Дәріс 1. Технологиялық жабдықтар туралы түсінік.

ПӘ НІНІҢ ОҚ У Ә ДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«ТАМАҚ Ө НДІРІСІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЖАБДЫҚ ТАРЫ-1»

В072400 - «Технологиялық машиналар жә не жабдық тар» мамандығ ына арналғ ан

ОҚ У Ә ДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

Семей

Мазмұ ны

Глоссарий

Технологиялық жабдық тар – технологиялық процестерді жү зеге асырады, оларғ а машиналар, агрегаттар, қ ондырғ ылар, қ ұ рылғ ылар жә не т.б. жатады.

Автоматтандырылмағ ан машиналар (қ арапайым машина) – машиналар тікелей адамның қ атысуымен жү зеге асады. Машинаны қ осу, шикі затты жү ктеу адам қ олымен атқ арылады.

Автоматтандырылғ ан машиналар – машиналар адамның қ атысуысызжұ мыс істейді, адам тек автоматты аспаптар кө мегімен машинаның жұ мысын басқ арады.

Жартылай автоматтандырылғ ан машиналар - машиналар тікелей адамның қ атысуымен жү зеге асады, машинғ а шикі затты жү ктеу немесе машинаны қ осу кө мекші қ ұ ралдармен немесе автоматты тү рде жү зеге асады.

Машинаның қ уаты - ө нім ө ндірудегі машинағ а қ ажетті энергия

Мерзімді ә рекетті машиналар - машинағ а шикізат материалы жү ктеледі де, белгілі уақ ыт ішінде ө ң деліп болғ ан соң, машинадан дайын ө нім алынады да, машинағ а жаң адан шикізат жү ктеледі.

Ө німділік – жабдық тардың уақ ыт бірлігінде ө нім ө ндіру мө лшері.

Технологиялық желі - ө ндірістегі барлық технологиялық процестер жә не кө мекші операцияларды рационалды орындалуы, транспорттық жә не технологиялық жабдық тардың техникалы жә не экономикалық негіздемелерінің байланысуы, бақ ылау қ ұ ралдары, ақ парат жә не т. б., болып табылады

Ү здіксіз ә рекетті машиналар - машинағ а шикізатты жү ктеу жә не одан дайын ө німді алу ү здіксіз болады (бір уақ ытта, бірақ машинаның ә ртү рлі нү ктелерінде ө ткізіледі.).

Араластыру - сусымалы, сұ йық жә не газ тә різді орталарды тығ ыз жанасуғ а келтіру процесі.

Кесу - ұ сақ тау процес кезінде бө лшектерге белгілі бір пішін берілетін болса.

Престеу процесі - материалдарды қ ысыммен ө ң деу.

Процестің жылдамдығ ы - процесс нә тижесінің уақ ыт бірлігіне қ атынасы.

Процестің қ арқ ындылығ ы - процестің жылдамдығ ын аппараттың бетіне қ атынасы.

Сұ рыптау процесі - сусымалы қ оспаларды ә ртү рлі фракцияғ а ажырату.

Сү зу процесі - қ атты бө лшектерді ұ стап қ алатын, ал сұ йық ты ө ткізіп жіберетін кеуекті бө геттер жә рдемімен суспензияларды ажырату.

Ұ сақ тау - механикалық кү штердің ә серімен қ атты денелерді бө лу процесі.

Тұ ндыру - ә ртекті жү йелерді ауырлық кү штiң ә серiнен ажыратуы.

Центрифугалау - сұ йық ә ртекті жү йелерді ортадан тепкіш кү ш ә серімен ажырату.

Эмульсия – бір сұ йық ішінде онымен араласпайтын екінші сұ йық бө лшектері таралғ аннан пайда болғ ан ә ртекті жү йелер.

ДӘ РІС ОҚ УЛАР.

Дә ріс 1. Технологиялық жабдық тар туралы тү сінік.

Дә ріс жоспары.

1) Анық тамалар (жабдық тар, машиналар мен аппараттардың қ ұ рылымы)

2) Жабдық тарғ а қ ойылатын талаптар

3) Жіктелуі

Ет ө неркә сібінің технологиялық жабдық тары деп ә ртү рлі технологиялық операцияларды атқ арып ө ткізетін машиналар мен аппараттарды атайды.

Технологиялық машиналар жалпы жә не арнаулы деп бө лінеді. Біріншісіне – механикалық, гидромеханикалық, жылу- массаалмасу процестері жатады. Мысалы – ұ сақ тау, сепарациялау, қ айнату, кептіру жә не т.б.

Екіншісіне- қ ұ лақ қ а тандыру, малдың терісін сыдыру жә не т.б.

Технологиялық жабдық тарең бірінші:

1. Машиналарғ а

2. Аппараттарғ а бө лінеді

Басқ а да технологиялық жабдық тар кездеседі, мысалы: тетіктер, ағ регаттар, ағ ынды желілер олар қ осалқ ы операцияларды атқ арады.

Бірақ ТЖ курсы ең бірініші машиналар мен аппараттар қ арастырылады.

Машиналар мен аппараттардың айырмашылығ ы олардың қ ұ рылымдық формасына байланысты болады:

Ең қ арапайым машиналар ө зінің қ ұ рылымдық формасына қ арай минумум ү ш негізгі бө лімнен тұ рады:

1. орындаушы (немесе) жұ мысшы механизмнен;

2. беріліс беретін (немесе жетекші) механизмнен;

3. Қ озғ алтқ ыш механизмнен (электроқ озғ алтқ ыштан, іштен жану жә не жылу двигателдерінен).

Аппараттар ең бірінші: орындаушы (немесе жұ мысшы) органнан немесе жұ мысшы камерадан тұ рады (қ озғ алтқ ыш жә не беріліс механизмі, кей жағ дайда қ осымша жұ мысшы механизм тү рінде немесе мү лдем жоқ болады).

Машиналар жә не аппараттардың классификациясы

Қ ұ рылымы бойынша машиналар келесі тү рлерге бө лінеді: (автоматтану дә режесі бойынша)

1. жай қ арапайым машиналар

2. жартылай автоматтар

3. автоматтар.

а.) Жай қ арапайым машиналар ү ш бө лімнен (тораптан) тұ рады, біреуі жұ мысшы механизм болып табылады. Олар бір нақ ты технологиялық операцияны орындауғ а арналғ ан.

Мысалы:

Еткескіштер- ұ сақ тауғ а; араластырғ ыш – араластыруғ а жә не т.б.арналғ ан.

б) Жартылай автомат: бірнеше бө лімдерден (беріліс беретін қ ұ рал, қ озғ алыс беретін қ ұ рал) жә не жұ мысшы органдарынан тұ рады. Мұ нда автоматтық цикл бойынша, жұ мысшының кө мегі арқ ылы бірнеше технологиялық операцияны орындалады.

3. Автоматтарда бірнеше бө лімдерден (беріліс беретін қ ұ рал, қ озғ алыс беретін қ ұ рал) жә не жұ мысшы органдарынан тұ рады. Мұ нда барлық операциялар (негізгі жә не қ осымша) автоматтық цикл бойынша, жұ мысшының кө мегінсіз орындалады.

Барлық ТЖ жұ мыс циклінің қ ұ рылымы бойынша:

1. Толасты тү рде жұ мыс істейтін машиналар мен аппараттарғ а;

2. Толассыз (ү зіліссіз) тү рде жұ мыс істейтін машиналар мен аппараттарғ а бө лінеді.

Сондай-ақ жартылай толассыз тү рде жұ мыс істейтін машиналар кездеседі, бірақ олар сондай кө п емес.

Ет ө ндірісіндегі технологиялық жабдық тардың жіктелуі

(классификациясы)

Профессор Пелеевтың А.И. ұ сынысы бойынша барлық технологиялық жабдық тар алты негізгі топқ а бө лінеді:

1. Еткомбинаттарындағ ы кө тергіш - тасымалдағ ыш жабдық тар:

1.1. Аспалы жолдармен конвейерлер жә не оларғ а қ ызмет кө рсететін жабдық тар мен тетіктер.

1.2. Еден ү стінде тұ рақ ты орнатылғ ан жә не жылжымалы кө тергіш - тасымалдағ ыш жабдық тар.

1.3. Ет ө німдерін жә не ә р тү рлі шикізаттарды, мысалы: (ішек, май, фарш) қ ұ бырлар арқ ылы тасымалдайтын аспаптар яғ ни сораптар, щприцтер.

2. Мал мен қ ұ сты союғ а арналғ ан жабдық тар кіреді:

2.1. Тері сыпыратын машина

2.2. Жү н жә не қ ауырсын жұ латын

2.3. Ішек ө ң дейтін машина

3. Етті механикалық тү рде ө ң дейтін машиналар ет ө німдерін жуатын машиналар:

3.1. Етті бө лшектеп кесетін жә не ө те ұ сақ тү рде майдалап кесетін машиналар (аралар, мү лік шабатын, басты екіге бө летін, мал ұ шасын ү лкен кесектерге бө летін таспалы аралар).

3.2. Жуғ ыш барабандар жә не басқ а жуғ ыш машиналар, жартылай мал ұ шасын жуатын машиналар.

3.3. Араластырғ ыш машиналар немесе бұ лғ ауыш машиналар (фарш араластырғ ыш машиналар)

4. Бө лу, ө лшеу жә не қ алыпқ а келтіру жабдық тары.

4.1. Ет ө німдерін пресстейтін машиналар.

4.2. Графитациялық жә не ортадан тепкіш кү штер арқ ылы бө летін машиналар мен аппараттар.

4.3. Котлет формалайтын, тұ шпара шығ аратын, май қ ұ йатын, фарштарды буып-тү йетін, консерві қ албырларын толтыратын машиналар жә не т.б.

5. Ет жә не ө німдерін Жылу арқ ылы жә не диффузия арқ ылы ө ң дейтін жабдық тар.

5.1. Ет пісіретін қ азандар; колбаса, ет, шұ жық пісіретін, қ уыратын қ аптайтын камералар жә не пирожок қ уыратын автоматтар.

5.2. Ет тұ здайтын аппараттар мен тері тұ здайтын аппараттар.

6. Консервы заводтардың жабдық тары.

Технологиялық жабдық тарғ а қ ойылатын негізгі талаптар

1. Машиналар мен аппараттар ө те сапалы ө німді шығ аруы керек.

2. Машиналар мен аппаратқ а кірген шикізаттан шық қ ан ө нім арасындағ ы массалы айырмашылық ө те аз болуы керек.

3. Машиналардың жұ мысты атқ аратын қ ұ ралдары артық тү рде қ ажамау, ү гілмеуі керек.

4. Машиналар мен аппараттардың жұ мыс атқ аратын қ ұ ралдары тек қ ана тот алмайтын материалдардан жасалынуы қ ажет.

5. Машиналар мен аппараттардың конструкциялық қ ұ рылғ ы ө те жең іл шұ ғ ыл тү рде ажыратылып қ айта жиналуы керек.

6. Машиналар мен аппараттардың конструкциялық қ ұ рылғ ысында жуатын қ ұ рал немесе кісі қ олы жетпейтін соң ылаулар, шұ нқ ырлар болмауы керек.

7. Машиналар мен аппараттардың қ ұ рамына кіретін электроаспаптардың ішіне су тимеуі керек. Сондық тан ондай аспаптар герметикалық тү рде орналасуы керек немесе су кіріп кететін жерінде тұ рмауы керек.

8. Машиналар мен аппараттар қ ауіпсіздік технологиясының талаптарына сә йкес болуы шарт.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Машина жә не аппарат дегеніміз не?

2. Мерзімді ә рекетті машиналар қ алай жұ мыс істейді?

3. Ү здіксіз ә рекетті машиналар қ алай жұ мыс істейді?

4. Автоматтандырылмағ ан машиналар (қ арапайым машина) қ алай жұ мыс істейді?

5. Жартылай автоматтандырылғ ан машиналар қ алай жұ мыс істейді?

6. Автоматтандырылғ ан машиналар қ алай жұ мыс істейді?

7. Ө нім ө ндіру бойынша негізгі операцияларды орындайтын жабдық тар қ алай жұ мыс істейді?

8 Соң ғ ы операцияларды жузеге асыруғ а арналғ ан жабдық тар қ алай жұ мыс істейді?

Қ олданылғ ан ә дебиеттер.

Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.