СҮҢГУІРЛЕР КҮМБЕЗІ

Кү тпеген жерден мойындауғ а тура келіп, Дик Сэнд жас келіншекке жауап қ айыратын сө з таппады. Бірақ миссис Уэлдон да одан жауап кү тіп тұ рмағ ан-ды. Жас ә йел кері бұ рылып, тоқ татқ анша болмай, ө з орнына, бө бегінің қ асына барды.

Сө йтіп, миссис Уэлдон бә рін де біледі екен.

Шамасы, соң ғ ы кү ндердегі уақ иғ алар келіншектің кө ң іліне кү дік салып, мұ ның шындық қ а айналуына Бенедикт ағ айдың

«Африка» деген жалғ ыз ауыз сө зінің ө зі-ақ жеткілікті болғ ан.

«Миссис Уэлдон бә рін де біледі екен! – деді Дик ө зіне- ө зі. – Біле берсін, қ айта білгені жақ сы. Білсе де кө ң ілі жабығ ып, ең сесі тү скен тү рі жоқ, демек, менің уайымдауым бекер болғ ан».

Дик енді таң атып, кү н шық қ анын асығ а кү тті. Ол таң шапағ ы білінісімен маң айды шолып, кішкене отрядты Атлант мұ хитына жеткізетін ө зенді іздемекші. Дик ө зінің іздеген ө зенің оншалық ты алыста емес, жуық маң да болуы керек деп шамалағ ан. Ендігі ең маң ызды мә селе, жергілікті халық қ а ұ шырамаудың шарасын қ арастыру, бірақ Гэррис пен Негоро сол жақ тың адамдарын жолаушылардың ізіне салып та қ оюы ық тимал.

Таң атуғ а ә лі біраз уақ ыт бар. Кү мбез ішіне тү скен ине жасуындай да сә уле жоқ, тастай қ араң ғ ы. Кү мбездің қ алың қ абырғ асы арқ ылы ә рең естіліп жатқ ан кү ннің кү ркірегені нө сердің басылмай ә лі қ ұ йып тұ рғ анын дә лелдейді. Дик Сэнд даладағ ы дыбысты тың дап, кү ннің ашылмағ анын білді. Бірақ жаң бырдың ауыр тамшылары қ атты жерге тырсылдап тамбай, шылпылдап суғ а тү сіп жатты. Бұ л дыбыстан Диктің шығ арғ ан қ орытындысы, маң айды тегісінен су басқ ан екен деді.

Уақ ыт кешкі сағ ат он бірдің шамасы. Дик Сэнд бойын ұ йқ ы билеп бара жатқ анын сезді. Шамалы кө з іліндіріп, тынығ ып алса да теріс болмас еді, бірақ еденге тө селген топырақ қ а су ө тіп, кү мбездің ішіне кіретін таза ауаның жолын бекітіп тастауы мү мкін, ақ ырында тар кү мбезде жатқ ан он адамның тұ ншығ ып ө луі де қ иын емес деген кү дікті ой оның кө з алдына елестей қ алды.

Дик Сэнд еденге сырғ ып тү сті, қ абырғ адан қ ұ латылғ ан астың ғ ы қ абаттың топырағ ы еденді бір фут биіктеткен болатын. Топырақ тө селген еден ә зірше қ ұ рғ ақ еді. Кү мбез ішіне кіретін ауаның жолы ашық, ішке кірген ауамен бірге ү здіксіз жарқ ылдағ ан найзағ айдың жарығ ы да, кү ннің

кү ркірегені де қ оса еніп жатты. Жаң быр нө серлете қ ұ йса да, кү ннің кү ркіреуі ә лі басылмағ ан.

Бә рі де жақ сы жайғ асып жатқ ан. Термиттер илеуіне орналасқ ан адамдарғ а тө ніп тұ рғ ан қ ауіп-қ атер жоқ сияқ ты. Сондық тан да Дик Сэнд бірнеше сағ ат дем алуғ а ұ йғ арды, бірақ сақ тық ойлап тесіктің кіреберіс аузына – еденге жатты. Бұ л жер кездейсоқ қ атер бола қ алса, елден бұ рын дабыл қ ағ ып, ө згелерге хабар беруге ың ғ айлы еді жә не алғ аш тү скен кү н сә улесімен оянып, барлауғ а жө неледі.

Дик мылтығ ын қ атарына қ ойды да, қ абырғ ағ а басын сү йеп, лездің арасында тә тті ұ йқ ығ а енді.

Денесіне ә лденендей бір суық зат тигендей боп оянып кетті ол. Жатқ ан жерінен ұ шып тұ ра келіп, кү мбез еденін басып бара жатқ ан суды кө ргенде, тө бе шашы тік тұ рды. Ішке кіріп жатқ ан су тез кө теріліп, бірнеше секундтың ішінде Геркулес пен Том жатқ ан тө менгі текшеге жетті.

Дик жолдастарын оятып тұ рғ ызды да, тө ніп келе жатқ ан жаң а қ атерді айтты.

Том қ арт фонарь жағ ып, кү мбез ішіне жарық тү сірді.

Судың терең дігі бес футқ а жетті де, одан жоғ ары кө терілмей, сол кү йінде тұ рып қ алды.

– Не боп қ алды, Дик? – деп сұ рады миссис Уэлдон бұ лардың дабырымен оянып.

– Тү к те жоқ, – деді бала жігіт. – Кү мбездің астың ғ ы текшесін су басыпты. Жаң быр суымен тасығ ан ө зен арнасынан шығ ып, маң айындағ ы тегістікке жайылса керек.

– Ө те жақ сы! – деп Геркулес айқ айлап жіберді. – Бұ л жағ дай шынында да ө зеннің жақ ын екендігінің нышаны болса керек.

– Ие, – деді Сэнд, – осы ө зенді тө мен ағ ып, мұ хит жағ алауына жетеміз. Миссис Уэлдон, сіз абыржымаң ыз, су бұ дан жоғ ары кө терілмейді, сіз жатқ ан текшеге су жетпейді, қ ұ рғ ақ болады.

Миссис Уэлдон ү ндеген жоқ. Ал Бенедикт ағ ай ө з илеуінде жатқ ан термиттер сияқ танып қ аннен-қ аперсіз ұ йық тап жатыр.

Бес негрдің бесеуі де фонарь жарығ ы тү скен суғ а ү ң іліп Диктің сө зін кү тіп тұ р.

– Қ алғ ан азық -тү лік пен мылтық тарды ү стің гі текшеге жинаң дар, су тиіп бү лінетін болмасын, – деп бұ йырды Дик Сэнд.

Енді ол кү мбез ішіне кірген судың жоғ ары кө терілгенін бақ ылап, тырс ү ндемей қ арады да тұ рды.

– Су есіктен кірді ме екен? – деп сұ рады Том қ арт.

– Ие, – деп жауап қ атты Дик Сэнд, – су енді тыстан кіретін ауаның жолын бө гейтін болды.

– Олай болса, кү мбездің су жеткен дең гейінен жоғ арырақ жаң а тесік тесейік, – дегенді айтты қ арт негр.

– Жоқ... Том, олай еткеніміз дұ рыс болмас деймін, мұ нда жиналғ ан судың терең дігі тек бес фут болғ анда, тыстағ ы су бұ дан жоғ ары емес деп жорудың қ исыны жоқ... Даладағ ы судың терең дігі жеті-сегіз фут, тіптен одан да терең болуы мү мкін.

– Дик, сіз солай деп шамалайсыз ба?

– Кү мбездің ішіне кірген су іштегі ауаны қ ысып, қ ысылғ ан ауа суды тө мен басып, оның жоғ ары кө терілуіне мү мкіндік бермей тұ рса керек деп шамалаймын. Егер жаң адан тесік тессек, суды қ ысып жібермей тұ рғ ан іштегі ауа тысқ а тебеді де, судың ішке кіруіне жол ашылады, сө йтіп, іштегі су мен тыстағ ы судың дең гейі іштегі судан жоғ ары болса, қ ашан ауа қ ысып тоқ татқ анша іштегі су ү здіксіз кө теріле береді. Біздер қ азіргі уақ ытта бұ л кү мбездің ішінде суғ а сү ң гушілер кү мбезінің ішіндегі жұ мыскерлер сияқ тымыз.

– Енді не істеуіміз керек? – деп сұ рады Том.

– Ең алдымен жақ сылап ойлану керек, содан кейін іске кірісеміз, – деді Дик Сэнд. – Сақ танбай істеген іс тү бімізге жетуі мү мкін.

Бұ л ө те дұ рыс пікір еді. Диктің су басқ ан термиттер кү мбезін сү ң гуірлер кү мбезімен тең еуі де орынды. Бірақ сү ң гуірлер кү мбезінің ішіндегі ауа арнаулы насоспен ә лсін-ә лі жаң артылып тұ рады. Ондағ ы адам су астында жү ріп емін-

еркін дем алады, ауа жағ ынан ешқ андай кемтарлық кө рмейді, ө зін ауасы тығ ыз қ ұ рылыс ішіндегі жұ мыскердей сезеді. Термиттер кү мбезі ішіндегі ауа бірден-бірге бұ зылып бара жатыр, қ ұ рылыстың ү штен бір бө легін су қ амтығ ан, енді қ абырғ аның бір жерінен жаң а тесік тесілсе болғ аны, бұ зылғ ан ауаның тысқ а шығ ып, таза ауаның ішке кіруіне жол ашылады. Бірақ қ ұ р тә уекелге сеніп жаң адан тесік тесудің ақ ыры, Дик Сэнд айтқ андай, жағ дайды нашарлатып жіберуі ық тимал.

Кү мбез ішіндегі су ә зірше бұ рынғ ы дең гейінен асқ ан жоқ. Іштегі су екі тү рлі жағ даймен ғ ана кө терілуге тиіс: біріншісі, кү мбездің бү йірінен тесік шығ арылса жә не тыстағ ы судың дең гейі іштегі судан жоғ ары тұ рса; екіншісі, ө зен тасқ ынының дең гейі ә лде де кө теріле тү ссе. Бұ л екі жағ дай кү мбез ішіндегі суды ө сіріп, ауа сыярлық шамалы ғ ана орын қ алдырады, оттегісі таусылып, бұ зылғ ан ауа қ ысылғ ан ү стіне қ ысыла тү седі.

Тасқ ын кү мбезді кө шіріп ә кетуі мү мкін деп ойлады Дик Сэнд. Бірақ ойлана келіп бұ л пікірін ө зі теріске шығ арды, ө йткені термиттер кү мбезі ө те нық салынғ ан-ды.

Сө йтіп, нө сердің ұ зақ қ а созылатын тү рі байқ алды. Жаң быр ү здіксіз жауа берсе, тасқ ынның да кү шейіп кетуі мү мкін, бә рінен гө рі осыдан қ ауіптену керек. Егер бү кіл ойпатқ а иірілген судың терең дігі отыз футқ а жетсе, былай айтқ анда кү мбездің тө бесінен он сегіз фут жоғ ары кө терілсе, іштегі ауа бір атмосфера1қ ысылады.

Дегенмен тасқ ынның кү шейіп кетуі ық тимал деп Диктің қ ауіптенуі орынды еді. Шынында да судың кө терілуі нө серлеп жауғ ан жаң бырдан ғ ана емес, жақ ын маң дағ ы бірер ө зен арнасынан шығ ып, ойпатты тү гелдей басып кетуінен болуы да мү мкін. Олай болғ ан жағ дайда кү мбез бү тіндей су астында қ алды деуге болады. Егер термиттер қ аласы мү лдем су астында қ алса, оның тө бесін тесіп шық қ анша, селден аман қ ұ тылудың мү мкіндігі жоқ.

1 Атмосфера – бұ л жерде ауаның ө лшемі. Жюль Верннің ескертуі:

«Камеронның бұ л сө зі Португалияда наразылық туғ ызды».

Бұ л кезде Дик Сэнд тағ дырдың ақ ырын тосуғ а ма, ә лде бірер ә рекет ету керек пе деген мазасыз ойда еді.

Тү н ортасы ауып, сағ ат ү штің шамасы болды. Жолаушылар қ озғ алмай отырып, тыстан талып естілген кү ннің кү ркірегеніне қ ұ лақ тарын тү рді. Тоқ талмастан гү рілдеп сарылдағ ан дыбыс тыстағ ы лайсаң ның ә лі басылмағ анын дә лелдеп тұ р.

Том қ арт іштегі судың кө теріле тү скенін байқ ағ ан еді.

– Мұ ны мен де байқ ап тұ рмын, – деді Дик Сэнд. – Демек, тыстағ ы су да кө теріле тү скен, ә йтпесе іштегі су кө терілмес еді.

– Бір жақ сы жері, судың кө терілуі ө те шабан, – деді Том.

– Бірақ мұ ның қ ашан тоқ тайтыны мә лімсіз ғ ой, – деп жауап қ атты Дик.

– Капитан Дик, – деді Бат, – егер қ аласаң ыз, кү мбезден тысқ а шығ уғ а ә рекеттеніп кө рейін. Суғ а сү ң гимін де, тесік арқ ылы тысқ а шығ амын...

– Осыны ө зім істесем деп тұ рмын, – деді Дик оғ ан.

– Жоқ, жоқ! – деп Том қ ызулана сө зге араласты, – рұ қ сат етің із, менің балам сү ң гісін. Оғ ан сенуің ізге болады. Егер ол қ айтып орала алмаса... сіз тағ ы бірер амал ойлап табарсыз... – Қ арт оның қ ұ лағ ына сыбырлап: – Сіз миссис Уэлдон мен кішкентай Джекке керек екенің ізді ұ мытпаң ыз!..

– деп ү стеді.

– Жақ сы, – деді Дик. – Бара ғ ой, Бат. Егер кү мбез бү тіндей су астында қ алғ ан болса, мұ нда қ айтамын деп ә уреленбей-ақ қ ой. Сен шық қ ан тесіктен далағ а шығ удың амалын қ арастырармыз. Бірақ балта ала кет, егер кү мбездің тө бесі судан шығ ып тұ рса, тө бені тық ылдатып бізге хабар бер. Сосын тө бені ішкі жағ ынан ө зіміз тесерміз, тү сіндің бе?

– Тү сіндім, – деп жауап қ атты Бат.

– Жө нел, балам, – деді Том, Баттың қ олын қ ысып. Бат ө кпесін ауағ а толтырып алды да, сү ң гіп кетті. Кү мбез ішіндегі судың терең дігі бес футтан астам еді. Баттың алдында тұ рғ ан міндет оң ай жұ мыс емес, су басып қ алғ ан тесікті табу, сосын

тесіктен ө тіп ү стіне кө терілу. Осының бә рін бірнеше секундтың ішінде істеп ү лгеруі керек.

Жарты минут уақ ыт ө тті. Дик сү ң гіп кеткен негрді ашық ауағ а шық қ ан болар деп ү міттенген еді, осы арада судан Баттың басы кө рінді.

– Қ ане, айтшы, не болғ ан екен? – деп сұ рады Дик Сэнд.

– Тесіктің аузын лай басып қ алыпты, – деді Бат демін алқ ына алып.

– Тесікті лай басыпты деймісің! – деп қ айталады қ арт негр.

– Ие, – деді Бат, – ауыздағ ы топырақ ты су жуып ә кетсе керек, қ абырғ аны айнала сипалап, тесікті таба алмадым. Дик Сэнд басын шайқ ады. Кішкене отряд су басқ ан кү мбездің ішінде ешбір тыныссыз тастай қ араң ғ ыда қ алып

тұ ншығ атын болды.

– Мұ ның бұ рынғ ы тесігі табылмаса, жаң адан тесік тесу керек, – деді Геркулес.

– Сабыр ет! – деп айқ айлады Дик, қ олына балта алып сү ң гуге ың ғ айланып тұ рғ ан Геркулесті қ олынан ұ стап.

Бала жігіт терең ойғ а шомды, ұ зақ уақ ыт ү ндемей тұ рып, ақ ырында:

– Жоқ, біз басқ а ә діс қ олданамыз. Кү мбезді тө бесіне дейін су басқ ан ба, жоқ па? Мінеки, кү ллі мә селе осығ ан байланысты. Тө бені бұ рғ ылап тессек, мұ ны оң ай білеміз. Бірақ кү мбез бү тіндей су астында қ алғ ан болса, ауа бірден далағ а атылады да кү мбездің бос тұ рғ ан жері суғ а толады, сосын біздің жұ мысымыз бітеді деген сө з. Бұ л арада ө те сақ болу керек.

– Бірақ кешіге берудің жө ні жоқ, – деп ескертті Том қ арт.

Шынында да кү мбез ішіндегі су бірден-бірге кө теріліп бара жатқ ан. Судың терең дігі алты футқ а жетті. Миссис Уэлдон, Джек, Бенедикт ағ ай мен Нан – тө ртеуі ә лі су жете қ оймағ ан жоғ арғ ы қ ұ рғ ақ текшеге шық ты, бірақ еденде қ алғ андар белуарынан келіп суда тұ р.

Диктің айтқ анын тезірек істеп байқ ау керек болды. Іштегі судан бір фут жоғ арыдан бұ рғ ылап тесік тесу керек, бала жігіт осылай байқ ауғ а ұ йғ арды. Егер тесіктен ішке ауа кірсе, кү мбездің тө бесі судан шығ ып тұ рғ аны. Ал керісінше, яғ ни тесік тыстағ ы судың астынан тесілсе, іштегі су кө теріле бастауғ а тиіс. Олай болса тесікті тезінен тығ ындап тастап, бір фут жоғ арыдан қ айта тесу керек. Егер тө беден тескен тесіктен де ауаның хабары болмаса, табандағ ы судың терең дігі он бес футтан жоғ ары болып, термиттер қ аласы тегісінен су астында қ алғ аны. Онда Диктің ө зі де, жолдастары да ө лімнің ең ауырына ұ шырап, тұ ншығ ып, аз-ақ уақ ыт қ иналып ө лер еді...

Дик Сэнд бұ л жағ дайды жақ сы білді, алайда байсалды да ө зін-ө зі сабырлы ұ стады. Ол істейміз деген ісінің болашақ мү мкіндігін ерте бастан-ақ ескерген болатын. Бірақ мойнына су кеткен кісіше ешқ андай ә рекет етпей қ араптан қ арап тұ ра беру – жігіттік емес, ө те қ ауіпті, онсыз да іштегі ауа бұ зылып болғ ан, адамдар тұ ншығ а бастағ ан-ды. Дик Сэнд кү мбез қ абырғ асын тесу ү шін ұ шында бұ рандасы бар мылтық сү мбісінің біреуін суырып алды. Шапшаң бұ ралғ ан сү мбі балшық қ абырғ аны оп-оң ай тесіп ө туге тиіс. Тесіктің кең дігі сү мбі жуандығ ынан бірнеше миллиметр ғ ана кең деу еді, бірақ осы болмашы тесіктің ө зі де ішке ауа кіруге жол бола алады. Геркулес фонарь кө теріп Дикке жарық тү сірді. Актеонның қ алтасында тағ ы бірнеше балауыз бар-ды, бірақ мұ ны сақ тай

берудің де қ ажеттігі қ алмағ ан.

Тез бұ ралғ ан сү мбі бір минутта қ абырғ аны тесіп ө тті. Қ алың лайдың астынан тесіп шық қ ан ауа суды бұ рқ ылдатып кө тереді ғ ой, нақ сол сияқ ты бұ рқ ылдағ ан дыбыс естілді. Іштегі ауа пә рменімен тысқ а теуіп, едендегі су қ апыл кө теріліп кетті. Тесік тыстағ ы судың астынан шық қ ан болды... – Енді жоғ арырақ тан тағ ы тесіп кө рейік! – деді Дик Сэнд асып- саспай, жайымен. Жалма-жан тесіктің аузын бір уыс

балшық пен тығ ындай салды ол.

Судың кө терілуі тоқ тады, бірақ ә п-сә тте су сегіз дюймдей кө теріліп қ алғ ан еді. Енді іштегі ауа да осы мө лшерде кеміп қ алды. Адамдардың дем алуы қ иындай тү сті, ө йткені ауадағ ы оттегі мү лдем азайып қ алғ ан. Фонарьдың қ алың ы қ ызарып жанып, жарығ ы да кеми берді.

Дик Сэнд алғ ашқ ы тескен тесігінен бір фут жоғ ары тағ ы тесе бастады. Егер бұ л ә рекетінен тағ ы нә тиже шық паса, іштегі су қ айта кө теріле тү седі... Бірақ тә уекел ету керек болды.

Дик Сэнд екінші тесікті тесіп жатқ анда, Бенедикт ағ айдың даусы естілді:

– Ә... солай екен бұ л! Енді бә рі мә лім болды!

Сол сә тте Геркулес фонарь жарығ ын Бенедикт ағ айғ а қ арап бұ рып еді, ғ алымның қ уанышы қ ойнына сыймай, мә з-мейрам болып екі езуі қ ұ лағ ына жетіпті.

– Бұ л есті жә ндіктердің ө з ү йлерінен безу себебін енді білдім! – деді Бенедикт мырза. – Олар осы ойпатты сел басатынын алдын ала білген. О, мұ ны білдірген оларғ а ішкі сезім ғ ой, достарым, ішкі сезім деймін! Термиттер бізден гө рі ақ ылдырақ! Анағ ұ рлым ақ ылды.

Бенедикт ағ ай уақ иғ ағ а байланысты ө з пікірін айтып болды да ү нін ө шірді.

Осы сә тте Дик Сэнд екінші рет тескен сү мбіні суырып еді, алдың ғ ы бұ рқ ылдағ ан дыбыс қ айта естілді. – Іштегі су тағ ы кө теріле тү сті... Бұ л тесік те тыстағ ы судың астынан шық қ ан болды.

Жағ дай шынында да жантү ршігерлік тү рге айналды. Су текшеде жатқ ан Джектің аяғ ына жақ ындап қ алды, миссис Уэлдон бө бегін кө теріп қ олына алды. Кө лемі тар кү мбез ішіндегі адамдардың тынысы тарылып тұ ншығ а бастады, қ ұ лақ тары шуылдап, жү рек соғ уы жиілене тү сті. Шамның жарығ ы мү лдем кө рінбей кетті.

– Шынымен-ақ кү мбездің су астында қ алғ аны ма? – деп кү бірледі Дик Сэнд.

Бұ л жағ дайды анық тау ү шін ү шінші тесікті тағ ы тесіп кө ру керек. Бұ лардың ең ақ ырғ ы ә рекетінен де алдың ғ ысындай нә тиже шық са, ендігі қ алғ аны тұ ншығ ып ө лу, іштегі ауаның қ алдығ ы далағ а шығ ады да, кү мбездің ішін тү гелдей су басады.

– Миссис Уэлдон, – деді Дик Сэнд, – біздің қ андай халде екенімізді білесіз бе? Енді сә лден соң бізге ауа жетпейді. Ақ ырғ ы ә рекетіміз де сә тсіз болып аяқ талса, кү мбез ішіне су толады. Егер кү мбездің тө бесі судан шығ ып тұ рса ғ ана жан сақ тай аламыз. Мен тә уекел етсек деймін... Сіз оғ ан қ осыласыз ба?

– Қ осыламын, Дик, – дей салды жас келіншек.

Осы сә тте оттегі таусылғ андық тан фонарь да сө ніп қ алды.

Жолаушылар енді тас-тү нек қ араң ғ ыда қ алды.

Геркулес қ абырғ адағ ы текшелердің біріне шық ты. Оның судан басы ғ ана қ ылтиып тұ р. Дик Сэнд алып негрдің иығ ына шығ ып кү мбездің қ ақ тө бесін сү мбімен тесе бастады. Бұ л араның балшығ ы қ атты да қ алың екен. Қ атып қ алғ ан балшық қ а сү мбі ә рең батты. Дик Сэнд сү мбіні жанұ шырғ андай ө те шапшаң бұ рады. Оның тұ ла бойын жантү ршігерлік қ орқ ыныш кернеген, бірнеше секундтан соң ине жасуындай саң ылаудан кү мбез ішіне таза ауа кіреді, ауа кірсе, онымен бірге ө мір келеді деген сө з, егер су кірсе, ө лім.

Кенеттен жыланша ысқ ырғ ан ащы дыбыс естілді. Кү мбез ішіндегі қ ысылып тұ рғ ан ауа далағ а атылды... ізінше тесіктен жылтырағ ан сә уле кө рінді. Іштегі су тағ ы сегіз фут жоғ ары кө терілді де, одан жоғ ары аспай тоқ тап қ алды. Шамасы, тыстағ ы су мен іштегі су дең гейлескен болды.

Сө йтіп, кү мбез тө бесі судан жоғ ары екен. Енді жолаушылар ө лім тырнағ ынан жырылып шық ты.

Кү мбез ішінде «уралағ ан» ұ ран кө терілді, ә сіресе кө п дауыстың ішінсн Геркулестің даусы кү ндей кү ркіреп ерекше бө лініп естілді.

Сол сә тте балта мен пышақ тар іске қ осылды. Кү мбез тө бесіндегі тесік лездің арасында кең ейтілді, ішке кірген таза ауамен бірге жаң а кө терілген кү ннің сә улесі де енді.

Дик Сэнд бірінші болып тесіктен басын тысқ а шығ арды. Сол сә тте оның кеудесін кернеген айқ айы да бірге атылды. Айқ айғ а ілесе зуылдағ ан дыбыстар да естіле бастады, бұ л садақ оғ ының зуылы еді, мұ ны бұ рын Африкада болғ андар жақ сы біледі.

Дик Сэнд басын тө мен тартып алды. Бірақ ол термиттер қ аласынан бірнеше жү з метр жерден жергілікті халық тардың лагерін кө ріп қ алды.

Кү мбез тө ң ірегіндегі су басқ ан кө лтабанда ұ зын-ұ зын пирогтар (қ айық тар) жү зіп жү р. Олардың ү стінде жергілікті халық тың солдаттары отыр. Жасө спірімнің басы кү мбез тө бесіндегі тесіктен қ ылт еткен кезде, оғ ан оқ жаудырғ ан осы қ айық тағ ылардың біріндегі ә скерлер болатын.

Дик Сэнд кө рген-білгендерінің бә рін жолдастарына екі ауыз сө збен айтып тү сіндірді. Дик Сэнд, Геркулес, Актеон, Бат тө ртеуі мылтық тарын алып, тесіктен бастарын қ ылтитып қ айық тағ ыларғ а оқ жаудырды.

Жергілікті солдаттардың бірнешеуі оқ қ а ұ шты. Бұ лардың бір дү ркін оғ ына олар да мылтық атып, улап-шулап жауап қ айырды. Бірақ айнала тө ң іректен қ амап алғ ан жү здеген жауынгерлерге ү ркердей ғ ана аз адам қ арсы тұ рғ анымен не бітірмекші?

Кү мбез тікелей шабуылмен алынды. Жергілікті солдаттар миссис Уэлдонды баласымен қ оса, Бенедикт ағ айды ұ стап алып, қ айық тарының біріне атып ұ рды. Айрылысып бара жатқ ан жолдастарымен қ ол алысып қ оштасуғ а да шамасын келтірмеді. Оларды мінгізген қ айық лагерьге қ арай кетіп бара жатқ анын Дик Сэнд кө ріп қ алды.

Диктің ө зін, Том қ артты, Нанды, тағ ы басқ аларын жә не бір қ айық қ а мінгізіп басқ а жақ қ а алып кетті.

Бұ л қ айық та жиырма жергілікті жауынгер бар-ды, тағ ы ү лкен-ү лкен бес қ айық бұ лардың соң ынан келе жатты. Мұ ндай

жағ дайда қ арсыласудың ақ ыры жамандық қ а апарып ұ рындыратыны анық, сонда да болса тұ тқ ындар арпалыса берді. Олар жергілікті жауынгерлердің бірнешеуін жаралады, егер бұ л адамдарды тірі жеткізілсін деген ә мір болмаса, жауынгерлер қ айсар жолаушыларды ө лтіріп тастайтын еді.

Қ айық бірнеше минутта қ ұ рғ ақ жерге жетті. Су жиегіне жетіп жерге тірелісімен, Геркулес ө зін ұ стап отырғ ан екі солдатты итеріп жіберіп, қ айық тан секіріп жерге тү сті. Оғ ан екі жауынгер тап беріп еді, алып негр бір солдаттың қ олындағ ы мылтығ ын жұ лып алып дү мімен қ ойып-қ ойып жібергенде екеуінің де бас сү йегі қ ақ айрылып, сылқ ете тү сті.

Бір минуттан соң Геркулес бұ ршақ тай борағ ан оқ тан аман қ ұ тылып, тоғ айғ а кіріп ғ айып болды.

Дикті жолдастарымен бірге жағ ағ а шығ арып, кә дімгі қ ұ л сияқ тандырып кісендеп тастады...