Тақырып: Қазақстандағы ислам дінінің таралуы және қазіргі жағдайы.

1. Ислам дінінің қ азақ жерінде таралуы.

2. Қ азақ мемлекеттілігің қ алыптасуындағ ы ислам дінінің рө лі.

3. Қ азақ станның Ресейге қ осылғ аннан кейінгі қ оғ амдық ө міріндегі ислам дінінің рө лі.

4. Кең ес дә уірі кезіндегі ислам дінінің жағ дайы.

5. Тә уелсіз Қ азақ стан тұ сындағ ы ислам діні.

Орталық Азия мен Қ азақ станғ а исламның енуі VII-VIII ғ асырларғ а жатқ ызылады. Алғ ашқ ы араб-дін таратушылары 670 жылдардан бастап келе бастады. VIII ғ. басында Орталық Азияда миссионерлік қ озғ алыстың жандануы байқ алады.

Исламның тү бегейлі орнығ уына VIIIғ. ортасында, 751 ж. Тараз қ аласының маң ындағ ы араб ә скербасы Зияд ибн Салих пен қ ытай қ олбасшысы Гао Сяньчжи арасында бірнеше кү нге созылғ ан Атлах шайқ асында арабтардың жең іске жетуі айтарлық тай ық палын тигізді. Қ ытай ә скері кү йрей жең іліп, Жетісу мен Шығ ыс Тү ркістан азат етіледі. Араб ә скерінің бұ л жең ісі Орта Азия жерінде ислам діні мен мә дениетінің орнығ уының бастуы еді.

Қ азіргі уақ ыттағ ы Қ азақ стан жеріне исламның таралуы бірнеше ғ асырларғ а созылды. Бастапқ ыда жаң а дін оң тү стік ө ң ірлерге ене бастады. X ғ. аяғ ына қ арай ислам Жетісу мен Сырдариядағ ы отырық шы халық тың басты дініне айналды. X ғ. басында мұ сылмандық ты Қ арахан ә улеті билігінің негізін қ алаушы Сатұ қ қ абылдайды, ал оның ұ лы Боғ ра-хан Харұ н Мұ са 960ж. Исламды мемлекеттік дін деп жариялайды.

Бұ л аймақ ә р-тү рлі діндердің тоғ ысқ ан жері болғ андығ ына қ арамастан ислам дінін тарату бейбіт тү рде жү ріп жатты. Ұ лы Жібек жолы кө пшілік діндер, солардың ішінде христиандық (кө пшілігі несториандық пен яковшілер), буддизм, заростризм діндері ү шін қ олайлы аймақ болды. Далалы ө ң ірде тұ ратын тү ркі халқ ы тә ң іршілдікті ұ станды. Тұ рғ ылық ты халық арасына ислам еш зорлық -зомбылық сыз бейбіт жолмен таралды.

Ислам мә дениеттің дамуына айтарлық тай ә сер етті. Орат Азияда ислам ілімі игі істердің жү зеге асуы арқ ылы нығ ая тү сті. Аймақ тың тұ рғ ындары мұ сылман қ ауымының ажырамас бө лшегіне айналды. Ислам қ ұ ндылық тарының орнығ уы халық тың ә лемдік діннің гуамнисттік дә стү рлерін қ абылдауына ө з ық палын тигізді.

Орта Азиялық мұ сылман ғ ылымы мен мә дениетінің дамуына ортағ асырлық шығ ыс мә дениеті тың серпін берді. Ә л-Фараби, Жү сіп Баласағ ұ н, Махмұ д Қ ашғ ари жә не Мұ хаммед Хайдар Дулати атты ұ лы ойшылдар ғ ылым мен философияның кө рнекті ө кілдеріне айналды.

Оң тү стік Қ азақ стандағ ы кө шпенді тү ркі халқ ының арасында исламды таратуда Ясауия тариқ атының негізін қ алаушы Қ ожа Ахмет Ясауи (1166 ж. немесе 1167ж. қ айтыс болғ ан) зор ү лес қ осты. Ә мір Темірдің Ясауиге деген қ ұ рметінің белгісі ретінде XIV-XV ғ ғ. Қ ожа Ахмет Ясауи кесенесі салынды, қ азіргі таң да бұ л тарихи жә дігер тек Қ азақ стандағ ы ірі мұ сылмандық сә улет ескерткіші ғ ана емес, сонымен қ атар, ә лемдік озық ү лгілердің бірі болып саналады.

Тә уелсіз Қ азақ стандағ ы Ислам. Тә уелсіз Қ азақ стан тарихына жү гінсек исламдық институттардың ық палының артқ анын байқ амыз. Соң ғ ы жылдардың тә жірибесі исламның қ оғ амдағ ы руханилық ты қ олдап, дамуғ а қ уатты жасампаз ық палын тигізетінін дә лелдейді. Зорлық ты қ абылдамау, сондай-ақ нә сілдік жә не ұ лттық тө збеушіліктен бас тартатын Мұ хаммед пайғ амбар (с.а.с.) ілімінің бейбітшіл мә ні еліміздегі тұ рақ тылық ты сақ тап, одан ә рі нығ айтуғ а жағ ымды ә серін тигізеді.

Ө зінің «Сындарлы он жыл» атты кітабында Қ азақ стан Республикасының Президенті былай деп жазады: «Біз, қ азақ тар ү шін ислам – біздің дү ниетанымызды анық тайтын ең алдымен жоғ ары идеал мен факторы, бұ рындары ұ мытылып кете жаздағ ан бай мұ сысмандық мә дениеті мен ата-бабаларымыздың рухына деген тиісінше бағ а берудің Рә мізі іспеттес».

Тә уелсіз Қ азақ стандағ ы ислам ық палды қ оғ амдық кү шке айналды. Мұ сылман бірлестіктерінің саны қ арқ ынды тү рде ө суде. Егер 1991 ж. олардың саны тек 68 болса, 2000 жылдар басында 1652-ге жетті, ал 2011ж. 1-қ антарында 2756-ғ а кө терілді. Елімізде жаң а мешіттер салынуда. 2011 ж. басында 2416 мұ сылман ғ имараттары қ ызмет атқ аруда.

2005 ж. 22 науырызында Астанада Президент Нұ рсұ лтан Назарбаевтің қ атысуымен еліміздегі ең ірі мешіттердің бірі «Нұ р-Астана» мешіті ашылды. Мешіттің салтанатты ашылуында сө з сө йлеген Елбасы: «Жаң а мешіт Қ азақ станның жас астанасының нағ ыз рухани жә не діни орталығ ына айналады, ал оның ө з сұ лулығ ымен ерекшеленетін ғ имараты қ аланың сә улеттік келбетін кө ркемдей тү сіп, оны қ айталанбастай етеді... Діни ғ имаратпен танысқ ан қ ала қ онақ тары Астана туралы қ азіргі замандағ ы ең ү лкен діндердің бірі исламды ұ станатын мемлекеттің астанасы деген ой қ алыптастырады»- деді.

Ол Астанамыздың сол жағ алауын кө ркейткен Ислам мә дени орталығ ы қ ұ рамына енді. Мешіт кү ніне бес мың адамды қ абылдай алады. Айналасында биіктігі 62 метр тө рт мұ нарасы бар ғ имаратты алюминий жә не алтынмен қ апталғ ан 21 кү мбез безендіріп тұ р. Бас кү мбездің биіктігі 43 метр.

Алматыда «Нұ р-Мү барак» Қ азақ стан-Мысыр Ислам университеті ашылды. Жыл сайын жаң а медреселер пайда болуда. Дін ұ станушылар саны кү ннен-кү нге ө суде, олардың арасында жастар кө п. Орташа жә не жоғ арғ ы діни білім алатын адамдар саны кө беюде. Меккеге қ ажылық қ а баратын қ азақ стандақ тар саны ө суде. 2001 ж. қ ажылық қ а 228 адам аттанса, 2007 ж. желтоқ санында 4300 қ ажылар ұ зақ жолғ а шық ты.

2006 жылдан Қ азақ станда мұ сылмандардың мейрамы Қ ұ рбан айттың бірінші кү ні демалыс деп жарияланды.

Қ азақ стан 50-ден астам мұ сылман мемлекеттерін біріктіретін Ислам Ынтымақ тастығ ы Ұ йымының мү шесі.