Жинақтаушы зейнетақы жүйелерін жетілдіру бағыттары

Жинақ таушы зейнетақ ы жү йесінің қ ызметі капитал нарығ ында жағ ымды, оны ынталандырады, керекті жабдық тармен қ амтамасыз етіліп нақ ты ө ндіріс бә секеге қ абілетті ө нім шығ аруғ а тырысады, соның арқ асында жеке қ орларын кө бейтіп, елдің экономикалық ө суіне жә не қ оғ амның ә л-ауқ атын жақ сартуғ а ү лестерін қ осады.

Сондық тан жинақ таушы зейнетақ ы жү йесі осы нақ ты даму кезінде тек зейнетақ ы қ оры қ ызығ ушылығ ына, яғ ни салымшылар жә не экономиканың нақ ты секторы субъектісінің қ ызметін орындап қ ана қ оймай, сонымен қ атар осы процестердің бір уақ ыт аралығ ында ө ту қ ызметінің жетістіктерін де қ адағ алап отыру керек /21, 15 б./.

Зейнетақ ы сферасы кез-келген гетерогенді жү йе сияқ ты бір-бірімен тығ ыз байланысты ә р тү рлі қ иындық тар тізбегінен тұ ратын кү рделі иерархиялық қ ұ рылымнан тұ рады. Оның ерекшелігі - елде территориялық жә не аймақ тық тү рде орналасқ ан, сондық тан оның кескіні уақ ыт ө те барлық жү йе бойынша немесе бө лек қ ұ рылымдары бойынша ө згеріп отыруы мү мкін. Елдің жинақ таушы зейнетақ ылық жү йесі жас ә рі жаң а. Ол ү немі ұ лғ айып, толып, зейнетақ ылық активтері белсенді дамып отырады жә не бұ л қ аржы қ ызметі нарығ ына кіруге мү мкіндікке шектеу қ оюды азайту сияқ ты сұ рақ ты кө тереді. Бү гінде келесідей шектеулер кездеседі:

· елдің жеке тұ лғ асы болып табылмайтын адам егер рейтингтік агенстваның нақ ты рейтингін иеленетін қ аржылық ұ йым болатын болса, ол зейнетақ ылық активтермен инвестициялық басқ аруды жү ргізетін ұ йымның акционері немесе қ ұ рылтайшысы бола алмайды;

· оффшорлы аймақ тармен байланысты тұ лғ алардың жарғ ылық капиталына қ атысуғ а шектеу қ ойылады;

· басқ ару жә не директорлар кең есінің кемінде ү штен бірі Қ азақ стан Республткасының азаматы болуы тиіс;

· шетелдіктердің қ атысуымен зейнетақ ылық активтерді инвестициялауды басқ аруды жү ргізетін ұ йымның жарияланғ ан жарғ ылық капиталының сомасы зейнетақ ылық активтермен инвестициялауды атқ аратын барлық ұ йымдардың жарияланғ ан жарғ ылық капиталының 50%-нан аспауы керек.

Қ аржылық бақ ылау органдарымен екі жоспар жасалады. Біріншісі – тиымдарды сақ тау жә не екіншісі – шектеулерді ө згерту /21, 19 б./.

Тиымдарды сақ тау бір жағ ынан елден капитал шығ арудың белсенділігін арттырады, екінші жағ ынан - ә лемдік практикағ а қ арсы келетіндей жергілікті қ аржылық институттар арасында бә секелестіктің тө мен дең гейі сақ талып қ алады.

Шектеулерді ө згерту болса нарық қ а жаң а инвестицияларды алып келеді жә не бағ алы қ ағ аздар нарығ ынаң белсенділігін арттырады.

Қ азақ стан Республикасының Ә лемдік Сауды ұ йымына кіру қ арсаң ында ақ талмағ ан тү рлі шектеулерді алып тастау актуалды мә нге ие болып, барлық зейнетақ ылық қ орлардың сызық тық емес жү йе сияқ ты ө з-ө здерін дамытуғ а мү мкіншіліктері жоғ ары болады.

Сонда жинақ таушы зейнетақ ылық жү йені қ амтамасыз етудің соң ғ ы мақ саты – тұ рғ ындардың қ ажеттіліктерінің толық қ амтамасыз етілуі орындалады /21, 20 б./.

Зейнетақ ылық жинақ тардың мө лшерін анық тау ү шін статистикалық мә ліметтерге сү йенетін болсақ 2002-2006 жылдар аралығ ында 64504 млн. тең геден 278028 млн. тең геге дейін кө бейген, оның ішіндегі инвестициялық табыстан тү скен сомасының мө лшері салыстырмалы тү рде 219621 млн. тең гені қ ұ райды.

Жинақ таушы зейнетақ ылық жү йесін жетілдіру бағ ыттарының бірі болып зейнетақ ылық активтер мө лшерін кө бейту саналады. Алғ ашында зейнетақ ылық активтердің кө лемі азғ ана мө лшерді қ ұ рады. Қ азіргі кездегі олардың даму кө рсеткіші тө мендегі 6-кестеде кө рсетіледі:

6-кесте

Зейнетақ ылық активтердің даму динамикасы

Кестеден кө ріп отырғ анымыздай жыл сайын активтер кө лемі кө бейіп отырғ ан, 2000-2005 жылдар аралығ ында зейнетақ ы активтері 419, 5 млрд. тең геге, ал пайыз мө лшерлемесі бойынша 5, 9-ғ а кө бейген.

Келтірілген мә ліметтерге сү йенсек отандық жинақ таушы зейнетақ ы жү йесінің дамығ анын кө руге болады.

Бұ л жү йені жетілдіру бағ ыттарына келетін болсақ, олар тө мендегідей болмақ:

· инвестициялаудан тү скен табысты жеткіліксіз (инфляция дең гейінен тө мен) деп танысақ, онда жабдық тарды нақ ты экономикалық секторғ а, яғ ни индустриалды-инновациялық салағ а мұ най-газ машина қ ұ рылысына, транспортты-логистикалық қ ызметке, металлургияғ а, текстильді ө неркә сіпке жинақ сомалырын табыс табу мақ сатымен жұ мсау;

· ЖЗҚ жобаларды инвестициялау кезіндегі жобаның тә уекелдігін мойнына алатын мемлекеттік жоба облигациясы негізінде ірі инфрақ ұ рылымдық жә не телекоммуникациялық салаларды дамыту мақ сатымен қ аржыландыруы;

· зейнетақ ылық табыстардың тө мендеп кетпеуін қ адағ алау ү шін мемлекет жә не Ұ лттық банк ақ ша массасын реттеп отыру қ ажет;

· ә лемдік саясатпен байланысты тікелей Қ Р-ның президентіне бағ ынатындай етіп елдің тұ рғ ындарын зейнетақ ымен қ амсыздандыру ү шін ө з бетінше жұ мыс жасайтын департамент жә не комитет қ ұ ру керек;

· елдің тұ рақ ты экономикаылық дамуын сақ тап қ алу ү шін, тұ рғ ындардың ақ ша қ аражаттарын сақ тап кө бейту ү шін, каптиталдың қ ұ рылуы ұ зақ ү шін мерзімді инвестициялар керек. Мұ ндағ ы ЖЗҚ -ның ролі маң ыздыларының бірі болуы керек /21, 22 б./.

Сонымен, жү йенің жетілдіру бағ ыттарының бірі болып осы бағ ыттағ ы даму жолына кедергі келтіретін шектеулерді алып тастау болып табылады. Тиымдарды сақ тау бір жағ ынан елден капитал шығ арудың белсенділігін арттырады, екінші жағ ынан - ә лемдік практикағ а қ арсы келетіндей жергілікті қ аржылық институттар арасында бә секелестіктің тө мен дең гейі сақ талып қ алады. Осығ ан орай бә секелестің тө мен дең гейін сақ тамау ү шін тиымдарды қ ысқ артқ ан жө н.

Қ орытып айтатан болсақ, жү йенің динамикалық дамуы, салымшыларының дер кезінде ақ параттанып отыруы, олардың ө з қ орларын жаппай ақ парат кө здеріндегі мә ліметтерге анализ жасай отырып сенімді таң дауғ а мү мкіндік туғ ызып отыр. Ал, бұ л кө рсеткіштер ө з кезегінде басқ а салымшылар мен қ оса қ аржылық институттардың да назарын аударары сө зсіз.