Зекті оқытудың дамыту қызметі

3.1. Мектеп тә жірбиесінде ә дістемелік тә сіл термині кең інен қ олданылады.

Мысалы: ауызекі сө йлеу тә сіліне сабақ ты тү сіндіру барысында мұ ғ алім тақ тағ а ә дістемелік тә сілдерінде тақ тада педагогикалық суреттерді қ олданады.

Ә дістердің қ ұ рамы танымдық ой-ә рекетінің сипатына қ арай ә дістер мен тә сілдердің ү йлесуі тө менгідегі кестеде кө рсетілген.

Мұ ндай тұ рғ ыдан қ арастыру «ә дістер», «ә дістемелік тә сілдер» тү сініктерін қ олдануғ а мү мкіндік береді. Барлық ә дістер тә сілдерден тұ рады. Егер ә дістер танымдық іс-ә рекеттердің сипатына қ арай бір-бірінен ажыратылса, тә сілдер ә ртү рлі білім кө здерімен жұ мыс істеу ә рекеті ретінде қ арастырылады.

Мыс: тү сіндірмелі-иллюстративтік ә дістің қ ұ рамын қ ұ рамын оқ ушыларғ а сұ рақ қ ойып олардың жауабын талдауғ а негізделген ә ң гімелесу тә сілі кіреді.

Білім кө зіне қ арай ажыратылатын ә дістердің ішінде дербестіктің ә ртү рлі денгейінде оқ ушылардың іс-ә рекеттерін ұ йымдастыру ә дістерінің астарларын ерекше атап кө рсетуге болады. Бұ л іс-ә рекет ә ртү рлі болуы мү мкін.

Бір жағ дайда мұ ғ алім тапсырма беріп оны орындаудың жолдарын ү сіндіріп, оқ ушылардың іс-ә рекетіне басшылық жасап ү йлестіріп отырады.

Екінші жағ дайда – тапсырма беріп, бұ рын белгілі тә сілдерін естеріне тү сіріп, оқ ушылардың ө збетімен орындауғ а ұ сынады.

Ү шінші жағ дайда тапсырманы беріп оны орындауды талап етумен шектеледі.

Шығ армашылық ізденіс пен жаң ғ ырту сипатындағ ы ө здік жұ мыстардың ү йлесімділігін тіркеу мен ол іс-ә рекеті мұ ғ алімнің тарабынан басқ ару тө мендегі кестеде кө рсетілген.

Ә дістемелік тә сілдер – бұ л оқ ыту қ ұ ралдарының оқ ушылардың ауызша тү сіндіруі мен танымдық тә сілдерінің сонымен қ атар оқ ушылардың оқ у ә рекеттерінің формаларының ү йлесімділігі.

3.2. Оқ ушылардың дербес іс-ә рекеттегі географияны оқ у ә діс тә сілдерінде «оқ ушылардың дербес іс-ә рекеттері», «ө здік жұ мыс» терминдерінің мә нін айқ ындау қ ажет.

Географияны оқ ыту ә дістерінде белгіленген белгілі бір уақ ытта оқ ушылардың мұ ғ алімнің қ атысынсыз орындайтын жә не оларды тексеруді қ ажет ететін оқ ытуды ұ йымдастырудың формасын ө здік жұ мыс деп атайды.

Оқ ушылардың дербес іс-ә рекеттерінің басты белгілерінің мә ні оқ ушының оқ у міндеттерін шешуді кө здейтін мақ сатқ а мұ ғ алімнің қ атты онсыз сырттан басқ алардың кө мегінсіз ө з бетімен жетуді саналы тү рде тү сінуі болып табылады..

Оқ ушылардың ө з бетімен атқ аратын оқ у ә рекеттері репродуктивтік, ізденіс жұ мыстардын ү йлесімді жү ргізе отырып, оқ у ү рдісін толық қ амтуы тиіс.

Ә дістер танымдық іс-ә рекеттің сипатына қ арай екі топты біріктіреді олар: тү сіндірмелі – иллюстративтік ә дістер оқ ушылар кү ндегі ақ параттарды беруге белгілі бір нақ тылы бір білімді менгертіп, іскерлік дағ дыларды қ амтамасыздандыруды кө здейтін білім кө зіне қ арай ажыратылатын ә дістер де енеді.

Шығ армашылық ә істер тобына шінара – ізденіс ө зекті ойды жеткізу жә не зерттеу ә дісі жатады. Оқ ытудың шығ армашылық тобы оқ ушылардың ойын жә не тұ лғ а ретіндегі шығ армашылық іс-ә рекеттің тә жірбиесімен қ абілетін дамыту мақ сатын кө здейді.

Бұ л топтағ ы ә дістер тобы оқ ытудың мақ саты, білімнің мазмұ нын, танымдық ү рдістің ерекшеліктерінің ережелерін негізге алады.

Мектептің басты қ ызметі оқ ушыларды ү немі ө мірге даярлай отырып, жоғ ары адамгершілік қ асиеттерін қ арастырып, олардың ә рқ айсысының қ абылетін дамыту. Мектеп оқ ушыларды ә рбір басқ ан қ адамдарына жауапкершілікке қ арап, дұ рыс шешім қ абылдап, ө з кө зқ арасын дә лелдей білуге ү йретуі тиіс.

Оқ ушыны жеке тұ лғ а ретінде қ алыптастырып ө зін-ө зі одан ары дамыту ү шін оқ ытуда шығ армашылық ә дісті қ олдану қ ажет жеке тұ лғ аның жә не тұ тастай қ оғ амның дамуын қ айтымсыз етіп, оны ө сер ұ рпақ мең геру ү шін шығ армашылық іс-ә рекеттер мен ә лемге эмоционалдық қ ұ ндылық тұ рғ ысынан қ арау тә жірбиелерін менгерту керек.

Білім берудің мазмұ нында ондай компоненттердің болуына байланысты мә дениет адамның дамуын қ амтамасыз ететін кү ш болғ андық тан сабақ та шығ армашылық ә дістерді кең інен қ олдануды ұ сынады.

Шығ армашылық ә діс ойды дамытуғ а бағ ытталады ойды дамыту ү шін тө мендегі жағ дайларды сақ тау қ ажет:

1. Эмпирикалық жә не теориялық, репродуктивтік жә не ө німді сияқ ты ойлаудың барлық белгілі формалары бір-бірімен тіғ ыз байланыстырып белгілі бір қ ызмет атқ арады. Сондық тан шығ армашылық жә не тү сіндірмелі иллюстративтік ә дістерді қ атар қ олдану қ ажет.

2. Ойды дамыту дегеніміз бұ л талдау синтездеу жинақ тау салыстыру, абстракциялау сияқ ты логикалық ә рекеттерін жү зеге асыру арқ ылы пә нге тә н қ асиеттерді анық тап тексерілген дә йектерден дұ рыс қ орытынды шығ ару. Жоғ арыда аталғ ан іскерлік – дағ дыларды қ алыптастыру логикалық – психологиялық заң дылық тарғ а сү йене отырып, ойлау мен шығ армашылық қ абілетті дамытуғ а негізделген ө зекті оқ ыту барысында іске асады.

3.3. Ө зекті оқ ытудың дамыту қ ызметі ә ртү рлі ә дісте ә ртү рлі жолмен іскеасады. Ө зекті ойды жеткізу барысында дамыта оқ ыту барысында берілетін белгінің дидактикасын менгертіп, ізденістің логикасымен танысып, болжамын (гипотезасын) ұ сынып оны негіздеп (дә лелдеп) тексеріп, алынғ ан нә тижені бағ алаудың жолдарын менгереді.

Шінара ізденіс ә дісінің кө мегімен іскерлік дағ дылары қ алыптасады.

ө зекті мә селелерді оқ ушылардың ө збетімен шешуді талап ететін зерттеу ә дісімен айырмашылығ ы шінара ізденіс ә діснде ө зекті мә селені шешіп, дұ рыс шешім қ абылдауғ а белгілі дә режеде мұ ғ алім қ атысады. Ұ йымдастырудың формаларымен оқ ушылардың оқ у ә рекеттерін ү сіндірмелі – иллюстративтік жә не шығ армашылық ә дістері айқ ындайды.

Қ орыта айтқ анда оқ ыту ә дістері кү рделі дидактикалық категория. Олар мектеп географиясының мақ сатымен мазмұ нымен тығ ыз байланысты жә не пә ннің мазмұ нымен мақ сатының ө згеруіне байланысты уақ ыт ө те ө згеріп отырады.