О н б і р і н ш і т а р а у. Түстен кейін сағат төрттің кезінде үлкен көшенің арғы басынан түмпілдеген барабанның

КОРОЛЬ ПУНШЫ 1

Тү стен кейін сағ ат тө рттің кезінде ү лкен кө шенің арғ ы басынан тү мпілдеген барабанның, сылдырлағ ан цимбалдың, тағ ы басқ а африкалық музыка қ ұ ралдарының ү ні естіле бастады. Бұ л уақ ыт базардың ә бден қ ызып болғ ан кезі еді. Саудағ а ә бден елігіп алғ ан саудагерлердің шаң қ ылдағ ан ащы дауыстары жарым кү ндік таласқ а, тө белес пен айқ ай-шуғ а қ арлығ ар емес, жалығ атын да тү рі жоқ.

Алушы жағ ы ә бден қ ызып алғ ан, бағ аны бірінен-бірі асырып беріп, қ ұ лдарды топ-тобымен алып жатыр. Қ арап тұ рсаң

1 Пунш – ромнан қ айнатып жасағ ан арақ.

Лондон биржасының қ ызғ ан кү ндеріндегі жалдаптар саудасынан ешбір айырмасы жоқ.

Бірақ ә лгі кенет естілген дө рекі концерттің ү ні аяқ талмағ ан сауда келісімінің бә рін кейінге қ алдыртты, айқ айшылардың да ү ндері ө шіп тыныстай қ алды.

Казонде королі Ұ лы мә ртебелі Муани-Лунга базарды аралап кө ргісі келіпті. Оның қ асында ө зінің ә йелдері мен

«мемлекет шенеуніктерінен», солдаттар мен қ ұ лдардан қ ұ ралғ ан нө керлері болыпты. Альвец пен тағ ы басқ а қ ұ л саудагерлері асығ ып-ү сігіп Муани-Лунганың алдынан шық ты. Маскү нем патшаның жарамсақ сө здерді жаны сү йетінін қ ұ л саудагерлері жақ сы білетін-ді, сондық тан да олар патшасынан тә тті сө здерді аяғ ан жоқ.

Король китандасы базар алаң ының ортасына келіп тоқ тады, сол сә тте он шақ ты қ ызметкер қ олтық тап мә ртебелі корольді алып жү рді.

Муани-Луанганың жасы ә лі елуге жетпеген, бірақ тү ріне қ арағ анда оны сексенде деуге боларлық еді. Корольдің басында қ аплан тырнағ ын қ адап, бір уыс ақ жү н жапсырғ ан бө рік сияқ ты бірдең е бар. Бұ л Казонде ә міршісінің «тә жі» еді. Беліне бө кен терісінен тігіп, інжумен кестелеген екі белдемше байлапты. Корольдің тө сі шым-шытырық мә нерлермен кестеленген. Бұ л тұ қ ым қ уалағ ан корольдіктің белгісі еді. Егер бұ л куә лікке иланатын болсақ, Муани- Лунганың ата-бабасынан қ алғ ан қ ара шаң ырағ ы талай ғ асырдың шаң ын жұ тқ ан. Корольдің жіліншігінде, білегінде жезден жасалғ ан білезіктер қ озғ алса болды, сылдыр қ ағ ады. Аяғ ында қ онышының аузын сарымен кө мкерген лакейлер киетін етік. Альвец бұ л етікті корольге бұ дан жиырма жыл бұ рын сыйлық қ а берген-ді. Корольдің сол қ олында тұ тқ асын кү міспен қ аптағ ан таяқ, оң қ олында сабын інжумен ө рнектеген желпуіш. Ә міршінің сә нді киімінің тү рі: итальян май жампаздарының шалбары сияқ ты, қ ырық қ ұ рау тү рлі тү сті атадан тігілген шұ п-шұ бар қ олшатыр кө терген, мойнында Бенедикт сорлының ү лкейткіш ә йнегі салақ тап жү р, мұ рнын

ұ шына қ ойып жү ретін кө зілдірігін де киіп алғ ан, бар болғ аны осы-ақ. Ү лкейткіш ә йнек пен кө зілдірік Баттың қ алтасынан табылып, бұ л заттарды Альвец ұ лы мә ртебелі корольге сыйлық етіп еді.

Айнала тө ң ірегі жү з миль келетін тұ тас бір аймақ елді жалғ ыз билеп отырғ ан негр патшасының тү р-сипаты, міне, осындай.

Муани-Лунга ө зінің корольдік дә режеге ие болуын тұ п- тура қ ұ дайдың ө зі берген бақ ыт деп тү сінетін. Қ арамағ ындағ ы бұ қ арасының бұ ғ ан шек келтіруге батылдық еткендері болса, мұ ның шындығ ын қ ұ дайдың ө зінен барып сұ раң дар дейтұ ғ ын. Муани-Лунга ө зін қ ұ дай тектес адаммын деп жариялап, қ арапайым адамдардың ө мір сү рулеріне қ ажетті заттардан аулақ пын дейтұ ғ ын. Ол ас жемей-ақ қ ояр дедім, ұ натқ андық тан жеймін, ішімдікті де ішпес едім, халық тың ө здері ә келіп береді, олардың ық ыласын халас ету, ә рине, ұ ят қ ой, сондық тан амалсыз ішемін дейтұ ғ ын жарық тық. Расын айтсақ, мә ртебелі тақ сырдың арақ тан аузы қ ұ рғ амайтын, оның ішкеніндей пенде баласы ішіп кө рмеген шығ ар. Корольдік министрлер мү лдем ем қ онбайтын маскү нем болғ анымен, ә міршісіне қ арағ анда, олар анағ ұ рлым айық адамдар сияқ ты. Ұ лы мә ртебелі король тырнағ ына дейін спирттеліп қ алғ ан кісі. Ол кү н сайын помбе сырасын, ә сіресе арзан бағ алы «ямай ромын» сімірумен болатын, ал корольдік қ оймадағ ы ішімдік қ орының ортайып қ алғ ан олқ ысын Альвец толтырып тұ ратын-ды.

Муани-Лунганың гаремінде кә рі-жасы аралас тү рлі дә режедегі сан-алуан ә йелдері тұ ратұ ғ ын. Солардың кө пшілігі корольге еріп бір кү ні базар алаң ына келеді, ханым атағ ына ие болғ ан король бә йбішесі Муана – қ ырық ты орталағ ан қ артаң ә йел. Оның басында тор кө зді шұ бар орамал, ү стінде шө птен тоқ ығ ан белдемшесі бар, онысын моншақ қ адап сә ндеген болыпты. Сирағ ы, мойны мен білегі сіресіп тұ рғ ан моншақ алқ а, сиғ анынша білезік кигізіпті. Таспалап ө рген сансыз бұ рымсымағ ы бала мысық тың қ ұ йрығ ындай

селтең деп, қ ұ ртымдай ғ ана шә ушиген бетін кө мкеріп тұ р. Қ ысқ асы, король ханымын нақ албастының ө зі десе болар еді. Ұ лы мә ртебелі тақ сырдың басқ а ә йелдері патшасының ә мірін кү тіп, міндеттерін дереу орындауғ а ә зірленіп, бә йбішенің артында келе жатыр. Егер король отыратын болса, ә йелдерінің біреуі тө рт тағ андап тұ ра қ алады да, корольге жанды орындық бола қ алады, енді біреуі жерге жата кетіп аяғ ының астына тө селген кілем бола кетеді.

Король ә йелдерінен кейінгі қ атарда Муани-Лунганың министрлері, ә скер бастық тары мен сиқ ыршылары келе жатыр, ө здерінің ә міршісі сияқ ты олар да мас, аяқ басуғ а шамалары жоқ. Бұ л жабайылардың бірден кө зге тү серлік белгілері бар, бә рінің де бір-бір дене мү шелері кеміс: біреуінің бір қ ұ лағ ы жоқ – шұ нақ, біреуінің мұ рны пұ шық, енді біреуінің қ олы шолақ, тағ ы біреулері соқ ыр. Олардың ішінде он екі мү шесі тү гел бірде-біреуі жоқ. Мұ ның мә нісі, Казонденің заң шығ арушысы жазалаудың екі-ақ тү рін біледі екен. Біреуі ө лім жазасы да, екіншісі дене мү шелерінің бірін жою, алайда жазаның тү рі Муани-Лунганың кө ң іл кү йіне байланысты кө рінеді.

Корольдің қ ызмет жө ніндегі жақ ын адамдары болмашы ғ ана кінә сі ү шін кеміс болып, денесіне мә ң гілік дақ тү сіріп алады екен.

Аудан басшылары тегісінен қ ызыл кө кірекше киеді. Бастарына зебр терісінен қ алпақ киіп, қ олдарына ө з ө кіметінің белгісі – ұ зын бамбук таяқ ұ стайды.

Солдаттары ө ткір қ айралғ ан пышақ, садақ, ә демі оюлағ ан пальма сойылдарымен қ аруланғ ан, олардың шабуылғ а да, қ орғ анысқ а да қ олданатын бірден-бір қ арулары осы ғ ана, Мундир дегенің із атымен жоқ, ұ лы мә ртебелі король солдат мундиріне шығ ынданғ ысы келмесе керек.

Салтанатпен келе жатқ ан корольдің екі жағ ын сарай сиқ ыршылары мен музыканттар қ оршағ ан (Олардың сиқ ыршы дегені – бақ сы, қ ұ шнаштар.) Ол кезде емшілік міндетін сиқ ыршылар атқ арады екен. Африкалық жабайылар

сиқ ыршылардың кү п-сү бін керемет деп иланатын. Дегенмен басқ а сарай адамдары сияқ ты сиқ ыршылардың да кө пшілігі майып. Шамасы, олардың берген дә рісінен ешқ андай шипа болмағ ан соң, корольдің қ аһ ары келіп, сиқ ыршыларына да ө зі білетін жазаны қ олданса керек.

Музыканттар – еркек, ә йелі аралас – барабан соғ ып, дарылдауық тартып шу кө терді. Барабан соғ атын таяқ тарының бір басына кішігірім қ ауақ байлап алғ ан. Қ ысқ асы, шудан қ ұ лақ тұ нарлық.

Король нө керлері корольдік ту кө теріп келе жатыр. Жауынгерлер Муани-Лунгадан жең ілген іргелес елдердің кө семдерінің бас сү йектерін найзағ а шаншып алғ ан. Корольді базар алаң ындағ ылар жаппай шуласа қ ұ ттық тап қ арсы алды. Керуен кү зетіп келген солдаттар мылтық тарын аспанғ а атып қ ұ рмет кө рсетті, бірақ мылтық даусы ызаланғ ан топтың айқ ай- шуына сің іп жоқ болды. Хавильдарлар корольдің аяғ ына жығ ылып жатыр.

Альвец алғ а шығ ып, корольге ү лкен қ албыр темекі ұ сынды, Казондеде темекіні «рахат шө бі» деп атайды. Альвецтің бұ л сыйлығ ы дә л уақ ытында берілген тарту болды, ө йткені сол кезде Муани-Лунга не де болса қ ұ мар тарқ ататын бірдең еге зауқ ы шауып, ертеден бері кө ң ілі кө терілмей, тұ ла бойы қ ұ рыстап жү рген.

Альвецтің артынан Коимбра, Ибн-Хамис, тағ ы басқ а қ ұ л саудагерлері Казонденің қ ұ діретті ә міршісіне шын берілгендіктерін білдіріп сә лем берді.

«Мархаба!» деп айқ айлады арабтар, алақ анымен беттерін сипап, сосын екі қ олын тө сіне айқ астырып бастарын иді. Орталық Африканың жергілікті арабтарының тілінде

«мархаба» – «хош келдің із» деген мағ ынада. Уджиджилік будандар қ ол шапалақ тап, бастары жерге жеткенше иіліп қ ұ лдық ұ рды.

Бірақ Муани-Лунга ө зінің алдында жер ө біп жалпылдап жү ргендерге қ арағ ан да жоқ. Басқ ан жерін ойып жіберердей- ақ, аяғ ын алшаң дай басып жү ре берді. Сол қ алпымен базар

алаң ын бір айналып, базарғ а салынғ ан қ ұ лдарды кө ріп шық ты. Мынаны сарайғ а апарың дар деп кө ң іліне ұ нағ ан кейбір қ ұ лдарды меншіктей сала ма деп қ ұ л саудагерлері корольден қ орық са, мына қ анішер жауыздың қ олына тү сіп қ алмағ ай едік деп қ ұ лдар одан да бетер қ орқ уда еді.

Негоро Альвецтен бір адым қ алмай еріп, король алдына қ ұ л саудагерімен бірге барды. Олар жергілікті тілде сө йлесіп келе жатыр, сө йлесті деген тек қ ұ р аты ғ ана, король сиырша мө ң іреп адам тү сінгісіз ә лденені былдырлай береді. Казонде ә міршісі бар арағ ын сол кү ні ішіп сарық қ ан еді, енді соның орнын толтыра гө р деп Альвецке жалынғ ан сө здеріне ғ ана тү сінуге болады.

– Король Лунга Казонде базарының сый қ онағ ы ғ ой! – деп даурық ты Альвец.

– Кең ірдегім кеуіп барады! – деп жұ лқ ынды король.

– Жә рмең ке пайдасынан король ө з ү лесін алады! – деп ү стеді Альвец.

– О, шіркін, жұ татын бірдең е болар ма еді! – деп тамсанып, король ө з арманын мің гірлей берді.

– Достым, Негоро ұ зақ уақ ыт жоғ алып кетіп, ақ ырында аман-есен корольмен жү з кө ріскеніне аса қ уанышты!..

– Жұ татын бірдең е бересің дер ме, жоқ па? – деп ақ ырды маскү нем патша, оның аузынан былай да арақ иісі мү ң кіп тұ рғ ан.

– Помбе берейік пе, ә лде бал шарабын келтірейік пе, король қ айсысын ұ натар екен? – деп сұ рады Муани-Лунганың қ андай арақ ты сү йсініп ішетінін жақ сы білетін жә дігө й саудагер.

– Жоқ... жоқ! – Король айқ айлап жіберді. – Отты су берің дер! Отты судың ә рбір тамшысы ү шін мен достым Альвецке...

– Ақ адамның бір-бір тамшы қ анын береді! – деп Негоро корольдің сө зін жалғ ап жіберді де, Альвецке қ арап астыртын ым қ ағ ып еді, қ ұ л саудагері оғ ан тү сіне қ алғ андай басын изеді.

– Ақ адамның қ аны деймісің? Сонда ақ адамды ө лтіру керек пе? – Муани-Лунга қ айталап сұ рады. Бұ л ұ сынысты естігенде оның жабайы сезіміне жан еніп, бірден жадырап сала берді.

– Ақ адам Альвецтің бір аяулы агентін ө лтірді, – деп португал сө зін жалғ ап қ ойды.

– Гэрристі ө лтірді, – деп Альвец те ү стеді. – Біз одан кек алуымыз керек.

– Олай болса, ол қ анішерді Заирдың жоғ арғ ы жағ ындағ ы Массонго корольге жө нелту керек. Ассуаның жауынгерлері оны тірідей турап жейді. Олар адам етінің дә мін ә лі ұ мытқ ан жоқ, – деді Муани-Лунга.

Корольдің бұ л айтқ аны рас еді. Орталық Африкадағ ы бірсыпыра руларда адам етін жейтін ә дет ә лі бар-ды. Ливингстон ө зінің жол дә птеріне, Луалаба жағ алауын мекендейтін маньем рулары соғ ыста ө лген адамдардың етін жегені былай тұ рсын, тіптен сойып жеу ү шін ә дейі қ ұ л сатып алады екен деп жазғ ан болатын. Муэнебугга деген адамжегіш руларғ а Камерон да кездесіпті, ал Стенли адамжегіштерді Оукустың тұ рғ ын халық тарынан кө рген екен.

Бірақ та корольдің Дикке ойлап тапқ ан жазасы қ аншама жантү ршігерлік ауыр болса да, Негороғ а ұ намады, оның ойы Дикті ө з уысынан шығ армау еді.

– Бұ л ақ адам біздің досымыз Гэрристі Казонде қ аласының ө зінде ө лтірді ғ ой, – деді Негоро.

– Ол осы арада ө луге тиіс, – деп ү стеді Альвец.

– Альвец, сен оны қ алағ ан жеріне апарып ө лтіре бер, – деп жауап қ атты король. – Тек қ ана уә дең ді жұ та кө рме, ақ адамның ә рбір тамшы қ анына сонша тамшы отты су бересің мағ ан.

– Тиісті отты суың ызды аласыз, король! – деді қ ұ л саудагері. – Сіздің алатының ыз жалыны шық пай жанатын су! Хозе-Антонио Альвец бү гін корольді пуншпен сыйлайды! Маскү нем король Альвецтің алақ анына қ ұ лаштап тұ рып шарт еткізді. Қ уанғ анынан есі шығ ып, не болғ анын ө зі де

білмей қ алды. Жабайылар отты судың қ алай жанатынын ешқ ашан кө рмеген-ді, отты суды лаулап жанып тұ рғ ан кү йінде ішеді деп шамалайтын.

Соры қ айнағ ан Дик! Оғ ан азаптың қ андай жантү ршігерлік тү рін дайындап қ ойды екен! Егер мас болса, мә дениетті адамдар да естерінен танып, адам сиқ ынан айрылады ғ ой. Ал жабайылар мас болса, ү мітің ді ү зе бер!

Ақ адамғ а берілетін азап тек бұ рыннан бас араздығ ы бар Негороның қ алауынша ғ ана емес, Альвецтің де, Коимбраның да, тағ ы басқ а қ ұ л саудагерлерінің де қ алауымен орындалатын болды.

Ә не-міне дегенше болмай кү н батып, қ аракө лең ке тү сті. Альвецтің ұ лы мә ртебелі корольге ішімдіктің жаң а тү рін ұ сынуы шынында таптырмайтын ақ ыл еді. Соң ғ ы кездерде Муани-Лунга отты су ө зінің даң қ ты атағ ын ақ тамады деп ойлай бастағ ан-ды. Ақ ыл сезімінен айрылып, былдырлап қ алғ ан корольдің тіліне отты судың шипа болуы ық тимал... Сө йтіп, ол кү нгі кештің жоспарына бірінші кезек пунш қ айнату, екіншісі ақ адамды азаптап ө лтіру мә селесі енгізілді. Дик Сэнд жападан-жалғ ыз қ амауда жатыр, бұ л арадан тек ө лім жазасын тарту ү шін ғ ана шығ уы керек. Базарғ а салынғ ан еріксіздердің ө тпей қ алғ андарын айдап апарып баракқ а қ айта қ амады. Кең алаң да тек қ ана король, мемлекет қ ызметкерлері, қ ұ л саудагердері мен хавильдарлар қ алды.

Бұ лар король мен сарай адамдарынан аз-мұ здап сарқ ыт қ ала қ ойса, пунштан ауыз тиерміз деп дә меленіп еді.

Хозе-Антонио Альвец Негороның мә слихатымен пуншқ а керекті заттардың бә рін жеткізді. Қ ұ л саудагерінің ә мірі бойынша алаң ортасына кем дегенде екі жү з пента1су сыйғ андай бақ ыр қ азан ә келіп қ ойды. Оғ ан кішігірім екі-ү ш кеспек ең тө мен сапалы спирт қ ұ йды. Бұ л спирт тө мен сапалы болғ анымен аса кү шті еді. Оның ү стіне бұ рыш, тағ ы басқ а

1 Пента – француздың ескілікті сұ йық ө лшемі. Бір пента 0391 литрге тең.

сол сияқ ты ащы заттар қ осты, ө зі ащы арақ енді бұ рынғ ысынан бетер қ ұ тыра тү суге тиіс.

Ішкілік мә жілісіне қ атысқ андар корольді айнала қ оршай отырысты. Муани-Лунга аяғ ын тә лтіректей басып қ азанғ а барды. Қ айнап жатқ ан арақ корольді ө зіне қ арай магнитше тартып бара жатыр. Король ошақ басына барды да, сү ң гіп кеткелі тұ рғ андай-ақ қ азанғ а ү ң іле қ алды.

Альвец маскү нем патшаны сү йемелдеп тұ рып қ олына білте ұ статты да, ұ шына от тигізді.

– От! – деп айқ айлады ол сиқ ырлы кү лкімен.

– От! – деді де Муани-Лунга жанып тұ рғ ан білтені қ азандағ ы спиртке тигізді. Спирт от алғ ан бойда қ азанның бетінде кө гілдір жалын ойнады. Ішімдік кү шейген ү стіне кү шейе тү ссін деп Альвец қ азанғ а бір уыс тең із тұ зын тастап жіберді. Қ азанды айнала қ оршағ ан адамдарғ а жанғ ан спирттің кө гілдір сә улесі тү скенде, елес сияқ танып кө рінді. Жабайылар арақ ты ұ рттамай жатып-ақ қ айнап жатқ ан спирттің иісіне де мас боп қ алды, қ ол ұ стасып би билеп, Казонде королін шыр айнала ө кіріп-бақ ырып базар алаң ын басына кө терді.

Қ ұ л саудагері ұ зын сапты ожауын қ олына алып, қ азандағ ы пуншты сапырып тұ р.

Мә ртебелі король қ азанғ а тө ніп барды да, Альвецтің қ олындағ ы ожауды жұ лып алып, жалындап жатқ ан пуншты бір кө сіп жіберді де, толы ожауды сіміріп салып шың ғ ырып жіберді.

Жастайынан-ақ спиртпен ысталып қ алғ ан мә ртебелі король, от алғ ан бензиндей лап етіп тұ танды да кетті. Король денесі алаулап жанбаса да, сө нбестен бық сып жаң а берді. Аяқ астынан тап бола кеткен бұ л кө ң ілсіз уақ иғ а сауық шылардың кө ң іл-қ ошын быт-шыт қ ылды.

Корольдің бір министрі ә міршісінің денесін қ аулағ ан отты сө ндіруге қ амданып қ ожайынына жақ ындай беріп еді, ө кінішке орай, король сияқ ты, ол да тірілей-ақ спирттеліп қ алғ ан екен, сол сә тте-ақ жаң а бастады.

Мына ү рейлі ө лім корольдің сарай адамдарын тү гелдей аусатып жіберді. Ө йткені министрлердің бә рі тү п-тү гел маскү нем болатұ ғ ын.

Альвец пен Негоро жанып жатқ ан корольдің отын сө ндіруге батылдық ете алмады. Ө йткені олардың ө здері де тірілей спиртпен ысталғ ан жандар еді. Король ә йелдерінің ү рейі ұ шып, бет-бетіне қ аша жө нелді. Ал Коимбра король жақ ындаса-ақ болды, отқ а бензин тамызғ андай-ақ, лап ете қ алатынын біліп ә лдеқ ашан зытып тұ рғ ан.

Король мен министр кү йген терідей қ ұ рысып ә лі шың ғ ырып, кү йіп жатыр.

Алкоголь еттің майлы тарамына ә бден сің іп алса, жанғ ан кезінде майлы денеден болмашы ғ ана кө гілдір жалын кө рінеді, оны сумен сө ндіру мү мкін емес. Спирт сің ген жанды организм жанса, оны сө ндірудің ешқ андай амалы жоқ...

Бірнеше минуттан соң корольдің ө зі де, министрі де тіршілікпен мә ң гілік қ ош айтысты. Бірақ олардың ө лі денесі сө нбестен жаң а берді. Кешікпей-ақ пунш толтырылғ ан қ азан басында бір уыс кү л мен жанып бітпеген саудырағ ан сү йектер ғ ана қ алды.

Казонде королі мен оның бас министрінен қ алғ ан жұ рнақ, міне, осы ғ ана.