тақырып: Қазақстан Республикасының дін туралы жаңа заңы және дінаралық келісім орнату саласындағы саясаты.

1. Діни сенім бостандығ ы туралы тү сінік.

2. Қ азақ стандағ ы дін жө ніндегі мемлекеттік саясат жә не Қ Р-ның «Діни қ ызмет жә не діни бірлестіктер туралы» заң ы.

3. Қ азіргі Қ азақ стандағ ы конфессионалдық жағ дай жә не дінаралық диалог.

4. Қ азақ стан Республикасының дінаралық келісім орнату саласындағ ы саясаты.

Діни катынастарды жан-жақ ты жә не терең тү рғ ыдан реттеуді 1992 жылы қ абылданғ ан Қ азақ стан Республикасының «Діни сенім бостандыгы жә не діни бірлестіктер туралы» (бұ дан былай - ДСБ жә не ДБ) заң ы жә не ү кімет пен басқ а даорталық атқ ару органдарының нормативтік қ ұ кық тық актілері жү зеге асырып келді. Сондай-ақ діни бірлестіктердің қ ызметі Қ азақ стан Республикасының Азаматтық кодексімен де реттеледі. Діни бірлестіктердің қ ызметіне кедергі келтіру, ә дейі бұ зу Қ Р Қ ылмыстық кодексімен реттеледі. Сонымен қ атар діни қ атынастар кө птеген заң ғ а тә уелді актілермен реттеліп жатады. 2007 жылдың 30 қ аң тарында баспасө зде Қ Р Ү кіметінің діни сараптама жү ргізу туралы арнайы қ аулысы жарияланды. Ө мірдің талабына сай діни қ атынастарды реттейтін нормативтік-кұ кық тық актілер ү немі ө згеріп, жаң алары қ абылданып отырады. [1]

Осы заң негізінде тә уелсіздік алғ аннан бері елімізде діни конфессиялардың да, діни бірлестіктердің де саны кү рт ө сіп кетуіне жө нсіз негіздер қ аланды. Діни бірлестіктерді қ ү ру жә не оларды мемлекеттік тіркеу мейлінше жең ілдетілді. Кез келген он азамат діни бірлестік кұ ра алды. Тіпті қ андай дінге катыстылығ ын ө здері шешті. Осы зан бойынша олар кез келген жаң а дінді жасай алды. Ке- рек десең із, олардың басшылары ө здерін жаң а діни кө сем деп те жа- риялай алды. Олардың соң ынан азаматтардың ү лкен тобы еріп кетті.

Діни сенім бостандығ ы кү кьп ы. Қ азақ стан Республикасы- ның, басқ а мемлекеттердің азаматтары жоне азаматтығ ы жок адам- дар жеке ө зі, сондай-ақ басқ алармен бірге кез келген дінді еркін ұ стануғ а немесе ешкайсысын ұ станбауга кұ қ ылы, дінге деген, Қ ұ дайга қ ұ лшылық жасауга, діни жоралар мен рә сімдерге, дінді оқ ып-ү йренуге қ атысуғ а немесе қ атыспауғ а кө зқ арасты айқ ындау кезінде қ андай да бір кү штеп мә жбү р етуге жол берілмейді.

Азаматтардың дінге кө зқ арасына қ арай олардың қ ү қ ыктарын тікелей немесе жанамалап шектеу немесе қ андай да бір артық шылық тар белгілеу немесе соғ ан байланысты ө шпенділік пен жеккө рушілік туғ ызу, не азаматтардың сезімдерін жә бірлеу, сондай- ак, қ айсыбір дінді ұ станушылар қ адір тұ татын заттарды, кұ рылыстар мен орындарды қ орлау Қ азақ стан Республикасының заң дарында белгіленген жауапкершілікке ә келіп соғ ады.

Заң да кө зделген жағ дайларды қ оспағ анда, ешкімнің де ө з діни сенімдерін себеп етіп азаматтық міндеттерін атқ арудан бас тартуғ а қ акысы жоқ.

Бұ л заң ды тым либералды жә не демократияшыл заң дардың қ атарына қ осуғ а болады. Заң кейбір ө згерістермен 2011 жылғ ы дейін колданыста болды. Осы заң негізінде тә уелсіздік алғ аннан бері елімізде діни конфессиялардың да, діни бірлестіктердің де саны кү рт ө сті. Діни бірлестіктерді қ ұ ру жә не оларды мемлекеттік тіркеу мейлінше жең ілдетілді. Сондай-ақ, жаң а дін немесе діни ағ ым ашу мә селесі ең оң ай ә рекеттердің біріне айналды. Керек десең із, дін жө ніндегі заң да «діни бірлестік», «дін» «конфес­сия» ұ ғ ымдарының тү сінігі де берілмеген, аражігі де ашылмағ ан. Керісінше, олар бір-бірімен шатысып тең есіп кеткен. Оғ ан дә лел ү шін заң ның 4-бабындағ ы «барлық діндер мен діни бірлестіктер заң алдында бірдей» деген норманы талқ ылар болсак, онда мынадай қ айшылыкты сұ рақ тар туады. Біріншіден, барлық діндерді тең деуге ә ркім келіседі. Мысалы, ислам, христиан, будда, иудаизм діндерін, тіптен діни ағ ым деп саналатын иегова куә лерін немесе баптистерді тең деуге болады.

Екіншіден, осы нормадан діндер мен діни бірлестіктердің заң ал­дында бірдей екендігі туындайды. Сонда миллиондағ ан адамдарды біріктіретін ислам діні мен ондағ ан адамды ғ ана біріктіретін кез кел­ген діни бірлестік. Ә рине, заң ғ а кіріп кеткен бұ л норманың ешкандай да қ исыны жок. Керісінше, осы норма еліміздегі ислам діні ішіндегі қ айшылыктардың ө сіи кетуіне себеп болды. Осы норма негізінде Республика бойынша жү здеген ислам діни бірлестіктері Қ МДБ-ғ а тә уелсіз заң ды ұ йымдар ретінде тіркеліп кетті жә не жаң а дін заң ы қ абылданғ анша олар қ ұ қ ық тық дербестігін сақ тап кала алды.

Діни бірлестіктер мемлекеттік ө кімет пен басқ ару органдарының сайлауына катыспайды. Діни сипаттағ ы партияларды жә не ө зге де саяси қ ұ рылымдарды қ ұ руғ а, сондай-ақ діни бірлестіктердің сая- си партиялар қ ызметіне қ атысуына немесе оларғ а қ аржы жағ ынан қ олдау жасауына жол берілмейді. Діни бірлестіктердің қ ызметшілері саяси ө мірге барлық азаматтармен бірдей тек ө з атынан ғ ана қ атыса алады.

Мемлекет басшысы Нұ рсұ лтан Назарбаев Қ азакстан халқ ы Ассамблеясының XV сессиясында сө йлеген сө зінде Дін істері жө ніндегі агенттік қ ұ ру туралы идеяны алғ а тартқ ан болатын. Бұ л қ ұ рылымның міндеттерін белгілей келіп, Президент «біздіц шешуші конфессияларымыз мемлекеттік органдармен ынтымақ тастық бары- сында дінге сенуші жастармен белсенді жұ мыс жү ргізіп, олардың шынайы діни білім алуына кө мектесе алар еді» деп атап кө рсетті.

Бү л Дін істері жө ніндегі агенттік 2011 жылы 7 мамырда Қ Р Президентінің Жарлығ ымен қ ү рылды.

Мемлекетіміздің арнайы ресми мереке ретінде демалыс кү ні ретінде Қ ұ рбан айт пен Рождество бекітілді. Қ азақ стан бү гінде бү кіл ә лем ү шін конфессияаралық келісімнің ү лгісі ретінде таныл- ды. Бү гінгі таң да Қ азақ стан - діни толеранттылық идеясын тарату жө нінде талассыз кө шбасшы. Біздің еліміздің конфессияаралық ү нкатысудағ ы тә жірибесі бү кіл ә лемдегі діни жетекшілердің колдауы мен мойындауына ие болып отыр.

Р Президенті Н. Назарбаев 2011 жылғ ы қ азанның 11-і кү ні «Діни қ ызмет жә не діни бірлестіктер» туралы№483-lV Қ азақ стан Республикасының Зацына кол қ ойды.

Бү л заң еліміздегі ең кө п талқ ыланғ ан, пікірталас тудырғ ан қ ү жат болды.

Заң ның кіріспесінде «ә ркімнің ар-ождан бостандыгы кұ кыгын растайтынын, ә ркімнің діни нанымына қ арамастан тең қ ү қ ылы болуына кепілдік беретінін, ханафи бағ ытындағ ы исламның жә не православиелік христиандыктың халық тың мә дениетінің дамуы мен рухани ө міріндегі тарихи рө лін танитыны....» атап кө рсетілді.

Заң да «ешбір дін мемлекеттік немесе міндетті дін ретінде белгіленбейді» деп кө рсетілді.

Діни білім беру ү йымдарын қ оспағ анда, Қ азақ стан Республика- сында білім беру мен тә рбиелеу жү йесі дін мен діни бірлестіктерден бө лінген жә не зайырлы сипатта болады.

Дін мен діни бірлестіктердің мемлекеттен бө ліну қ ағ идатына сә йкес мемлекет: Қ азақ стан Республикасы азаматының, шетелдік пен азаматтығ ы жоқ адамның дінге жә не ұ станатын дініне ө з кө зкарасын айқ ындауына, ата-аналардың немесе балалардың ө зге де заң ды ө кілдерінің балаларды ө з нанымдарына сә йкес тә рбиелеуіне, мұ ндай тә рбиелеу баланың ө мірі мен денсаулығ ына катер тө ндірген, оның қ ұ қ ық тарына кысым жасағ ан жә не жауапкершілігін шек- теген, сондай-ақ, Қ азақ стан Республикасының конституциялық кұ рылысына, егемендігіне жә не аумактық тұ тастыгына қ арсы бағ ытталғ ан жағ дайларды қ оспағ анда, араласпайды.

Діни бірлестіктер: мемлекеттік органдардың функцияла-

рын орындамайды жә не олардың қ ызметіне араласпайды; саяси партиялардың қ ызметіне қ атыспайды, оларга қ аржылык қ олдау кө рсетпейді, саяси қ ызметпен айналыспайды.

Діни негіздегі партиялардың қ ызметіне, мақ саттары мен іс-ә ре- кеті мемлекетте бір діннің ү стемдігін орнық тыруғ а, оның ішінде зорлық -зомбылық пен немесе зорлық -зомбылыкқ а ү ндеумен жә не ө зге де кұ қ ық қ а карсы іс-ә рекеттермен байланысты діни ө шпенділікті немесе алауыздық ты қ оздыруғ а бағ ытталғ ан діни бірлестіктер кұ руғ а жә не олардың қ ызметіне тыйым салынады.

Қ азақ стан Республикасының азаматтарына, шетелдіктер мен азаматтығ ы жок адамдарғ а зорлық -зомбылық кө рсетумен не­месе олардың денсаулығ ына ө зге де зиян келтірумен не ерлі- зайыптылардың некесін бұ зумен (отбасының бұ зылуымен) не­месе туыстык қ арым-қ атынастарды тоқ татумен, имандылық қ а нұ ксан келтірумен, адамның жә не азаматтың кұ кыктары мен бостандық тарын бұ зумен, азаматтарды Қ азақ стан Республикасының Конституциясы мен заң дарында кө зделген міндеттерін атқ арудан бас тартуғ а тү рткі болумен жә не Қ азақ стан Республикасының заң намасын ө зге де бұ зушылық пен ұ штасатын діни бірлестіктер қ ызметіне жол берілмейді.

Адамдардың материалдық немесе ө зге де тә уелділігін пайдалана отырып бопсалау, кү ш қ олдану немесе кү ш қ олданамын деп қ орқ ыту жолымен не алдау жолымен ө з қ ызметіне мә жбү рлеп тартатын діни бірлестіктердің кызметіне жол берілмейді.

Дінді жә не діни кө зқ арастарды пайдалана отырып, мемлекеттік органдардың қ ызметіне қ асақ ана іріткі салуга, олардың ү здіксіз жұ мыс істеуінін бұ зылуына, елдегі басқ арушылық дең гейін тө мендетуге ә кеп соғ атын шешімдерді қ абылдауғ а жә не іс-ә рекеттер жасауғ а жол берілмейді. Діни бірлестіктердің қ ьпмстімен мемлекеттеік уә кілетті орган- дар айналысады. Уә кілетті орган болып Қ азақ стан Республикасының Дін ісгері жө ніндегі Агенттігі жә не оның облыстардагы департаменттері саналады. Уә кілетті орган: діни бірлестіктермен ө зара іс-қ имыл саласындағ ы мемлекеттік саясаттың негізгі багыттарын қ алыптастыруғ а жә не іске асыруғ а қ атысады; Қ азакстан Республикасынын аумагында қ ұ рылғ ан діни бірлестіктердің, миссионерлердің, діни білім беру ұ йымдарының кызметін зерделеп, оғ ан талдау жү ргізеді; ө з қ ұ зыретіне жататын мә селелер бойынша тү сіндіру жұ мыстарын жү зеге асыруды камтамасыз етеді; дінтану сараптамалары жә не діни бірлестіктерді қ ұ руга бастамашы азамат- тар тізімдеріне тексеру жү ргізілуін камтамасыз етеді;

Республика аумағ ындагы шетелдік діни бірлестіктердің қ ызметі- не, шетелдік діни орталық тардын Қ азакстан Республикасындагы діни бірлестіктер басшыларын тагайындауына келісім білдіреді; ө ң ірдегі діни ахуалғ а зерделеу жә не талдау жү ргізеді.

- діни ә дебиетті жә не діни мазмұ ндагы ө зге де ақ параттық мате- риалдарды, діни мақ саттагы заттарды тарату ү шін арнайы тұ ракты ү й-жайлардың орналастырылуын бекітеді, сондай-ак, гибадат ү йлерінен (гимараттарынан) тыс жерлерде діни жораларды ө ткізуге арналган ү й-жайлардың орналастырылуын келіседі;

- уә кілетті органмен келісе отырып, гибадат ү йлерін (гимараттарын) салу туралы, олардың орналасатын жерін аныктау, сондай-ақ, ү йлерді (ғ имараттарды) ғ ибадат ү йлері (гимараттары) етіп кайта бейіндеу (функционалдық мақ сатын ө згерту) туралы шешімдер кабылдайды.