Аль-Киндинің онтологиялық көзқарастары.

Аль-Кинди болмыс мә селелеріне тоқ талғ ан кезде екі субстанция жө нінде айтады. Бірінші субстанция - ол сезімдік заттар, оларды сан мен сапалық жақ тарын зерттеу арқ ылы білуге болады. Субстанцияның сандық жақ тарын сан жө ніндегі ғ ылым зерттейді; екінші ғ ылым - сапалық ү йлесімдіктерді, заттардың мө лшерлік қ атынастарын салыстырады.

Заттардың сапалық жағ ын - геометрия жә не астрономия ғ ылымдары зерттейді. Бұ л ғ ылымдарды біз математика саласына жатқ ызамыз. Оларды игермей адам субстанцияны білмейді. Соң ғ ыны білмеген адам философияны білмейді. Философияны білмеген адамғ а екінші субстанцияғ а жетуге жол жабық. Ө йткені, ол-тұ рақ ты жә не ө згермейді…

Аль-Кинди адамзат ө нерінің ішіндегі ең ғ ажабы - философия дейді. Оның мақ саты заттардың шынайы табиғ атын ашу, соның негізінде ө зіміздің жү ріс-тұ рысымызды, іс-ә рекетімізді анық тауымыз, сә йкестеуіміз керек.

Ақ иқ атты ашу ү шін себебін табу керек. қ айсы бір затты танудың себебі-ақ иқ атқ а жету, ө йткені болмыстағ ы бардың ақ иқ аты да бар. Ақ иқ ат қ ажетті танылады. Ең ізгі нә рсе - бірінші ақ иқ ат - Алла-тағ ала жө ніндегі ғ ылым. Бір денені табу ү шін ең алдымен 4 сұ рақ қ а жауап беру керек дейді ойшыл.

Ол бар ма?

Ол не?

Ол қ андай?

Себебі неде?

Аль-Кинди жағ алай қ оршағ ан болмысты Ай астындағ ы Дү ние дейді. Ал айдың ә ржағ ында ә лемде ешқ андай қ озғ алыс - Дү ниеге келу, кету, қ ұ ру жоқ. Ол тек қ ана жер бетіндегі болмысқ а тә н нә рселер. Бізді қ оршағ ан болмыс 4 элементтен тұ рады: от, ауа, жер, су, олар ө згермейді - тек солардан тұ ратын заттардың элементтері ғ ана азайып, кө беюі мү мкін.

Адам дү ниетанымының екі тү рі бар. Біріншісі бізге жақ ын, бірақ, мә н-мағ надан алыста. Ол - сезімдік тану. Ол ү не бойы ө згерісте, тұ рақ ты емес, уақ ытша ғ ана ө мір сү ретін заттарды танумен байланысты. Оның сан жағ ы тұ рақ ты емес - ү лкейеді, кішірейеді, тең еледі, тең сізденеді. Оның сапасы жағ ы да ө згерісте - ол ө зіне ұ қ сайды, ұ қ самайды, кү шіне енеді, ә лсізденеді… Осы ө згеріп жатқ ан Дү ниедегі заттардың бітімі қ абылданады да оны адам есіне, ақ ыл-ойына жеткізеді.

Екінші таным тү рі мә н-мағ нағ а жақ ын болғ анымен бізден алыс - ол ақ ыл-ой танымы. Жеке материалдық заттар сезімдік қ абылдауда ғ ана болады. Қ ос тұ рақ ты мен текті алатын болсақ, оларды тү йсіктер арқ ылы қ абылдай алмаймыз, бірақ оларды ақ ыл-ойдың елегінен ө ткізе алуғ а болады. Қ орыта келе, Аль-Кинди адамның дү ниетану мү мкіншілігін мойындап, жағ алай ортаны зерттеп ғ ылымды дамытуғ а шақ ырады.

Аль-Киндидің философиялық кө зқ арастарын ә рі-қ арай дамытып, Аристотельдің ең бектерін араб тілінде аударып, оғ ан кө лемді тү сініктер жасап жә не ө зінің ерекше философиядағ ы ойларымен тарихта қ алып, философия тарихында “ Екінші мұ ғ алім ² атағ ын алғ ан Аль-Фараби болды.

Аль-Фараби (толық аты(Абу Насыр Мухамед Ибн Тархан Ибн Узлақ ат тюрки(Қ азақ стан жерінде Отырар қ аласында 870-950 жж. Дү ниеге келген. Жас кезінде білім іздеп Таяу Шығ ыста Багдад пен Алеппо қ аласында білім алып, араб тілі мен грек тілін игеріп, антикалық философияны зерттейді.

Аль-Фарабиді араб философы деп толығ ынан бағ алауғ а болады, ол, ө йткені, араб рухынан нә р алып, ө з ең бектерін сол тілде жазғ ан. Сонымен қ атар, оны қ азақ халқ ының философы деп те атауғ а болады, ө йткені, ол біздің елде Дү ниеге келіп, соң ынан қ азақ халқ ын қ ұ рағ ан кө п тү рік тайпаларының біреуінен шық қ ан, біздің сол кө зде ө мір сү рген бабаларымыздың дү ниесезімі мен дү ниетанымын бойына жас кезінде сің ірген.

Бірақ, ең жақ сысы - оғ ан Шығ ыс философиясының жұ лдызы, тіпті Дү ниежү зілік философияның ең ірі тұ лғ аларының бірі деген бағ а берсек, ол дұ рыс болар еді.

Аль-Фарабидің философиялық ең бектері кө п. Солардың ішінен “Ғ ылымдарды іріктеу жө нінде², “Игі қ аланың тұ рғ андарының кө зқ арасы жө нінде², “Азаматтық саясат², “Мемлекет қ айраткерінің нақ ыл сө здері², “Бақ ытқ а жету жө нінде² деген ең бектерін атап ө туге болады.