Азақстан Республикасының мемлекеттiк рәмiздерi, Конституциясы.

1991-ші жылдың 16-шы желтоқ санында Қ Р мемлекеттік тә уелсіздігі жарияланды. Ал 1993 ж. 28 қ аң тарында 1-ші конституциясы қ абылданды. Бірақ ол заң жаң а мемлекеттегі барлық проблемаларды шеше алмады, басқ ару мә селесі шешілген жоқ болатын. Ал бұ ның ө зі оны президенттің ү кіметтің істеріне араласуына ә келіп соқ ты. Кө птеген ескертулер айтылды. Соның нә тижесінде 1995 жылдың 30-шы тамызында Қ Р жоғ арғ ы кең есі жазда конституцияны қ абылдады. Мемлекет пен қ оғ амның негізгі заң ы ретінде конститутция бү кіл заң шығ ару ісінің қ айнар кө зі болып табылды. Ол 9 бө лімнен 98 баптан тұ рады: 1. Жалпы ережелер, 2. Адамзат жә не азамат, 3. Президент, 4. Парламент, 5. Ү кімет, 6. Конституциялық кең ес, 7. Соттар жә не сот тірлігі, 8. Жергілікті мемлекеттік басқ ару жә не ө зін-ө зі басқ ару, 9. Қ орытынды жә не ө тпелі ережелер. Конституцияны Қ азақ стан халқ ы қ абылдады. Конституцияны қ абылдау бү кіл халық тық дауыс беру арқ ылы жү зеге асырылды. Конституцияның ерекшелігі ол бір жағ ынан екінші жағ ынан қ оғ амның негізгі заң ы. Қ Р конституциясының ең жоғ арғ ы заң дық кү ші бар. Конституцияда оның ережелері, нормалары тікелей қ олданылады деген нұ сқ ау бар. Мұ ның мә нісін ә рбір азамат ө зінің қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ орғ ау ү шін мемлекеттік органдарғ а ә сіресе сотқ а ө тініш білдіре алады. Конституцияны, оның нормаларын пайдалана алады. Конституция Назарбаев басшылығ ымен ә зірленген.

1992 жылғ ы маусым айының 4-ші жұ лдызы Қ Р тарихындағ ы ерекше мә ртебелі кү ні болып есептеледі. Бұ л кү н еліміздің мемлекеттік рә міздері – туы, елтаң басы, ә нұ раны дү ниеге келген кү ні ретінде мә ң гі есте қ алады. Егеменді Қ азақ станның жаң а елтаң басының авторлары – белгілі сә улетшілер: Жандарбек Мә лібеков пен Шот-Аман Уалиханов. Олар бә йгеге тү скен елтаң баның 245 жобасымен, 64 суреттемесімен жең іп шық қ ан. Елтаң баның жалпы пішіні толық шең бер кескінін береді. Шең бер ішіндегі нышан белгі – елтаң ба идеясының басты жү гін арқ алап тұ рғ ан, ә рине, шаң ырақ. Қ азақ та «шаң ырағ ың шайқ алмасын» дейді. Елтаң бадағ ы ай мү йізді, алтын қ анатты ғ ажайып пырақ тар қ орғ ап қ ияғ а кө терген қ азақ тың қ ара шаң ырағ ының бейнесіне қ арап тұ рғ анда бірден еске тү сер ойда осы. Елімізідің туына айналғ ан ұ лы идея еркіндік идеясы, жұ рт-жұ рағ атымыз аман болсын деген тағ ы бір ұ лы идея - ө міршендік идеясын туғ ызғ ан қ асиетті белгі, барша халқ ымыздың бойтұ марына айналғ ан. Шең бер ішіндегі киіз ү й шың айы шеберлікпен шең дестірілген тү ндігі – аспан кү нбезіндегі асыл шырақ – кү н бейнесін елестетсе, уық тары – одан тарап жатқ ан алтын сә улелердей ә демі ә сер қ алдырады. Ә р бө лшектегі ә сем айшық талғ ан шаң ырақ алдымен ө з халқ ымыз, одан қ алды, қ атар тіршілік кешкен басқ ада ұ лт ө кілдері бар бірлесіп кереге – уық тай кірігіп, кү ш жігер жұ мсап, аяғ ынан тік тұ рғ ызуғ а кіріскен қ асиетті отауымыздың, тә уелсіз мемлекетімізді мең зегендей болады. Киіз ү й кө шпелілер мә денитетінің ғ ажайып туындысы. Елтаң ба композицисын қ ұ рап тұ рғ ан келесі бір маң ызды бө лік – ай мү йізді, алтын қ анатты қ ос пырақ бейнесі. Ол геральдистер тілінде арыстанның жү ректілігін, қ ыранның қ ырағ ылығ ын, ө гізідің ғ аламат қ ара кү шін, еліктің ғ ажайып кө зге ілінбей шапшаң дылығ ын, қ ырмызы қ ызыл тү лкінің қ алай болғ анда да жауын жер соқ тырар айлакерлігін білдіреді. Кө шпенділер ұ ғ ымында жылқ ы – тү лік біткеннің тө ресі. Кө не тү сініктер бойынша киелі кө к пырағ ы адамды тә ң ірлер мекен еткен аспанмен байланыстырады. Ал басқ а тү ліктердің барлығ ы адамғ а қ ызмет етуге жаратылғ ан, бар тіршілігі жер-анамен ғ ана байланысты деп есептелінеді. Ат болса – адамның қ анаты. Елтаң бадағ ы енді бір назар аударарлық белгілер – маң дайдағ ы бес бұ рышты жұ лдыз бен елдің аты. Тә уелсіз мемлекетіміздің қ ұ шағ ы бес қ ұ рлық қ а бірдей ашық, ә лемдік ө ркениет кө шіне ө з болмыс – бітімімізді сақ тай отырып, ілеспек ниетіміз бар дегенге мең зейтін бес бұ рышты жұ лдыз бізге бұ рыннан таныс бес бұ рыш формасы Кү лтегін ескерткішінде де қ олданылғ ан. Ол аспан денелерін, ә сіресе кү н мен айды одан кейін жұ лдыздарды қ ос тұ татын халқ ымыздың «бағ ымыз ашылып, жұ лдызымыз жарқ ырай берсін» деген асыл арманын арқ алап тұ р. Ал елдің аты – Қ азақ стан – қ азақ елі болып ө рлеуі кө ркемдіктігі жағ ынан да мағ ыналы жағ ынан да айтарлық тай ұ тып тұ р. Елтаң баның негізгі бояуы алтын тү стес. Оғ ан зергер кө к нұ рдың қ осылуы мемлекеттік нышанды айрық ша ә рлендіре тү скен. 1992 ж. 6-шы маусымда Абай атындағ ы опера жә не балет театырының зә улім ғ имаратында президент Назарбаев салтанатты тү рде ту шашағ ын сү йіп тұ рып: «Мазмұ нына ө рнегі жарасқ ан тә уелсіздіктің қ асиетті туы мә ң гі желбіресін, кү німіз мә ң гі сө нбесін» деген еді. Еліміздің туы – қ асиетті кө к байрақ. Оның авторы – суретші Шә кен Ниязбеков. Мемлекеттік тудың негізгі ерекшелігі оның тү сі. Зең бір кө к тү с адам баласы тү йсініп қ абылдап, қ олданып жү рген бояулардың ең бір рең ділері қ атарына жатады. Бұ л кездейсоқ тық емес, ө йткені адамзаттың бойына біткен ө нер ө зін қ оршағ ан ортағ а, табиғ атқ а еліктеуі нә тижесінде дү ниеге келген. Ерекше аспан тү стес бояудың айрық ша ық ыласқ а бө леуі ә бден заң ды. Ол табиғ аттың ө зі жасайтын ғ аламат гү л шоғ ын – кемпірқ осақ болмысындағ ы қ асиетті жеті бояудың бірі. Туымыздағ ы нұ р шұ ғ ылалы алтын кү н бейнесі – қ ыран кө ң іл халқ ымыздың асыл арманын арқ алағ ан адал бү ркіті мен рухани болмысымыздағ ы жарқ ын бір кө рінісі болып табылатын ұ лттық ө рнек – сондай айтары мол астарлы айшық тар. Сондай-ақ Геральдикада заң ы бойынша кү н бейнесі байлық пен берекенің нышаны болып саналады. Табиғ аттың тө л баласына айналғ ан кө пелілер ұ рпағ ы ү шін тудағ ы қ анатты қ ыран – дала бү ркітінің де орны бө лек. Бү ркіт бейнесі ө кімет билігін паш етіп кө регендік пен кең дікті білдіреді. Тө л туымызды даралап тұ рғ ан тағ ы бір белгі – оның сабына таяу тік тартылғ ан ұ лттық ө рнекті жолақ. Онда «қ ошқ ар мү йіз» деп аталатын қ азақ и ө рнек қ ойылғ ан. ө рнек халқ ымыздың қ олдаң балы ө нер мен жеткен ең ұ лы табыстарының бірі. Тә уелсіз мемлекетіміздің жаң а ә н-ұ раны 2006 жылы қ абылданды.

37.