Дәріс. Дж. Берналдың тірішіліктің пайда болуы туралы казіргі теориясы.

Тірі организмнің анорганикалық материядан пайда болуы жайында тікелей экспериментті тү рде алынғ ан материал болмағ андық тан мұ ны шешу ғ алымдарғ а оң ай тү скен жоқ. Идеалистер ең алдымен діни ұ ғ ымдарды таратуғ а ұ мтылды. Тірі организмдер қ ұ дайдың қ ұ дыретімен пайда болды деген терминді ұ сынды. Ө сімдіктерді, жан-жанурларды, адамдарды ө лі инертті заттардан қ азіргі біздің кө ріп жү ргеніміздей толық бейнелі тү рінде қ ұ дай жаратты деп соқ ты. Грек оқ ымыстысы Аристотель де тірі организм ө зінен-ө зі кенеттен пайда болады дегеннен саяды. Адамзат қ ұ рттар, молюскалар немесе шіріген заттардан пайда болды деп тү сіндіреді. Бірақ Франческо Редидің жү ргізген зерттеу жұ мыстары, тірі организм ө зінен-ө зі кенеттен пайда болды деген ұ ғ ымды жоқ қ а шығ арды. Ол жас етті алып, оны стаканғ а салып, бетін дә кемен жауып қ ойды. Ешбір тірі заттың пайда болғ аны болмайтынын дә лелдеп шық ты.

Луи Пастер бактериялардың ө ршитін тұ қ ымынан микроорганизмдер дамитынын бірден білді. Сонымен тірі организм ешқ ашан да ө зінен-ө зі дамимайтыны белгілі болды.

Ф.Энгельс: «Табиғ ат диалектикасында» материалистік тұ рғ ыдан тіршіліктің пайда болуының жалпы сипатын берді. Материал еш уақ ытта да тыныштық қ алыпта болмайтынын, ол ү немі қ озғ алыста болып, дамып отыратынын айтты. Материя ө зінің дамуында ә р уақ ытта жаң а кү рделі тү рге кө шеді деп қ орытынды жасады ол.

Биосфераның қ ұ рамында бұ л айтылғ андардан жә не олардың тікелей тіршілік ә рекетінен пайда болғ ан заттар, жанғ ыш пайдалы қ азбалар – кө мір мұ най, шымтезек, ә ктас шө гінділері т.б жә не «биожанама заттар» (ә рі тірі ағ залардың, ә рі тау жыныстарының ө зара ә серінен пайда болғ ан заттар – топырақ, ауа, т.б.) енеді. Бұ лардың табиғ аттың тарихи дамуында жә не биосферадағ ы тіршілік процесінде атқ аратын ө з орындары бар. Биосфераның қ ұ рамдас бө ліктеріне табиғ и тү рде таралғ ан атомдар жә не ғ арыш кең істігінде болатын шаң -тозаң дар, метеориттер жатады. Биосфераны қ ұ райтын бұ л аталғ ан заттардың бә рі бір-бірімен ө зара тығ ыз байланыстары, ә рі бір-біріне тә уелді. Жер бетіндегі тіршілік процестеріне бейімделген бұ л жағ дай тарихи дә уірлерге бірте – біртен қ алыптасқ ан. Табиғ атта болатын мұ ндай жағ дайды табиғ и тепе-тең дік (кейде экологиялық ү йлесімдік деп те) деп атайды.

Табиғ и тепе-тең діктің бұ зылуына кө біне адамның алдын ала ойланбай жасағ ан іс-ә рекеттер ә сер етеді. Соның салдарынан табиғ и тепе-тең дік немесе тіршілік тізбегі бұ зылатынын кө руге болады. Белгілі неміс ғ алымы, ә рі ақ ыны Гетенің «табиғ аттағ ының бә рі ақ иқ ат, бә рі шындық. Ол адасу мен жаң ылысу тек адамғ а ғ ана болады», -деп айтқ ан сө здері еріксіз еске тү седі.

Қ азіргі ұ ғ ым бойынша биосфера деп барлық тірі ағ залардың жиынтығ ын жә не сол ағ залар арасында ү немі ү здіксіз зат пен энергия алмасуы болатын ғ аламшарымыздың ө зіне тә н басқ а заттары бар Жер аймағ ын айтамыз. Былайша айтақ нда, биосфера – Жер ғ аламшарының тіршілік таралағ ан аймағ ы.