Тапсырыс шарты. 6 страница

Ғ ылыми, ә деби жә не кө ркемдік туындыларының авторлары, сабақ тас қ ұ қ ық тардың авторлары, олардың мұ рагерлері жә не басқ а қ ұ қ ық мирасқ орлары авторлық жә не сабақ тас қ ұ қ ық ты қ орғ аудың субъектісі бола алады. Автор тірі кезінде тек ө зі немесе заң ды ө кілі ғ ана бұ зылғ ан немесе даулы қ ұ қ ық ты қ орғ ауғ а қ ұ қ ығ ы бар. Қ ос авторлық та кез келген автор немесе авторладың біреу туындыны қ орғ ау қ ұ қ ығ ына ие. Егер қ ос авторлар туындығ а байланысты қ ұ қ ық тық қ орғ ауды жү зеге асыруды бір ғ ана авторғ а тапсырғ ан болса, сол автор барлық авторлардың атынан ә рекет жасайды.

38.Субьективтік авторлық қ ұ қ ық, оның мазмұ ны жә не жү зеге асырылу шең бері

Авторлық қ ұ қ ық субъектілері болып туындығ а қ атысты субъективтік авторлық қ ұ қ ық тиесілі тұ лғ а болып табылады. Субъективті авторлық қ ұ қ ық Қ азақ стан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары, азаматтығ ы жоқ адамдар, мұ рагерлер жә не басқ а да қ ұ қ ық мирасқ орлары болуы мү мкін. Субъективтік қ ұ қ ық – адамның не ұ йымның заң ғ а сә йкес ой-пікірін білдіру жә не іс-ә рекетін жү зеге асыру мү мкіндігі. Субъективтік қ ұ қ ық тың бастапқ ы алғ ышарты қ ұ қ ық қ абілеттілігі (қ ұ қ ық иелену қ абілеті) болып табылады. Субъективтік қ ұ қ ық абстрактілік жә не нақ ты тү рге, сондай-ақ абсолюттік жә не қ атыстылық тү рге де бө лінеді. Нақ ты субъективтік қ ұ қ ық тар қ ұ қ ық нормасына сә йкес қ ұ қ ық тық фактіден туындайды. Қ атыстылық қ ұ қ ығ ы (шарттан, зиян келтіруден, т.б. қ ұ қ ық тық фактіден туындайтын қ ұ қ ық) белгілі бір тұ лғ алардан нақ ты бір ә рекетті жү зеге асыруды талап етуге заң ды мү мкіндік береді. Абсолюттік нақ ты қ ұ қ ық ө з ә рекетін іске асыру еркіндігі мен ол ә рекетке ешкімнің бө гет болмауын талап етушілікті білдіреді. Абстрактілі субъективтік қ ұ қ ық қ а адам мен азаматтың табиғ и жә не ажырағ ысыз қ ұ қ ық тары мен бостандық тары жатады. Бұ лар қ ұ қ ық субъектілігінің мазмұ нын ашады жә не тұ лғ аның халық арық қ ұ қ ық пен конституция кепілдік беретін жалпы қ ұ қ ық тық мә ртебесін қ ұ райды. Мұ ндай қ ұ қ ық тар мен бостандық тар ә ркімге тумысынан тиесілі. Мә селен, нақ ты бір мү лікке меншіктену ө кілеттігін иеленуіне-иеленбеуіне қ арамастан адамда меншіктенуге деген абстрактілі қ ұ қ ығ ы болады; сотпен қ орғ ануғ а деген абстрактілі субъективтік қ ұ қ ық бұ зушылық кезінде пайда болмайды, ол абстрактілі мү мкіндік ретінде бұ рыннан бар. Адамның абсолюттік қ ұ қ ық тары (ө мір сү ру, адамдық қ адір-қ асиетіне қ ол сұ ғ ылмаушылық, бостандығ ы мен жеке бастың қ орғ алуы, меншік, сайлау жә не сайлану қ ұ қ ығ ы) қ оғ амда ө з орнын табуғ а бағ ытталғ ан ұ мтылысы. Абсолюттік қ ұ қ ық индивидтің заң шегіндегі еркін ә леуметтік белсенділік аясын білдіреді жә не оғ ан ө зге адамның да, мемлекеттің де араласуғ а қ ұ қ ығ ы жоқ.

39.Автордың мү ліктік жә не мү ліктік емес жеке қ ұ қ ық тары

Қ азақ стан Республикасы Авторлық қ ұ қ ық туралы заң ының 16-шы бабы («Мү ліктік қ ұ қ ық тар») былай деп бекіткен, «Туынды авторының немесе авторлық қ ұ қ ық тардың ө зге иесінің сол туындыны кез келген нысанды жә не кез келген ә діспен пайдалануғ а мү ліктік (айырық ша) қ ұ қ ығ ы бар».

Сол баптың екінші тармағ ында «Автордың туындыны пайдалануғ а айырық ша қ ұ қ ық тары тө менгі ә рекеттерді жү зеге асыру, рұ қ сат ету немесе жү зеге асыруғ а тыйым салу қ ұ қ ығ ын білдіреді:

1. туындыны қ айта шығ ару (қ айта шығ ару қ ұ қ ығ ы);

2. туындының тү пнұ сқ асын немесе даналарын кез келген ә діспен тарату; сату, жалғ а ө ткізу, кө пшілікке уақ ытша пайдалануғ а беру жә не басқ алар (тарату қ ұ қ ығ ы);

3. тарату мақ сатында туынды даналары, соның ішінде автордың немесе авторолық қ ұ қ ық тардың ө зге иесінің рұ қ сатымен дайындалғ ан даналарын импорттау (импортқ а ә келу қ ұ қ ығ ы);

4. туындыны жария кө рсету (жария кө рсету қ ұ қ ығ ы);

5. туындыны жария орындау (жария орындау қ ұ қ ығ ы);

6. туындыны жария хабарлау (туындыны жалпы жұ рттың назарына арнап хабарлау), соның ішінде эфирде немесе кабель арқ ылы хабарлау (жария хабарлау қ ұ қ ығ ы);

7. жалпы жұ рттың назарына арнап эфирде алғ ашқ ы жә не (немесе) кейінгі хабарлауды қ оса алғ анда туындыны эфирде хабарлау (эфирде жариялау қ ұ қ ығ ы);

8. жалпы жұ рттың назарына арнап кабель арқ ылы алғ ашқ ы жә не (немесе) кейінгі хабарлауды қ оса алғ анда туындыны кабельарқ ылы хабарлау (кабель арқ ылы хабарлау қ ұ қ ығ ы);

9. туындыны аудару (аудару қ ұ қ ығ ы);

10. туындыны қ айта жасау, музыкалық ә уендеу немесе басқ аша тү рде қ айта ө ң деу (ө ң деу қ ұ қ ығ ы) қ ұ қ ық тарын білдіреді» деп кө рсетілген.

1928 жылы авторлық қ ұ қ ық негізінің 7-бабында «Мү ліктік пайда алу қ ұ қ ығ ы» барлық белгілері бойынша абсолютті қ ұ қ ық ретінде қ ұ ралғ ан. Оның мазмұ нын қ ұ қ ық иесінің ө з ә рекеттері қ ұ рағ ан. Бір уақ ытта осы норма мазмұ ны басқ а тұ лғ аларғ а қ атысты сол ә рекеттерді жү зеге асыруларына тыйым салудан тұ рғ ан, яғ ни, туындыны пайдаланудан мү ліктік пайда алуғ а ә рекеттер.

Автордың мү ліктік емес жеке қ ұ қ ық тарының арасындағ ы бірінші жә не негізгісі ол туындының авторы болып танылу қ ұ қ ығ ы. Авторлық қ ұ қ ық туындының белгілі бір тұ лғ ағ а тиістілігін объективті факт ретінде белгілейді жә не туынды мен оның жасаушысы арасындағ ы ақ иқ атты байланысты қ орғ айды.

Берндік конвенцияның 6-шы бабында авторлық қ ұ қ ық ты туындығ а ө зінің авторлығ ын тануды талап ету қ ұ қ ығ ы» деп кө рсеткен.

1991 жылғ а дейін ә рекет еткен заң да, авторлық қ ұ қ ық тікелей бекітілмеген. Бірақ заң и ә дебиеттерде автордың бұ л қ ұ қ ығ ының бар болуы бұ рыннан кө рсетілген болатын, тек оны бегілеуге қ атысты ортақ пікір болмағ ан еді.

40.Авторлық қ ұ қ ық туындысы бола алатын туындылар

Авторлық қ ұ қ ық объектілері болып табылатын туындылар 1. Мыналар авторлық қ ұ қ ық объектілері болып табылады:

1.) ә деби туындылар;

2.) драм жә не музыкалық драмалық туындылар;

3.) сценарий туындылары;

4.) хореография жә не пантомима туындылары;

5.) мә тіні бар немесе мә тіні жоқ музыкалық туындылар;

6.) дыбыс-бейнежазу туындылары (кино-теле жә не бейнефильмдер, диафильмдер жә не басқ а кино жә не телетуындылар);

7.) мү сіндеме, кескіндеме, гарфика жә не бейнелеу ө нерінің басқ а да туындылары;

8.) қ олданбалы онер туындылары;

9.) сә улет, қ ала қ ұ рылысы жә не бау-саябақ ө нері туындылары;

10.) суретке тү сіру туындылары /кә не суретке тү сіруге орайлас ә дістермен жасалғ ан туындылар;

11.) карталар, жоспарлар, нобайлар, безендірулер жә не географияғ а, топография мен басқ а ғ ылымдарғ а қ атысты ү ш ө лшемді туындылар;

12.) ЭЕМ-ге арналғ ан бағ дарламалар;

13.) ө зге де туындылар.

2. ЭЕМI с арналғ ан бағ дарламаларды қ орғ ау ЭЕМ-ге арналғ ан бағ дарламалардың (соның ішініе операциялық жү йелердің) бастапқ ы мә тін мен объектілік кодты қ оса алғ анда, кез келген тілде жә не кез келген нысанда жасалуы мү мкін барлық тү ріне қ олданылады. 3. Авторлық қ ұ қ ық объектілеріне мыналар да жатады:

1.) туынды шығ армалар (аудармалар, ө ң делген дү ниелер, аннотациялар, рефераттар, тү йіндер, шолулар, инсценировкалар, музыкалық ө ң деулер жә не басқ а да ғ ылым, ә дебиет пен ө нер шығ армаларының ө ң деулері);

2.) жинақ тар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) жә не материалдарының іріктелуі жә не (немесе) орналасуы жағ ынан шығ армашылық ең бектің нә тижесі болып табылатын басқ а да қ ұ рама туындылар.

Туынды жә не қ ұ рама шығ армалар, ө здерінің негізге алынғ ан немесе ө здеріне енген туындылардың авторлық қ ұ қ ық объектілері болу-болмауына қ арамастан, авторлық қ ұ қ ық пен қ орғ алады.

41.Авторлық қ ұ қ ық туындысы бола алмайтын туындылар

Авторлық қ ұ қ ық дегенміз- автордың жеке мү лiктiк емес жә не мү лiктiк қ ұ қ ық тары, ал сабақ тас қ ұ қ ық тар - орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлiк жә не кә бiлдiк хабар тарату ұ йымының мү лiктiк қ ұ қ ық тары жә не орындаушының жеке мү лiктiк емес қ ұ қ ық тары. Авторлық қ ұ қ ық мақ сатына, мазмұ ны мен маң ызына, сондай-ақ берiлу ә дiсi мен нысанына қ арамастан, шығ армашылық ең бектiң нә тижесi болып табылатын ғ ылым, ә дебиет жә не ө нер туындыларына қ олданылады.Ғ ылым, ә дебиет жә не ө нер туындысына авторлық қ ұ қ ық оның жасалу фактiсiне қ арай туындайды. Мыналар авторлық қ ұ қ ық туындысы бола алмайтын туындылар:

1) ресми қ ұ жаттар (заң дар, сот шешiмдерi, заң ә кiмшiлiк, сот сипатындағ ы жә не дипломатиялық сипаттағ ы ө зге де мә тiндер), сондай-ақ олардың ресми аудармалары;

2) мемлекеттiк нышандар мен белгiлер (жалаулар, елтаң балар, ордендер, ақ ша белгiлерi жә не ө зге де мемлекеттiк нышандар мен белгiлер);

3) халық шығ армашылығ ы туындылары;

4) оқ иғ алар мен фактiлер туралы ақ параттық сипаттағ ы хабарлар.

Туынды жасырын немесе бү ркеншiк атпен жарияланғ ан жағ дайда (автордың бү ркеншiк аты оның ө зi екенiне кү мә н туғ ызбайтын жағ дайды қ оспағ анда), туындыда есiмi немесе атауы кө рсетiлген баспагер ө зге дә лелдер болмағ ан кезде осы Заң ғ а сә йкес автордың ө кiлi болып табылады жә не оның ө кiл ретiнде автордың қ ұ қ ығ ын қ орғ ауғ а, оның жү зеге асырылуын қ амтамасыз етуге қ ұ қ ығ ы бар. Бұ л ереже сондай туындының авторы ө зiнiң кiм екенiн ашқ анша жә не ө зiнiң авторлығ ын мә лiмдегенше қ олданыла бередi.

42.Жеке жә не тә уелді туындылар.Қ ызметтік туынды

Туындыны қ ызметтік деп танудың негізгі белгісі туынды авторы мен жұ мыс беруші арасындағ ы ең бек қ атынастарының, яғ ни ең бек заң намасымен, ұ жымдық шартпен, келісімдермен, ең бек шартымен кө зделген ең бек жағ дайларын жұ мыс беруші қ амтамасыз еткен жағ дайда қ ызметтік міндеттерін (белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұ мыстар) қ ызметкердің ақ ылы тү рде ө зі орындауы туралы жә не қ ызметкердің ішкі ең бек тә ртібі қ ағ идаларына бағ ынуы жө нінде қ ызметкер мен жұ мыс беруші арасындағ ы келісімге негізделген қ атынастардың бар болуы болып табылады. Сонымен, қ ызметтік міндеттерді немесе жұ мыс берушінің қ ызметтік тапсырмасын(қ ызметтік туынды) орындау тә ртібімен жасалғ ан ғ ылым, ә дебиет жә не ө нер туындысына берілетін авторлық қ ұ қ ық нысандарына 1996 жылдың 10 маусымындағ ы № 6 «Авторлық қ ұ қ ық жә не сабақ тас қ ұ қ ық тар туралы» Қ азақ стан Республикасы заң ының 14-бабы (ә рі қ арай –Заң) арналғ ан. Осы Заң ғ а сә йкес мұ ндай туындығ а жеке мү ліктік емес қ ұ қ ық тар оның авторына, ал мү ліктік қ ұ қ ық тар автордың жұ мыс берушісіне тиесілі болып табылады. Сонымен бірге ең бек қ атынастарының тараптары айрық ша мү ліктік қ ұ қ ық тардың кімге тиесілі екендігін шартта ө згеше белгілеулеріне қ ұ қ ылы. Сө йтіп автор мен жұ мыс берушінің арасында арнайы ө згеше келісілмесе, қ ызметтік туындыны пайдалануғ а айрық ша мү ліктік қ ұ қ ық тың иегері жұ мыс беруші болып табылады. Бұ л жағ дайда авторғ а ө зінің қ ызметтік туындысын ө з бетімен пайдалануғ а мү мкіндігі болу ү шін жұ мыс берушісінен алдын ала рұ қ сат алуы қ ажет. Мұ ндай рұ қ сат авторлық қ ұ қ ық ты(айрық ша немесе айрық ша емес) беру жө ніндегі шарт тү рінде болады жә не ол автор-қ ызметкер келісімсіз қ ызметтік туындыны пайдалануғ а қ ұ қ ылы бола алмайтын жә не ү шінші тұ лғ аның пайдалануына рұ қ сат бере алмайтын болатын авторлық шарттың елеулі ережелерінің барлығ ын қ амтуы тиіс. Жұ мыс беруші қ ызметтік туындығ а мү ліктік қ ұ қ ық тарды туындының жасалуы себепті ие болады, себебі туындыны қ андай да бір міндетті тіркеу(соның ішінде мемлекеттік тіркеу) жә не оғ ан қ ұ қ ық тар заң мен кө зделмеген(бұ лай тіркелуге заң мен тыйым салынбағ ан, демек-рұ қ сат етіледі). Қ ызметтік туындыны қ олданудың ә р тү рі ү шін берілетін авторлық сыйақ ының мө лшері жә не оның тө лену тә ртібі автор мен жұ мыс берушінің арасындағ ы шарт арқ ылы анық талады. Мұ ның мә ні мынада: ең бекақ ы мен ең бек туралы заң нама жә не ең бек шартымен кө зделген ө зге де тө лемдерден(материалдық кө мек, сыйлық ақ ы т.б.) басқ а жұ мыс беруші қ ызметкермен алдын ала келіскен мө лшер мен тә ртіпте қ ызметтік туындыларын пайдаланғ аны ү шін авторғ а қ аламақ ы тө леуге міндетті. Бұ л роялти (қ ызметтік туындыны пайдаланғ аны ү шін жұ мыс беруші алғ ан табыс сомасының пайызы), нақ ты бір сома немесе сол не ө зге жағ дайғ а байланысты авторлық сыйақ ыны есептеу тә ртібі болуы мү мкін. Шартта біржолғ ы немесе бө ліп тө ленетін авторлық сыйақ ының белгіленген сомасын кө рсеткенде тараптар қ ызметтік туындының ең кө п таралымын (рұ қ сат етілетін қ айта шығ ару саны) белгілеуге міндетті. Олай болмағ ан жағ дайда қ аламақ ының белгіленген сомасы туралы келісім заң сыз болып табылады, бұ л қ атынастардың барлық жү йесіне қ ауіп тө ндіреді.

43.Авторлық қ ұ қ ық тың субъектілері жайлы жалпы ережелер

Авторлық қ ұ қ ық тың субъектілері ретінде тек қ ана Қ азақ стан Республикасының азаматтары ғ ана емес, шетелдік жә не азаматтығ ы жоқ адамдар да бола алады. Алайда, Қ азақ стан Республикасының азаматының туындысы оның жарияланғ анғ а немесе объективті нысанда орналасқ ан жеріне байланыссыз қ орғ алатын болса, шетел азаматтары мен азаматтығ ы жоқ адамдардың туындылары:

а) Қ азақ стан Республикасы территориясында

жарияланғ ан немесе Қ азақ стан Республикасында белгілі бір объективті нысанғ а ие болса;

б) Қ азақ стан Республикасының халық аралық шарттарына сә йкес қ орғ алатын болса ғ ана Қ азақ стан Республикасы территориясында қ орғ алуғ а жатады.

Қ азіргі таң да қ оғ амдық қ атынастарды жан – жақ ты жә не кез келген салада реттейді. Соның ішінде авторлық қ ұ қ ық пен сабақ тас қ ұ қ ық тарды қ ұ қ ық тық қ орғ ау деп осы қ ұ қ ық тарды қ алпына келтіруге бағ ытталғ ан жә не олардың бұ зылуын тануды тү сінуге болады. Қ азіргі таң да азаматтық заң намада авторлық жә н сабақ тас қ ұ қ ық тарды қ орғ ау ә дістері, тү рлері, нысандары мен қ ұ ралдары туралы нақ ты тә ртіптер қ арастырылғ ан. Ө кінішке орай, қ ұ қ ық нормасындағ ы тә ртіптер іс жү зінде орындалып жата бермейді. Оның себебі елдегі қ ұ қ ық тық тә ртіптің тө менгі дә режелері жә не авторлардың ө здерінің қ ұ қ ық тары туралы білмеуі, сонымен қ атар сол қ ұ қ ық тарды қ орғ аудың қ ұ ралдарымен таныс болмауы болып табылады. Алайда, бұ л салада қ азіргі таң да білікті мамандар аз, сондық тан авторлардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы бағ ытты ешкім насихаттамайды. Соң ғ ы жылдары Қ азақ стан Республикасының территориясында авторлық жә не сабақ тас қ ұ қ ық тардың бұ зылуы кү рт тө мендеп кетті. Ол елде жекеше баспа, дыбысжазба студиялары, бейнезалдар, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының кү рт ө суімен байланысты болып келеді. Сонымен қ атар, мемлекеттік радиостанциялар мен телеарналар да ө рескел қ ұ қ ық бұ зушылық тар жасайды. Оғ ан себеп ретінде авторлардың сыйақ ыларын бюджетте ақ ша жоқ деген себеппен тө лемеу болып табылады. Ә сіресе, шетел азаматтары мен ұ йымдардың қ ұ қ ық тары ө те жиі бұ зылып жатады. Ө кінішке орай, бұ л жағ дайларғ а қ ұ қ ық қ орғ ау органдары тиісті назар аудармайды.

Ғ ылыми, ә деби жә не кө ркемдік туындыларының авторлары, сабақ тас қ ұ қ ық тардың авторлары, олардың мұ рагерлері жә не басқ а қ ұ қ ық мирасқ орлары авторлық жә не сабақ тас қ ұ қ ық ты қ орғ аудың субъектісі бола алады. Автор тірі кезінде тек ө зі немесе заң ды ө кілі ғ ана бұ зылғ ан немесе даулы қ ұ қ ық ты қ орғ ауғ а қ ұ қ ығ ы бар. Қ ос авторлық та кез келген автор немесе авторладың біреу туындыны қ орғ ау қ ұ қ ығ ына ие. Егер қ ос авторлар туындығ а байланысты қ ұ қ ық тық қ орғ ауды жү зеге асыруды бір ғ ана авторғ а тапсырғ ан болса, сол автор барлық авторлардың атынан ә рекет жасайды.

44.Авторлық лицензиялық шарт, туындыны пайдалану шарттарының тү рлері