КСРО-ның ыдырауы.

РСФСР, Белорусь, Украина басшылары желтоқ сан айлық басында Белорусь астанасы Минск қ аласында бас қ осты. Бұ л келіссө зден соң 1922 ж. КСРО-ны қ ұ латып ТМД қ ұ руғ а келісімге қ ол қ ойылды. Бұ л кездесуде Қ азақ стан Президенті басқ а орта Азиялық республиканың президенті шақ ырылды. 1991 ж. 13 желтоқ санда орта Азия Қ азақ стан басшылары Ашхабад қ аласында бас қ осты. 20 желтоқ санда тә уелсіз елдер одағ ы тө ң ірегіндегі мә селелерді талқ ылау ү шін Ә зірбайджан, Армения, Белорусь, Қ азақ стан, Қ ырғ ызстан, Молдава, РСФСР, Тә жікстан, Тү ркіменстан жә не Ө збекстан басшылары Алматығ а жиналды Оғ ан Грузия бақ ылаушы есебінде қ атысты. 1991 ж. желтоқ санның 21-де сағ ат 11.30 да тә уелсіз елдердің басшысы Қ Р президентінің резиденциясына жиналды. М. С. Горбачев бұ л жиынғ а қ атысқ ан жоқ. Оғ ан шақ ырылмады. Сағ ат 15-те ә зірленген қ ұ жаттарды талқ ылау аяқ талды. Сағ ат 17-де 11- республиканың басшылары қ ол қ ойды. Осы сә ттен бастап КСРО ө мір сү руін тоқ татып, ТМД ө мір есігін ашты. Хаттамағ а қ ол қ ойғ ан соң кейінгі пресс-конференцияны Н. Ә. Назарбаев ашты

35. Қ азақ тың XX ғ асырдағ ы мә дениеті. Абайдан басталғ ан қ азақ мә дениетіндегі тың сарын XX ғ асырдың бас кезінде ары қ арай жалғ асты. Қ азақ мә дениеті XX ғ асырды ә рі ү мітпен, ә рі тү ң ілумен қ арсы алды. Дү ниежү зілік техникалық жә не демократиялық прогресс Азия орталығ ына да жете бастады. Ұ лттық идея темір тордағ ы халық ты толғ андырып, оны азаттық ү шін кү ресуге ұ мтылдырды. Ә рине, ұ лт-азаттық кү реске бү кіл Ресей империясын қ амтығ ан революциялық жә не реформалық қ озғ алыстар да ә серін тигізді. Алайда Қ азақ стандағ ы толқ улар тек орыс революционерлерінің ық палымен болды деу жаң сақ пікір. Бірде-бір ресейлік саяси ұ йым мен белгілі қ айраткерлер империяны таратып, басқ а ұ лттарғ а азаттық ә перу туралы мә селе кө термеді. Социал-демократтардың ө здері Шығ ыс халық тарының оянуынапанисламизм, пантюркизм айдарын тағ ып, кү діктене қ арады. Мә селе, сонымен бірге Ресейдің халық тары ә р тү рлі ө ркениеттерге жататындығ ында. Батыс христиандарына жақ ын эстондар мен араб-парсы ә леміне тү бірлес ө збек, қ азақ тардың арасында ортақ мә дени негіз тым аз еді. Ө зіне туысқ ан халық тардағ ы сияқ ты Қ азақ стандағ ы мә дени қ айтадан жаң ғ ыру орыс экспансиясына қ арсы шығ удан басталды. XX ғ асырдың басында қ азақ тан шық қ ан алғ ашқ ы саяси қ айраткерлердің бірі Міржақ ып Дулатов қ азақ халқ ының манифесі — «Оян, қ азақ!» ө лең ін жариялады. Ол тү ң ғ ыш рет халық ты ашық кү реске шақ ырғ ан ұ ран тастады: «Қ азақ станнан болғ ан социал-демократтарғ а бір ауыз сө з айтамын: Еуропаның пролетариясы ү шін қ анды жас тө гуің із пайдалы, бірақ ө з халқ ың ыз қ азақ қ а артық назар салың ыз, орыстың қ ара халқ ының кү нелтуі ауыр, сонда да алды ашық. Қ азақ халқ ы алты миллиондық бір ұ лы тайпа бола тұ рып, басқ а халық қ а қ арағ анда жә рдемсіз азып-тозып кетер». (Оян, қ азақ! 10-бет). Міржақ ып саяси мә селелермен қ оса ө з шығ армасында қ азақ мә дениетін тұ йық тан шығ аратын жолдар іздейді. Ең алдымен мә дени тоқ ыраудың себебін М. Дулатов бодандық тан кө реді.^[1] Екі ғ асырдың арасында қ азақ мә дениетінде пайда болғ ан бір қ ұ былыс кейін ө ріс алғ ан маргиналдық тың кө беюі. Бұ л жерде ә ң гіме ұ лттық мә дениеттен алыстап, ү стемдік етіп отырғ ан жат ө ркениетке қ ызмет еткендер туралы болып тұ р. Болыстар мен тілмаштар, ә кімшіліктің маң айындағ ы неше тү рлі пысық тар кө птеген жағ дайларда «мә ң гү рттік» қ асиеттерге ие болып, ұ лттық мә дениеттен қ ол ү зе бастады.