарылыстар – бұ л қ ысқ а уақ ыт аралығ ында шектеулі кө лемде энергияның ү лкен санының босауы. Ол қ ысымы ө те жоғ ары қ атты ысығ ан газдың пайда болуына алып келеді, аяқ асты кең ейген жағ дайда қ оршағ ан денеге соқ қ ылық, механикалық ә сер етеді. Жарылыс қ атты ортада тө ң ірегін бұ зып, ұ сақ тайды, ауа мен судың жойқ ын ә сердегі ауалық немесе гидравликалық соқ қ ы толқ ындарын қ ұ райды.

Жарылу қ аупі бар объектілерге қ орғ аныс, мұ най ө ндіруші жә не ұ қ сатушы, мұ най – химия, газ, химия, тоқ ыма объектілер, нан ө німдері мен дә рі – дә рмек ө неркә сібі, жылдам тұ танатын жә не жанатын сұ йық тар, сұ йытылатын газ қ оймалары жатады.

Кә сіпорында ауаның, бензиннің, табиғ и газдың буынан, қ ант жә не ағ аш шаң ынан жә не т.б. жинақ талуынан пайда болғ ан ауа қ оспасы жарылысын болдырмау ү шін, бірінші кезекте ық тимал от шығ у кө здерін жояды жә не кә сіпорындарды қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан шараларды жү ргізеді, олардың негізгілері мыналар:

Жарылыс кезінде ең жоғ арғ ы қ ысымғ а тең жү ктемені кө теруге қ абілетті берік қ оршауды, қ ұ рылғ ыларды жобалау;

Жарылу қ ауіпі бар аймақ тарда оттегі қ ұ рамы қ ажетті жанудан аз болатын инертті ортаны, берік қ абырғ алар мен жарылу қ ауіпі бар аймақ ты оқ шауландыру;
Жарылу қ аупі бар ө ндірісті жарылыс болғ ан жағ дайда қ оршағ ан отағ а залал келмейтін жерлерге орналастыру;

Жарылыс кезінде пайда болғ ан қ ысымы н шығ ару ү шін арнайы сақ тандырғ ыш клапандарын орнату;

Жарылысты жаншу (жарылу қ аупі бар қ оспаны тұ тана бастағ ан кезде алғ ашқ ы сә тте баяу кө терілетіндігін ескере отыра рнайы датчиктер дабылы бойынша жалынның таралуын шектейтін қ ондырғ ы қ осылады);
Жарылыс жә не ө рт шығ у қ ауіпі бар объектілердегі авария салдарын ә лсіретуге, ө ртке қ арсы шараларды ө з уақ ытында ө ткізу ық пал етеді, олар ө рт ошақ тарын жоюды немесе пайда болуын қ иындатуды ғ ана емес, сондай – ақ пайда болғ ан жалын мен ө ртті жедел жоюды жә не ө ртенген ғ имараттағ ы адамды, мү лікті қ ұ тқ аруды қ амтамассыз етуге тиіс.