АНГОЛАНЫҢ ҚИЫН ЖОЛЫНДА

Сол сә тте кішкентай Джек оянып кетті де, титімдей қ олдарымен анасының мойнынан қ ұ шақ тады. Баланың кө з жанары жайнап тұ р. Безгегі қ айталап ұ стамады.

– Тә уірмісің, қ арашығ ым? – деп сұ рады миссис Уэлдон бө бегін бауырына қ ысып.

– Иә, мама, – деді Джек. – Бірақ шө лдеп қ алыппын, сусын берші.

Салқ ын судан басқ а оғ ан анасының берері де жоқ еді.

– Менің Дик достым қ айда? – деп сұ рады бала бірнеше жұ тым су жұ тып, таң дайын жібіткен соң.

– Мен мұ ндамын, Джек, – деді де, Дик Сэнд баланың қ асына келіп қ олын ұ стады.

– Ал менің Геркулес достым ше?

– Геркулес мұ нда, – деп алып негр Джекке кү лімсіреп жауап қ атты.

– Ал ат қ айда? – деп ол сұ рағ ын сабақ тай берді.

– Ат жоқ, Джек! Қ ашып кетіпті! Сағ ан енді мен ат боламын. Мағ ан мініп жү ргің келмей ме?

– Мінгенде қ андай, – деді бала. – Бірақ сені жү ргізе алар ма екем? Сенін жү генің жоқ қ ой.

– Қ ысылатын тү к те жоқ, мағ ан жү ген кигіз де, ауыздық тап алып, – Геркулес аузын аң ырайта ашты, – тізгінің ді тартқ ылап шаужайлай бер.

– Жоқ, мен ақ ырын тартамын.

– Аямай-ақ қ ой! Менің аузым мық ты.

– Ал мистер Гэрристің фермасы қ айда? – деп сұ рады бала.

– Қ ашық емес, қ азір-ақ жетеміз, – деді миссис Уэлдон.

– Иә, қ азір-ақ... қ азір-ақ...

– Жү руге рұ қ сат па? – деп сұ рады Дик Сэнд, бұ л ә ң гімені қ ысқ артқ ысы келіп.

– Ық тиярың білсін, Дик, – деп жауап қ атты миссис Уэлдон.

Отряд қ ауырт жиналды да, бұ рынғ ы тә ртібімен жолғ а шық ты. Жылғ а жағ алауынан ұ зап кетпеу ү шін орманның қ алың жерлеріне кіре жү ретін болды. Бір кезде бұ л арада жол болыпты, бірақ оны шө п-шырмауық басып, енді оның жол аты жоғ алғ ан. Отряд бір мильдей жердің қ алың бұ тасын жарып ө тті, жол салып ө ту ү шін, сол бір мильдің ө зіне ғ ана ү ш сағ аттай уақ ыт кетті. Негрлер тынбастан жұ мыс істеп жол салуғ а тура келді. Геркулес кішкентай Джекті Нанғ а ұ стата салып, о да жұ мысқ а кірісті, ырс-ырс етіп, балтасын оң ды-солды сермеп, тоғ ай ішінің астан-кестең ін шығ арды, қ алың бұ таны жарып жалғ ыз аяқ жол салды.

Бір жақ сы жері, жолаушылар кешікпей-ақ бұ л сияқ ты қ ажытарлық жұ мыстан қ ұ тылды. Орман арасынан бір жалпақ жол кездесті, жол сү йірлене барып жылғ ағ а тіреліпті де, одан ары жылғ а жағ алауын бойлай кете беріпті. Бұ л шұ бырғ ан пілдердің жолы екен. Шамасы, осы жылғ а бірнеше жү з пілдің топ-тобымен шұ бырып келіп су ішіп жү рген суаты болса керек. Борпас жерлерде алып денелі, қ алың терілі хайуандардың жуан аяқ тарының кіріп кеткен терең іздері жатыр. Бірақ бұ л жолмен жү рген тек қ ана пілдер емес, басқ алардың да жү ргендері кө п кешікпей мә лім болды. Бұ л жолмен талай рет адамдар да шұ бырғ ан, бірақ олар ө з ық тиярларымен шұ бырмағ ан: ол адамдарды таяқ тың астына алып, қ асапқ а апаратын малша айдап шұ быртқ ан. Кө п жерлерде жабайы аң дар мү жіп тастағ ан адам сү йектері шашылып жатыр. Олардың арасында шынжырымен жатқ ан сү йектер де бар.

Орталық Африкадағ ы ұ зын жолдардың бойы адам сү йегінен қ арақ шы тұ рғ ызылғ ан секілді, ол жақ та мұ ндай жолдар аз емес. Кей кездерде еріксіздер керуені ә лденеше жү з миль жол жү реді. Бағ ы ашылмай сорлары қ айнағ ан қ ұ лдар қ атал хавилдардың шыбыртқ ысы астында адам тө згісіз жағ дайларда шалдығ ып болдырудан, ауру-сырқ аудан

жолшыбай мың дап қ ырылады. Ал енді керуенге тамақ жетіспей қ алады-ау деген қ ауіпті жағ дай бола қ алса, айдаушылардың қ ырып тастайтын адамдары не сан! Иә, солай! Мұ ның таң ғ аларлық тү гі де жоқ. Егер де қ ұ лдарды асырарлық азық болмай қ алса, қ алай болса солай атып тастайды, пышақ пен жарып немесе қ ылышпен шауып ө лтіреді... Бұ л сияқ ты айуандық пен қ ан тө гетін кезең дер сирек кездесетін жағ дай емес.

Бұ л еріксіздер керуенінің жолы еді. Диктің ө зі де, оның жолдастары да аттағ ан сайын дерлік адам сү йегінің ү йіндісіне кездесе берді. Адам сыбдырының жақ ындағ анынан ү ркіп ірі-ірі ешкіемерлер қ аша жө нелді. Жерден шабан кө теріліп ұ шқ ан қ ара қ ұ стар ауада қ алық тап жол бойын айналып жү рді. Миссис Уэлдон жан-жақ қ а кө з тастап келе жатыр, бірақ ешнә рсе кө рмеген кісі сияқ ты. Гэрристің опасыздығ ымен Африканың алыс тү кпіріне келіп кірген кішкене отрядтың халін жолдастарына айтып шындық ты мойындамай, бала жігіттің мұ хит жағ алауына қ айта қ айтқ андағ ы кө здеген мақ саты не, миссис Уэлдон осының мә нісін сұ рап қ ала ма деген ой Диктің мазасын кетірді. Бір жақ сы жері, маң айдағ ы болып жатқ ан уақ иғ алармен жас келіншектің ісі болмады. Ұ йық тап келе жатқ ан бө бегін ө зі алып, аналық мейірбанын нә рестеге аударды ол. Нан оның қ атарында келе жатты, бір жақ сы жері, кә рі негр ә йелі болсын, жас келіншектің ө зі болсын, Диктің тынышын кетіретін сауал жө нінде ешқ айсысы

жақ ашып ү ндеген жоқ.

Том қ арт басын жерге салып тө мен қ арап келе жатты, жол бойындағ ы адам сү йегінің шашылып жату себебін ол жақ сы білетін-ді.

Томның жолдастары айналағ а таң дана қ арап келе жатты. Олар жер сілкінудің салдарынан аударылып қ алғ ан ұ шы- қ иыры жоқ кө п моланың арасымен жү ріп келе жатқ ан сияқ ты еді. Бірақ мұ ның мә нісін Диктен ешқ айсысы сұ рағ ан да жоқ. Осы арада жылғ а арнасы кең ейіп, суының да недә уір терең дей тү скені байқ алды, ағ ысы да шабандай бастағ ан еді.

Кө п кешікпей осы жылғ аның ө зі кеме жү зе алатын ө зенге айналады немесе Атлант мұ хитының ө зіне барып қ ұ ятын ү лкен ө зеннің біріне қ осылады деп ү міттенуге боларлық еді. Жас капитан отрядқ а кездесетін небір ауыр халдерді елең қ ылмастан жылғ аны жағ алап жү ре беруге бел байлады.

Сондық тан да судан бұ рылып басқ а жақ қ а кеткен жолдардың ешқ айсысына тү спей, жылғ а жағ алап жү руге ұ йғ арып еді.

Кішкене отряд қ алың бұ таны тағ ы жарып ө тетін болды. Шырмауық оралып қ алғ ан ит мұ рны ө ткісіз қ алың бұ таларды аттағ ан сайын балтамен кесіп жол салу керек. Бірақ бұ л орман мұ хит жағ алауының адам ө ткісіз жыныс орманына ұ қ самайды: мұ нда тірі ағ аштар сирек ө скен. Оқ та-текте биік ағ аштардың арасынан ерекше сорайып тұ рғ ан бамбуктер кездеседі. Жолаушылар бірінен-бірі айрылып адаспау ү шін ербең ете қ алғ ан кейбір қ урайларды, анда-санда қ ылт ете тү скен Геркулестің басын межеге алатын-ды.

Кү ндізгі сағ ат ү штің шамасында отряд ақ ыры тоғ айдан қ ұ тылды. Жер бейнесі кенет ө згеріп кетті. Жолаушылардың алдында, жылдың жаң бырлы маусымында жаң быр суымен тасығ ан ө зен тасқ ыны басып кеткен ұ шы-қ иыры жоқ жазық дала жатыр. Батпақ жерлерге қ алың -қ алың мү к ө скен. Табиғ аттың ө зі тоқ ып тө сеген жасыл кілемнің ә р жерінде жайқ алып тұ рғ ан ірі-ірі папоротниктер кө рінеді.

Ливингстон кітабындағ ы бұ л сияқ ты жазық далалар туралы жазылғ ан сө здер Диктің есіне дә л уақ ытында тү се қ алды. Аяқ астынан тап бола кететін бә лелерге ержү рек зерттеуші талай рет кездескен болатын, мұ ндай жерлерде батпақ қ а батып қ алмау ү шін аттағ ан сайын аяқ ты аң дап басу керек болды.

– Менің сө зіме қ ұ лақ салың дар, жолдастарым! – деп айқ айлады отряд алдында келе жатқ ан Дик Сэнд кенет тоқ тай қ алып. – Аяқ баспас бұ рын басатын жерлерің ді байқ ап алың дар!

– Не деген сұ мдық! – деді Том қ арт. – Соң ғ ы кү ндерде кү н ашық болып еді ғ ой, сонда да болса мына ара жуырда ғ ана жаң быр жауып ө ткен жер сияқ ты.

– Нө сер қ ұ йып келе жатыр, – деді Бат.

– Олай болса тездете жү руіміз керек, – деді Дик. – Нө сер қ ұ ймай тұ рып, мына батпақ пен ө тіп кетейік. Геркулес, сен Джекті кө тер! Бат, Остин екеуің із миссис Уэлдонғ а жә рдемдесің іздер! Ал сіз, Бенедикт мырза... Ау, Бенедикт мырза, сізге не болды?

– Мен бе, мен батып бара жатырмын, – деді ол жайбарақ ат.

Шынында да ол аяғ ының асты қ апыл ойылып кеткен сияқ ты, зымырап жерге сің іп бара жатыр еді. Актеон қ олын беріп ғ алымды батпақ тан тартып шығ арды, ү сті-басы адам жиренерлік лас болып қ алса да ренжіген жоқ, ө зінің қ ымбат қ азынасы – энтомологиялық жинақ тар салынғ ан қ аң ылтыр жә шігінің бү лінбей аман қ алғ анына қ атты қ уанды. Дик Сэнд мына санасыз ғ алымды Актеонғ а тапсырды да, оны қ асың нан шығ арма деп ескертті.

Бенедикт ағ ай батып шық қ ан шұ ң қ ырдың бір жағ ымсыз жері болды. Ғ алымды шұ ң қ ырдан суырып алғ анда, ізінше бұ рқ ылдап отауланғ ан сасық газ кө терілді. Бұ л сияқ ты батпақ тарғ а Ливингстон талай рет кең ірдегінен келе батып шық қ ан. Асты кеуектеліп қ алғ ан қ ара топырақ ты жерден аттағ ан сайын қ айнап су атылды. Мұ ндай борпылдақ жерлер жаяу жү руге аса қ ауіпті деген еді Ливингстон.

Жолаушылар былқ ылдақ тың ү стімен жарым миль шамасындай жол жү рді. Бір жерде миссис Уэлдон тізесіне дейін батпақ қ а батты. Сосын Геркулес, Бат, Актеон ү шеуі бамбук ағ ашынан зембіл жасап миссис Уэлдонды зембілге отырың ыз деп ү гіттеді. Жас келіншек кішкентай Джекті алдына алып зембілге отырғ ан соң, бұ л қ ауіпті жерден тезірек ө тіп кетуге асығ ып, отряд алғ а қ арай тағ ы жү ріп кетті.

Жолаушылардың аяқ басқ ан жері ө здерімен бірге солқ ылдап, жү рістері ө нбеді. Актеон ө не бойы Бенедикт ағ айды сү йемелдеп жү рді. Том кә рі Нанды жетеледі, егер оғ ан Том қ араспаса, кемпірдің батпақ қ а батып кетуі сө зсіз еді. Басқ а негрлер зембіл кө теріп жү рді. Дик Сэнд жол

бастап отрядтың алдында келе жатыр. Жол бастау оң ай міндет емес еді. Ең дұ рысы, батпақ ты жағ алап шө птің қ алың ө скен жерімен жү рулері керек. Бірақ бұ л араның да аяқ тірерлік шө келектері былқ ылдай беретін, аяқ тізеге дейін кіріп кете берді.

Ақ ырында кешкі сағ ат бестің кезінде жолаушылар бұ л батпақ ты да артқ а салды. Адамдар енді ширақ жерге аяқ басты, ә йтсе де қ атты жердің жұ қ а қ абаты астында батпақ барлығ ы білінеді. Тегістік жер іргелес ө зеннің табанынан тө мен болғ андық тан, ө зен суын борпылдақ жердің жұ тып жатқ андығ ы байқ алады.

Кү ннің шыжығ аны сонша, аспан айналып жерге тү скендей. Егер шақ ырайғ ан кү н мен жердің аралығ ын нө серлі бұ лт қ аптамаса, ыстық қ а жан тө зіп болмас еді. Алыстан найзағ ай ойнап, кү ннің кү ркірегені естіле бастады. Нө сер минут сайын жақ ындай тү сті.

Нө серлеп қ ұ йғ ан жаң быр, тамыры терең ә лді ағ аштарды қ ұ лата алатын қ ұ йынды дауыл, ү здіксіз жарқ ылдағ ан найзағ ай

– міне, африкалық нө сердің тү рі осындай ү рейлі болатын. Диктің мұ ндай нө серден бұ рын да хабары бар-ды, енді ол тіптен мазасыздана берді. Отряд ашық далада қ она алмайды, ө йткені жазық ты су басуы мү мкін. Бірақ Дик Сэнд тасқ ыннан бас қ орғ арлық тай алдың ғ ы жағ ынан бірде-бір тө бешік кө ре алмады.

Жалғ ыз тү п ағ ашы жоқ, тіптен бұ та ө спеген қ ұ лазып жатқ ан қ у медиен жазық даланың қ ай жерінен баспана іздеп табуғ а болар?

Солтү стіктен қ атарланғ ан аласалау тө бешіктер кө рінеді. Бұ л тө бешіктер орманның ашық жақ қ абырғ асы сияқ ты. Кө кжиек пен нө сер бұ лтының арасын бө ліп, кө лденең тү скен ашық сә уледен бірнеше ағ аштың бейнесі қ арауытты.

Ол тө бешіктерге барғ анымен нө серден қ орғ анарлық пана табар-таппасына Диктің кө зі жетпеді. Жолаушылар ең болмаса сонда жетіп ү лгерсе, тасқ ыннан қ ауіпсіз болар еді. – Алғ а,

достарым, алғ а! – деп айқ айлады бала жігіт. – Бар-жоғ ы ү ш-ақ миль жер жү рсек, мына қ азан шұ ң қ ырдан қ ұ тыламыз! Бұ л қ ажырлы адам жолдастарының бә рін мойнына мінгізіп, қ атерлі батпақ тан қ уана-қ уана алып шығ уғ а ә зір еді. Диктің сө зі жолаушыларғ а дем берді, адамдар арып-

талғ анына қ арамастан тез-тез аттап алғ а басты.

Нө сер тө ніп қ алғ ан кезде отряд мезгеген жерлеріне екі-ақ миль жетпеген-ді. Бір жақ сы жері, найзағ ай жарқ ылдап, тү нерген қ ара бұ лт зә рлене тө нгенімен, жаң быр бірден қ ұ я салмай, біраздан соң барып жауды. Кү н ә лі бата қ оймағ ан- ды, сонда да болса айнала тө ң ірек тастай қ араң ғ ы боп кетті. Ө ркеш-ө ркеш бұ лттар жерге гү рс етіп қ ұ лай кететін сияқ танып жайымен тө мен шө гіп келе жатыр. Қ ызылды-жасыл найзағ ай аспан ә лемінде айғ ыз-айғ ыз жол сызып, ә лгі қ азан шұ ң қ ыр жазық ты отпен сызбайлап торлап алды.

Кішкене отрядтың тө бесінде ә лсін-ә лі найзағ ай ойнап, ажал тө нді. Бір топ жолаушы бү кіл аспан электрін ө зіне тартып, жалғ ыз тү п ағ ашы жоқ жапан далада панасыз қ алды.

Кү ннің кү ркірегенінен шошып оянғ ан Джек басын Геркулестің қ олтығ ына тығ а тү сті. Бейшара бала аспан кү ркілінен қ атты шошығ ан еді, бірақ анасын ренжіткісі келмей, қ орқ ып қ алғ анын жасыруғ а тырысты. Геркулес сажен жерді бір-ақ аттап, қ олынан келгенінше баланы тыншайтуғ а ә рекет етті.

– Қ орық па, Джек, қ орық па! – деп қ айталады ол. – Найзағ айдың бізден дә месі болса жақ ындап кө рсін, мен оны бір қ олыммен екі бө ліп тастайын. Мен найзағ айдан кү штірекпін ғ ой!

Қ амқ оршысының қ ұ дыретті екенін сезген бала лездің арасында тынши қ алды.

Сә лден соң жаң быр жаууғ а тиіс, сосын тө менгі қ абаттағ ы бұ лт сел болып жерге қ ұ йылады. Ал нө сер қ ұ йғ анша қ орғ анарлық баспана табылмаса, миссис Уэлдон мен кішкентай Джектің кө рер кү ні не болмақ?

Дик Сэнд Том қ арттың қ асына келіп:

– Не істеуіміз керек? – деп сұ рады.

– Ілгері жү руіміз қ ажет, – деді қ арт. – Жаң быр мына ойпатты суғ а толтырып, адам ө ткісіз шалқ ар кө лге айналдырады. Бұ л арада кідіруге болмайды.

– Бұ л жағ ы белгілі ғ ой, Том, белгілі! Бірақ қ андай да болса бірер баспана табу керек. Ең қ ұ рыса бір кү рке табылса да жарар еді...

Дик Сэнд кенет кідіріп тына қ алды.

– Кө з шағ ылта жарқ ылдағ ан найзағ ай кең даланы ол шеті мен бұ л шетін кү ндізгідей жарық қ ып жіберді.

– Жарым миль жерден шоғ ырланғ ан бір қ ара кө рініп қ алды, ол не болды екен? – деп айқ айлады Дик.

– Мен де бірдең е кө ргендей болдым, – деп жауап қ атты қ арт негр.

– Ие, лагерь... Бірақ жергілікті халық тың мекені болар демеймін.

Найзағ ай екінші қ айтара жарқ ете тү скенде, лагерь анық кө рініп қ алды. Жазық тың орта шенінде кө ше-кө ше етіп салынғ ан, биіктігі он екі футтан он бес футқ а дейін келетін жү зге тарта шатыр тұ р. Бірақ бұ л лагерь иесіз сияқ ты. Адамдары қ айда кетті екен? Егер де лагерьдің халқ ы жаң бырдан қ ашып шатырғ а қ орғ аласа, соғ ып тұ рғ ан кү шті дауылды елең қ ылмай, кішкене отряд басқ а жақ қ а қ ашулары керек. Егер адамдары лагерьді тастап кетіп қ алса, иесіз қ алғ ан шатыр жолаушыларғ а баспана болар еді-ау.

«Мен мұ ның не екенін білейін», – деді Сэнд ө зіне-ө зі.

Ол Том қ артқ а қ арап:

– Мен келгенше қ озғ алмаң дар! Мына лагерьді шолып қ айтайын, – деді.

– Сізге біреуіміз ере барайық, рұ қ сат етің із, – деп ө тінді қ арт негр.

– Жоқ, Том, мен жалғ ыз барамын. Лагерьге білінбей бару керек, мені осы арада кү тің дер!

Дик Сэнд пен Том қ арт бастап келе жатқ ан кішкене отряд сол арада тоқ тап қ алды. Найзағ ай жалт ете қ алғ ан кезде жасө спірім бұ қ палай жү гіріп, қ араң ғ ылық қ а шомып ғ айып болды.

Жаң бырдың алғ ашқ ы ірі тамшылары біртіндеп тама бастады.

– Дик қ айда кетті? – деп сұ рады миссис Уэлдон қ арт негрге келіп.

– Біздер осы маң айдан лагерь сияқ ты бірдең е кө рдік, миссис Уэлдон, – деп жауап қ атты Том. – Ә лде оның қ ыстақ болуы да ық тимал. Біздің капитан адамдарды онда тұ п-тура бастап апарудан бұ рын, алдын ала барлап қ айтуғ а кетті.

Бірнеше минуттан соң Дик қ айтып келді.

– Жү рің дер, – деп ол қ уанғ ан кісіше айқ айлап жіберді.

– Лагерьде адам жоқ на? – деп сұ рады Том.

– Бұ л ө зі лагерь де емес, қ ыстақ та емес, – деді жасө спірім. – Қ ұ мырсқ аның кә дімгі илеуі екен.

– Қ ұ мырсқ аның илеуі? – деп айқ айлады Бенедикт ағ ай, ол бірден жадырап сала берді.

– Ие, Бенедикт мырза, бірақ илеу болғ анда да биіктігі кемінде он екі фут келетін ү лкен илеу. Сонда барып паналайық.

– Олай болса, бұ л термиттер илеуі болуғ а тиіс. Олар сы- қ ылды жә ндіктер архитекторлардың қ андайы болса да сала алмайтын, сол шеберлердің намысына тиіп, ызасын келтіретін ө те зор да сә улетті қ ұ рылыстар сала біледі.

– Бенедикт мырза, мейлі, термиттер болсын, мейлі басқ а жә ндіктер болсын, қ уып шығ ып, орнын ө зіміз басуымыз керек.

– Олар бізді жеп қ ояды! Ә рине, олардікі заң.

– Жү рің дер, – деп айқ айлады Дик Сэнд.

– Ау, тоқ тай тұ рың даршы! – деп кес-кестей берді Бенедикт ағ ай. – Бұ л сияқ ты термит илеулері тек қ ана Африкада болады деп шамалайтын едім.

– Жү рің дер! – деп Дик Сэнд ашулана айқ айлады. Миссис Уэлдон энтомолог ғ алымның жат сө здеріне кө ң іл аударуы мү мкін деп қ орық қ ан еді Дик.

Кішкене отряд асығ а басып Диктің соң ынан жө нелді. Осы арада жел бірден кү шейіп кетті. Жаң бырдың ірі тамшылары тырсылдап жерге тамып жатты. Дауыл енді қ ұ тырына соғ ып зіркілдей жө нелді.

Жолаушылар кешікпей-ақ шеткері тұ рғ ан бір термит илеуіне жетті. Бұ лардың алдында тұ рғ ан мә селе: мә мілеге келсе, термиттермен келісіп қ оң сы қ ону, немесе ө здерін айдап шығ ып, термиттердің орнына ө здері орналасу еді.

Кү мбез тә різдес етіп салынғ ан қ ұ рылыстың астың ғ ы жағ ынан қ ызғ ылт балшық жапсырылғ ан жерінен кішігірім тесік кө рінді. Геркулес тесікті жалма-жан пышағ ымен ойып, адам сыярлық тай етіп кең іте бастады.

Бұ л илеулерді жү з мың дағ ан термиттер мекендейтін, ал қ азіргі уақ ытта олардың бірде-бірінің кө рінбеуі Бенедикт ағ айды таң қ алдырды. Бұ л қ алашық тың иелері шынымен-ақ мекенін тастап кетіп қ алғ аны ма?

Геркулес тесікті ү лкейтіп болғ ан соң, жолаушылар бірінің соң ынан бірі ең бектеп кү мбездің ішіне кіріп жатыр. Геркулес бә рінің соң ынан кірді. Сол минутта найзағ айды ө шіруге ө ршеленгендей, жаң быр да тө ге салды.

Жолаушылар кү мбездің ішіне кіріп алғ ан соң, тыстағ ы дауылдың долдана ұ лығ анынан қ ауіптенбеді. Шатырдан да артық, жергілікті халық тардың ү ң гірінен анағ ұ рлым берік баспанағ а бұ ларды кездейсоқ бақ ыт айдап келтірген-ді.

Лейтенант Камерон титімдей ғ ана жә ндіктердің шамасы келіп соншалық ты ірі қ ұ рылыс тұ рғ ыза алғ андарына ғ ажаптанып: «Ертедегі Египет халқ ының пирамида салғ ан шеберлігін термиттермен салыстырып қ арағ анда, мына жә ндіктердін шеберлігі таң дануғ а татырлық ө нер деген. – Адамдар термиттерге тең елу ү шін, – деген еді ол, – кем дегенде Эверест1тауындай тау тұ рғ ызулары керек!»

1 Эверест – жер жү зіндегі атақ ты Гималай тауының шоқ ысы (Тибет) биіктігі 8880 метр.