Дәріс 12. Сары май өндіруге арналған жабдықтар.

Дә ріс жоспары.

1. Майдайындау процесі.

2. Мерзімді ә рекетті майдайындағ ыш

4. Сары май ө ндіру желілері жә не майтү згіштер.

Технологиялық желілерде май ө ндіретін негізгі жабдық тар май дайындағ ыштар жә не майтү згіштер деп екіге бө лінеді. Май дайындағ ыштарда майлылығ ы қ алыпты болатын кілегейді (30-40%) шайқ ау арқ ылы май алу процесі жү реді, майтү згіштерде жоғ ары майлылық тағ ы кілегейден (80-82%) май алу процесі жү реді.

Жұ мыс істеу принципі бойынша

- ү здікті;

- ү здіксіз ә рекетті болады.

Ү здікті жұ мыс істейтін майтү згіштің ең кө п тарағ ан тү рі цилиндрлі жә не пластиналы. Май дайындағ ыштарда май бө ліктерін ө ң деу мен кілегейді шайқ ау оның қ ұ рылымына сә йкес бірдей болуын қ амтамасыз етеді. Майдың қ ұ рылымын реттеу кезінде майдың қ ұ рамы да реттеледі. Сонымен, майды шайқ ау кезінде механикалық ә серлер нә тижесінде майлылығ ы қ алыпты кілегей тү зіледі.

Ал майтү згіште майдың қ ұ рамын реттеу жү ргізілмейді. Май тү згішке май қ ұ рамымен толық тай сә йкес май келіп тү седі. Майтү згіште майлылығ ы жоғ ары кілегейтің қ ұ рылымына ө згеріс енгізіледі. Ол ү шін майлылығ ы жоғ ары, кілегей бірінші кезең де қ арқ ынды тү рде салқ ындатылады жә не екіншісінде бір уақ ытта терең ірек салқ ындатқ ышта жә не механикалық ә серге тү седі. Соның нә тижесінде майлылығ ы жоғ ары кілегейге механикалық жә не жылулық ә сер етуіне сә йкес май пайда болады.

Қ азіргі кезде мерзімді жә не ү здіксіз ә рекетті майдайындағ ыштар кең інен қ олданылады. Мерзімді ә рекетті майдайындағ ышқ а қ арағ анда ү здіксіз ә рекетті майдайындағ ыштың артық шылығ ы мынада: олар ө ң деу мен шайқ ауда жлғ ары кө рсеткіштерді кө рсетеді.

Ү здіксіз майдайындағ ыштар тізбектей орналасқ ан қ ұ рылғ ылардан тұ рады май дә ндерін алу ү шін кілегей шайқ ау қ ұ рылғ ымен, ө ң деу қ ұ рылғ ысынан, май дә ндерінен берілген қ ұ рылымдағ ы қ ою ө сім алу қ ұ рылғ ысынан. Май дә ндерін ө ң деу жылдам шайқ ау негізінде орындалады. Текстурадорда алдымен май дә ндері ө ң деледі, одан кейін май қ абаттарын ылғ алдық ты престеу арқ ылы алынады. Текстураторда екі камерадан тұ рады, ондағ ы шнектер бірдей жә не ә ртү рлі жиілікпен айналады. Қ ажет болғ ан жағ дайда текстураторда майды жуу, тұ здау, вакууумдау жү ргізілееді. Ү здікті ә рекетті майдайындағ ыштар білікшелі жә не білікшесіз болады. Қ азіргі кезде білікшелі майдайындағ ыштар кең інен қ олданылады. Ү здікті ә рекеттегі майдаындағ ыштарда кілегейді шайқ ау гравитациялық араластыру нә тижесінде жү ргізіледі. 30-50 пайыз толтырылғ ан жұ мысшы органның айналу кезінде, ыдыс ішіндегі кілегей белгілі бір биіктікке кө теріледі, одан ауырлық кү ші ә серінен тө мен тү седі. Осы кезде механикалық ә серге тү седі. Кілегейді биікке кө теру кезінде пайда болғ ан қ ысым, сұ ық бетінің сипаттамасы ыдыс ө лшеміне жә не оның айналу жылдамдығ ынв байланысты болады. Майдайындағ ыштар цилиндрлі ыдысты, конусты ыдысты, алмурт тә різді ыдысты, куб тә різді ыдысты болып жасалынады.

Ең кө п тарағ ан майтү згіштер цилиндрлі жә не пластмассалы май тү згіштер жатады. Сонымен қ атар вакууумды – май тү згіштер қ олданаылады. Ү ш цилиндрлі май тосатын бірдей конструкциялы бірдей цилиндрден тұ рады.

Тө мен цилиндрде малылығ ы жоғ ары кілегей 22-23 температурадғ а дейін салқ ындатылады. Тұ здық тың температурасы тө менгі цилиндрде -1-3⁰С, ал ортаң ғ ы -3-5⁰С. Ортаң ғ ы цилиндрде май қ ұ рылымымының жасалу процесі жү реді, май сұ йық тү рден жабыспақ тү рге келеді, 5-20 секунд ішінде қ атаяды. Ортаң ғ ы цилиндрде ө нім 11-13⁰С дейін салқ ындатылады. Жоғ ары цилиндрден механикалық ә сер болғ андық тан 150-250 секундта ө нім ұ сақ кристалл қ ұ рылымына жә не жабысқ ақ консистенцияғ а ауысады. Жоғ ары цилиндрдегі температурада -7-9⁰С сумен салқ ындату салдарынан 1-2⁰С –ғ а дейін кө теріледі. Ү здікті жұ мыс істейтін майтү згішінің ө німділігі

- майтү згіштегі кілегей кө лемі

- кілегей тығ ыздығ ы

- жалпы кілегейдің майтү згіште болу уақ ыты

- цилиндр ұ зындығ ы

- цилиндр радиусы

- барабан радиусы

Бақ ылау сұ рақ тары:

a. Май ө ндіру жабдық тары нешеге бө лінеді?

2. Жұ мыс істеу принципі бойынша неше бө лімге бө лінеді?

3. Ү здікті ә рекетті май дайындағ ыштар қ алай жұ мыс істейді?

4. Ү здіксіз ә рекетті майтү згіш нешеге бө лінеді?

5. Ү здікті жұ мыс істейтін майтү згішінің ө німділігі қ алай анық талады?

Ұ сынылатын ә дебиет:

4.1.1. Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

4.1.2. Сурков В.Д., Липатов Н.Н., Золотин Ю.П. «Технологическое оборудование молочной промышленности». М. «Легкая и пищевая промышленность», 1983. – 431с.