Ауызша жаттыеулар. 7 страница

Алғ ашқ ы тә сілдерді ө з беттерінше де орындай алады. Мұ ғ алім оқ ушыларды есептеулерін ө з беттерінше тү сіндіре алуғ а дағ дыландыру керек.

100 санынан азайту, 100 санын шығ арып алу жағ дайларына жеке кең іл бө лінеді. 100 санынан азайту жағ дайы біраз қ иындық тар туғ ызады. Арақ атынас туралы білімдері (1 жү здік = 10 ондык) бұ л жағ дайды шешуіне кө мектеседі. 1 жү здік = 10 ондык немесе 1 жү здік = 9 ондык + 1 ондық, 1 жү здік = 9 ондық + 10 бірлік. Соң ында ондық тар разрядынан аттау жағ дайы ү йретіледі. Алдың ғ ы жағ дайларга ұ қ сас ә рекеттермен оқ ушылар есептеудің алгоритмін ө здері тү сіндіре алады. Мұ ғ алім амалдар алгоритмін нақ тылайды. Барлық оқ ушылар қ осу мен азайтудың жазбаша алгоритмдерін тү сіндіруге ү йренуі қ ажет.

Қ ұ рама есептермен жұ мыс жалғ астырылады. Айырмалық салыстыруғ а берілген қ ұ рама есептің жаң а тү рімен танысады. Тағ ы да ескертетініміз, есеп тү рлерінің аты окушыларғ а айтылмайды, бағ дарламағ а бұ л жіктеуді енгізу - мұ ғ алім ү шін ың ғ айлы бағ ытты шартты тү рде қ ұ ру. Қ ұ рама есеппен бірге қ алдық ты (айырманы) табуғ а берілген есептің бү л екі тү рі ө зара кері есептердің ү штігімен таныстырады. Олармен жұ мыс бір-бірімен тығ ыз байланысты жү ргізіледі, бірақ кері есеп екенін байқ ап білу талап етілмейді. Белгісіз азайғ ышты, азайтқ ышты табуғ а берілген қ ұ рама есептер белгілі бір қ иындық тар туғ ызады, сондық тан оларды енгізбес бү рын дайындық жұ мыстары жү ргізілуі керек. Белгісіз азайғ ышты, азайтқ ышты (айырманы) табуғ а берілген жай есептерді жеткілікті мө лшерде шешкізіп, естеріне тү сіру керек. Сонымен бірге есептердің кө рнекі ү лгілері (сызба, сурет т.б) есептің берілген тү рін қ иындық сыз шешуге ү йретуге кеп кө мегін тигізеді.

85, 86-САБАҚ ТАР. Қ осу жә не азайтудың жазбаша тә сілдері.

32 + 45, 77 - 32 тү ріндегі қ осу жә не азайту. Ө тілген материалды пысық тау

Сабақ тың мақ саты: разрядтан аттамай косу жә не азайтудың жазбаша тә сілдерімен таныстыру.

Тірек білімдерін жетілдіру.

1. «Ү ндемес» дидактикалыц ойыны. Мұ ғ алім сандарды атайды, ал оқ ушылар аталғ ан сандарды 11, 13, 14-ке арттырады (кемітеді).

2. «Дұ рыс немесе дұ рыс емес» математикалык диктанты:

• 18 санын 6-ғ а арттыратын болса, 25 шығ ады;

• 7 саны 24 санынан 17-ге кем;

19 бен 3 сандарының қ осындысы 16-ғ а тең;

• егер 17 санын 9-ғ а кемітсе, 8 саны шығ ады;

• 26 мен 7 сандарының айырмасы 19-ғ а тең;

• 4 дм 40 см-ден кем;

• азайғ ыш - 24, азайтқ ыш - 8. Айырманың мә ні 16 -ғ а тең;

• 15 саны 7 санынан 8-ге артық.

Жаң а материалмен танысуга дайындық.

Жаң а материалды қ арастыруғ а дайындық ү шін екі таң балы сандардың ондық қ ұ рамын еске тү сіру керек:

• 47 — бү л неше ондық, неше бірлік?

• 85 санында неше ондық, бірлік бар? 70 санында ше?

• 2 ондық 3 бірліктен тұ ратын санды ата.

37 + 40, 77 - 40, 40 + 23, 66 - 24, т.с.с. тү ріндегі қ осу жә не азайтуды қ айталау.

«Дү кен» ойыны. Сатып алынғ ан заттардың қ ұ нын есептеуді тапсыру. Сағ ан канша тең ге қ айтарады, қ андай темір тең гелермен қ айтаруы мү мкін? Жұ мыс барысында балаларга белсенді ауызша есептеуге мү мкіндік тудыратындай басқ а да ойындарды жү ргізуге болады («Ү ндемес», «Эстафета», т.б.).

Жаң а материалмен таныстыру.

Жаң а материалдарды тү сіндіруді 1-жаттығ удың негізінде ұ йымдастыруғ а болады. Қ алай қ осып, қ алай азайтылғ анын тү сіндіруді сұ рау (бірліктерді бірліктерге, ондық тарды ондық тарғ а қ осамын, т.с.с). Қ осу мен азайтуды қ алай тексеруге болатыны сұ ралады.

Бағ ан тү рінде жазбаша қ осу жә не азайту алгоритмін енгізу кезінде оқ улық бойынша сандар белгіленген «Ондық тар, бірліктер» кестесін карастырың ыз немесе тақ тада осығ ан ұ қ сас жұ мыс жү ргізің із. Оқ ушылардан сандарды қ алай қ осу жә не қ алай азайту керектігін ауызша тү сіндіруді сү раң ыз. Математикада бағ ан тү рінде жазу қ олданылатынын айтың ыз. Сандарды қ осу жә не азайтудың алгоритмін оқ ың ыз. Разрядтар кестесіндегі суреттердің кемегімен бағ ан тү рінде қ осу жә не азайтуды орындаң ыз. Тү сіндіру кезінде мынадай сұ рақ тар қ ойылады: «Бірінші санда неше ондық? Неше бірлік? Екінші қ осылғ ышта неше ондық жә не бірлік бар? 45 санын бө ліктер бойынша қ осамыз: алдымен 40-ты қ осамыз. Неше шық ты? Содан соң 5-ті қ осу. Барлыгы неше болды?» Тақ тадағ ы жазу:

30 + 2 + 40 + 5 = (30 + 40) + (2 + 5) = 70 + 7 = 77

77 - 32 = (70 + 7) - (30 + 2) = (70 - 30) + (7 - 2) = 40 + 5 = 45

Осыдан кейін мұ ғ алім балаларды есептеудің жазбаша тә сілімен таныстырады: «Қ осындының мә нін (айырманың) калай тиімді, тез табуғ а болатынын кө рсетемін. Сандар ондық тар ондық тардың, бірліктер бірліктердің астында болатындай бағ ан тү рінде жазылады. Сандардың сол жағ ына «+», «-» қ ойылады жә не сандардың астынан сызық тү седі, сызық тан кейін нә тиже жазылады. Жазбаша есептеу бірліктерден басталатынын естерің де ұ стаң дар».

«Есептеуді қ алай жең іл орындауғ а болады?». Содан кейін тақ тағ а плакат-жаднама ілінеді. Бұ л жаднама есептеуді бағ ан тү рінде орындау кезінде кө мек болуы тиіс:

1.... жазамын.

2. Бірліктерді қ осамын (азайтамын).

3. Ондық тарды қ осамын (азайтамын).

4. Жауабын оқ имын.

Содан соң окушылар тақ тада 2-тапсырманы жан-жақ ты тү сіндіре отырып орындайды. Екі тү рлі шамада ө рнектелген ү зындық ө лшемдерін қ осу жә не азайту алдың ғ ы дайындық қ а берілген тапсырманы орындағ аннан кейін тү сіндіріледі. Дециметр мен сантиметрдің арақ атынасын еске тү сіргеннен кейін шамаларды бағ ан тү рінде қ осу жә не азайту алгоритмін балалар ө здері тү сіндіреді. Тексеру жұ мысын орындап отыруғ а дағ дыландыру керек.

3-есепті оқ ушылар ә ртү рлі тә сілмен орындайды. Содан кейін езіндік жұ мыс ү шін 4, 5-жаттығ уларды ұ сынуғ а болады. б-тапсырма есептеудің тиімді тә сілмен орындай білу дағ дыларын қ алыптастыруғ а арналғ ан. 7-тапсырма мұ ғ алімнің жетекшілігімен орындалады.

86-сабақ тың материалдары алдың ғ ы сабақ қ а ұ қ сас қ ұ рылғ ан, тапсырмалар оқ ушылардың ерекшелігін ескере отырып қ олданылады.

87, 88-САБАҚ ТАР. 46 + 4, 50 - 4, 46 + 14, 60 - 14 тү ріндегі жазбаша есептеу тә сілдері. Ө ткен материалды пысық тау

Сабақ тың мақ саты: толық ондық тарғ а дейін бірліктерді қ осу (толық ондық тан азайту) негізінде жазбаша қ осу жә не азайту тә сілмен таныстыру; етілген есептеу тө сілдерін пысық тау, оларды есеп шығ аруда қ олдана білуге ү йрену.

Тірек білімдерін жетілдіру.

1. 100 кө лемінде ауызша есептеу.

Тақ тағ а 3 тапсырма жазылады:

9-ғ а кеміт; 8-ге арттыр; 6-ғ а кеміт.

12 14 1118 10 12 16 13 14 11 15 13

«Тізбектеп санау». Мынадай сұ рақ тар қ ойылады: «Қ андай амалмен білуге болады? Бірінші санның екіншісінен нешеуі кем? Сандарды салыстыру деген не? Кесінділердің ұ зындық тарын салыстыру деген не?», т.б.

2. Ауызша жай есептер шыгару. Мұ ғ алім есептің берілуін оқ иды, оқ ушылар жауабын айтады.

Жаң а сабак.

Берілген мысалдарды бағ ан тү рінде шығ аруды ү сынып, проблемалық жағ дай туындатуғ а болады. Балалар мұ ғ аліммен бірге калай шығ ару жә не жазу керек екенін шешеді. Мұ ғ алім бірліктерді қ осу кезінде ондық пайда болса, ұ мытып кетпес ү шін ондық тардың ү стіне кішкентай 1 цифры қ ойылатынын, азайту кезінде ондық ты алатын болсақ, ондық тың ү стіне нү кте қ ойылатынын тү сіндіреді. Шотпен немесе разрядтар кестесімен практикалық амалдар орындау арқ ылы материалды мең геруді жең ілдетуге болады.

Жаң а материалды пысық тау кезең і жә не жаң а жағ дайғ а кө шу оқ улық тағ ы 1, 2-тапсырмаларды орындау арқ ылы жү ргізіледі. Амалдардың дұ рыстығ ын тексеріп отыру керек. Тапсырмалардың бір бө лігі ү й тапсырмасына қ алдырылады.

Ө ткен материалмен жұ мыс алдың ғ ы сабақ тарғ а ұ қ сас жү ргізіледі. Окушылардың тү сіндіру, пайымдау дағ дылары ү немі есеп шығ ару кезінде сө йлеу тілінде кездесуіне жү йелі тү рде кең іл бө лу керек.

88-сабақ қ а есеппен жұ мыс, ауызша есептеу дағ дыларын жетілдіру, ө тілген жазбаша есептеу тә сілдерін қ айталауғ а берілген тапсырмалар қ амтылғ ан. Мұ ғ алім сабақ ты ө з қ алауынша қ ұ ра алады.

89, 90-САБАҚ ТАР. 82 + 18, 100 - 82 тү ріндегі жазбаша

қ осу жә не азайту тә сілдері. Ө ткенді пысық тау

Сабақ тың мақ саты: толық ондық қ а дейін толық тыру негізінде жә не 100санын шығ арып алудың жазбаша қ осу, азайту тә сілдерімен таныстыру; ө тілген есептеу тө сілдерін пысыі тау, есепті шыгару кезінде оны қ олдануды қ айталау.

Сабак алдың ғ ы сабактарга ұ қ сас кұ рылады.

Тірек білімдерін жетілдіру.

Математикалық диктант.

• 60 пен 34 сандарының косындысы неге тең;

• 88 бен 44 сандарының айырмасын тап;

• 50 санына 34 пен 4 сандарының айырмасын қ ос;

• 35 санынан 12 мен 3 сандарының қ осындысын кеміт;

• 35 см-ге 3 дм 3 см-ді қ ос;

• 60 саны шығ у ү шін 56 санына нешені қ осу керек;

• 70 саны шығ у ү шін 56 санына нешені қ осу керек;

• 100 саны шығ у ү шін 97-ге нешені косу керек;

• 90 саны шығ у ү шін 100-ден нешені азайту керек;

• 85 саны шығ у ү шін 100-ден нешені азайту керек. Ауызша жаттығ у жұ мыстарына 90-сабактың 1-тапсырмасын, 89, 90-сабақ тардың 8-тапсырмасын енгізуге болады.

Жаң а материалды тусіндіру.

Бағ ан тү рінде қ осудың ө тілген жағ дайлары, оның ішінде екі атаумен берілген шамаларды қ осу жә не азайту қ айталанады. Ең соң ынан бағ ан тү рінде қ осудың жаң а жағ дайы жазылады. Балалар қ осудың мұ ндай жағ дайын орындамағ андарын байқ айды. Проблемалык жағ дайдан шығ удың жолын қ арастыруды сұ раң ыз.

Оқ ушылардың ұ сыныстарын тың дағ аннан кейін, қ осындыда 100болатын жә не 100-ден азайту тү ріндегі қ осудың алгоритмін қ ойып, мұ ғ алім ө зі қ орытындалуы керек.

Оқ улық тағ ы (1-тапсырма) тү сіндіруді оқ ып, бұ л мысалды разрядтар кестесінде (жү здік, ондық, бірлік) немесе шот арқ ылы кө рсетің із.

2-тапсырманы алдымен тү сіндіріп алу керек. Соң ынан есептеу тү сіндірілуі тиіс. Азайтуды тексерудің екі тә сілін де (қ осу жә не азайту) қ олданғ ан окушыларды мадақ тағ ан жө н.

Ө ткен материалмен жұ мыс алдың ғ ы сабақ тарғ а ұ қ сас қ ұ рылады.

91-САБАҚ. Есептер шығ ару

Сабақ тың мақ саты: етілген есептеу тә сілдерін пысық тау, оны есептер шығ аруда қ олдана білуге дағ дыландыру.

Тірек білімдерін жетілдіру.

1. 100 кө лемінде ауызша есептеу.

Жұ мысты «Баспалдақ», «Қ ай қ атар жылдам?», «Қ ай зымыран Айғ а тез ұ шып барады?» ойын-жарыстары тү рінде ұ йымдастыруғ а болады.

2. Сұ ірақ тарғ а жауап алу.

• 80-ді 60-қ а кеміт. Қ алай есептедің дер?

• 90 саны 70 санынан нешеге артык? 10 саны 50-ден нешеге кем? Неге азайту амалымен орындадың дар?

• 84-ті 1-ге кеміт. Қ андай сан шық ты?

• 36 мен 4 сандарының қ осындысын тап. Қ осу кезінде калай талдадың?

• 83-ті 4-ке арттыр. Қ андай амалмен орындадың? Есептеу кезінде қ алай талдадың?

92-95-САБАҚ ТАР. 15 + 28, 43 - 15 тү ріндегі қ осу жә не азайту тә сілдері

Сабақ тың мақ саты: разрядтан аттау арқ ылы қ осу жә не азайтудың жазбаша тә сілдерімен таныстыру; ө тілген тә сілдерді пысық тау, оны есеп шығ аруда дұ рыс қ олдана білуге ү йрену.

Тірек білімдерін жетілдіру.

1. «Компьютер» дидактикалык ойыны тү рінде ауызша есептеулер жү ргізуге болады.

Ойынның мақ саты: оқ ушылардың есептеу дағ дыларын жетілдіру.

Мұ ғ алім ойынның екі нұ сқ асын ұ сынады:

а) тақ тағ а мысалдар тізбегі жазылғ ан, балалар соң ғ ы нә тижені тауып, алынғ ан жауапты карточка тү рінде кө рсетеді;

ө) мұ ғ алім мысалдар тізбегін оқ иды, балалар ауызша есептейді жә не алынғ ан жауапты кө рсетеді немесе бірнеше бала жауап беріп, содан соң тексеру жұ мысы жү ргізіледі.

32 + 8-5 + 7-12 + 6-18 + 50

75-14 + 9-20 + 5+26- 9 + 20

80-20 + 5-25 + 3-17 + 41-5

2. Математикалык диктант.

• 9-ды 3-ке арттыр.

• 16 мен 4 сандарының қ осындысының мә нін тап.

• 36-ны 30-ғ а кеміт.

• Азайғ ыш 15, азайткыш 5. Айырманың мә нін тап.

• Азайғ ыш белгісіз, азайтқ ыш 7, айырманың мө ні 8. Азайғ ыш нешеге тең?

• Белгісіз санның 8-ден 6-ауы артық. Белгісіз сан нешеге тең?

• Бос торкө здерді қ осындыда керекті сан шығ атындай толтыр.

13 14 16

Бұ л сабақ тардың ауызша жұ мыстарына жолғ а қ ажетті уақ ыт аралық тарын есептеуге арналғ ан «Мен ешкашан да кешікпеймін» ойынын енгізуге болады.

Оқ улық пен жұ мыс.

Сабақ тар алдың ғ ы сабақ тарғ а ұ қ сас қ ү рылады. Енді окулық та алгоритмдер дайын кү йінде берілмейді, балалар ө з беттерінше қ ұ рады.

Алғ ан білімдерін міндетті тү рде шамаларды қ осу жә не азайтуғ а қ олданады.

Есеппен жұ мыс сабақ тарда бірың ғ ай қ айталанбауы керек, жұ мыстың ө р тү рлерін енгізген жө ң. Сондай-ақ есепті шығ арып болғ аннан кейің онымен жұ мыс істеудің мү мкіндіктерін пайдалану керек. Деректерді ө згертуге, есептің жалғ асын ойластыруғ а, т.б. болады.

Бұ л сабақ тарда геометриялық конструктор жә не фигураның периметрін есептеуге байланысты тапсырмаларды пайдалануғ а болады.

96, 97-САБАҚ ТАР. Есептер шығ ару. Ө ткен материалды пысық тау

Сабақ тың мақ саты: ө тілген есептеу тә сілдерін пысық тау, оларды есеп шығ ару кезінде колдана білу дағ дыларын арттыру.

Тірек білімдерін жетілдіру.

Ауызша есептеу тә сілдерін қ айталауғ а арналғ ан ойындарды ұ йымдастыруғ а болады.

Балалар асфальтқ а азайтуғ а берілген мысалдарды жазып, шығ ара бастады. Бір ит жү гіріп келіп, азайтқ ыштарды ө шіріп кетті. Онда кандай сандар болды? Оларды қ алай табамыз?

40 - * = 20 56 - * = 13

100 - * = 35 67 - * = 34

77 - * = 13 56 - * = 47

Ауызша есептеуге қ ысқ аша жазылуы жә не сурет бойынша есеп қ ұ растыруғ а тапсырмалар, есептеу дағ дыларын дамытуғ а берілген «Компьютер», «Математикалық баспалдақ», «Ү ндемес», т.б. ойындар, 1 жә не 6-тапсырмалар (97-сабақ), сағ ат бойынша уақ ытты анық тауғ а берілген тапсырмалар (№6, 96-сабақ) беріледі.

Оқ улық пен жұ мыс.

1-тапсырманы орындау кезінде оқ ушылар есептің шешуін ғ ана жазуы мү мкін. Содан кейін есептеу бойынша ә ріпті ернектер (№2, 96-сабақ) жә не кесте бойынша санды ө рнектер (№3, 96-сабақ) қ ұ растырады. Тіктө ртбұ рыштың периметрін есептеу (№4, 96-сабақ) жә не ө рнектерді салыстыруды (№5, 96-сабақ) ө здеріне орындауғ а тапсыруғ а болады.

Есептер қ ұ растыру жә не шығ ару (№3, 97-сабақ) оқ улық тан жә не қ осымша дә птерден Мұ ғ алімнің таң дап алуымен орындалады. Олардың біреуі есептің жаң а тү рін оқ ушылардың қ алай мең гергендігін анық тау мақ сатында ө з беттерінше орындауғ а ұ сынылады. 7-тапсырма мұ ғ алімнің жетекшілігімен орындалады.

Келесі сабақ мұ ғ алімнің ез қ алауынша ұ йымдастырылады, оқ ушылардың ө зіндік жұ мыстарын енгізуге болады.

Логикалық тапсырманы кесенің кемегімен орындау жең ілдік ә келеді.

98-102-САБАҚ ТАР. Тең деу шешу. Ө ткен материалдарды қ орытындылау

Сабақ тың мақ саты: тең деудің кү рделірек жаң а тү рімен таныстыру; есептеу дағ дыларын жетілдіру.

Тірек білімдерін жетілдіру.

Сабақ тың бұ л кезең і алдың ғ ы сабақ тарғ а ұ қ сас жү ргізіледі.

Осы сабақ тардың бірінде «Шифр шешкіштер» ойынын жү ргізуге болады. Ойынның мақ саты: 100 кө лемінде ауызша есептеу дағ дыларын жетілдіру.

Сабақ тың такырыбын аныкта.

Ауызша есептеуге сағ ат бойынша уакытты аныктауга (№6, 98-сабак, №7, 100-сабак), ауызша есептеу тә сілдерін кайталауғ а (№1, 100, 101-сабактар) арналғ ан тапсырмаларды енгізуге болады.

Сабактардың бірінде тү зету жұ мыстарын жү ргізуге кө мектесетін ө здік жұ мысты ұ йымдастыруғ а болады.

Оқ улық пен жұ мыс.

Тең деудің жаң а тү рімен таныстыру 1-тапсырмағ а берілген сурет бойынша (98-сабақ) жү ргізіледі. Балалар мұ ғ алімнің жетекшілігімен сурет бойынша тең деу қ ұ растырады, мұ ғ алім оны тақ тага жазады жә не мұ ндай тең деуді бірден шешуге болатын-болмайтындығ ын сұ райды. Мү мкіндігінше, ұ сынылғ ан жағ дайдан шығ удың жолын оқ ушылардың ө здері анық тап, тең деудің сол жақ бө лігін жең ілдетеді. Содан кейін оқ ушылар оқ улық тағ ы тү сініктемемен танысады. Оқ улық та пысық тау жұ мысы ү шін №2 (98-100), №5 (101), №7 (102) тапсырмалар беріледі. 1-тапсырманың (99) кестесі жә не 1-тапсырманың (102) ө рнектері бойынша оқ ушылар тең деу қ ұ растырып, оны шешеді. Оқ ушылар алғ ашқ ы екі сабақ та тең деулерді тақ тада жан-жақ ты тү сіндіре отырып орындайды. Содан соң ғ ана тең деулерді ө з беттерінше шешуге ұ сынуғ а болады. Есептеу дағ дыларын жетілдіру ү шін №3 ( 98-99), №5 (100), №2 (101-102) тапсырмалар орындалады. Оларды ө здік жұ мыс ретінде ұ сынуғ а болады немесе оқ ушылардың есептеу дағ дыларының қ алыптасу дең гейіне қ арай тақ тада тү сіндіре отырып орындайды. Осы сабақ тарда берілген жаттығ улар балаларғ а бұ рыннан таныс, сондық тан мұ ғ алім ө з қ алауынша қ олдана алады.

103, 104-САБАҚ ТАР. Тоқ сандық қ орытынды бақ ылау жұ мысы

Сабақ тың мақ саты: оқ ушылардың жү з кө лемінде ауызша жә не жазбаша қ осуды орындау, қ ұ рама есептер шығ ару, тең деулер шешу дағ дыларының дең гейін тексеру.