Сөз мағынасы және оның түрлері.

Кө п мағ ыналық

5-жаттығ у. Тү сіндірме сө здіктерден сө здің тура жә не ауыс мағ ыналарына талданғ ан бес мысал келтіріп, олардың бір-бірінен айырмасын кө рсетің із.

6-жаттығ у. Тө мендегі етістік сө здерді жақ ша ішіндегі сө здермен тіркестіргенде, олардың қ андай мағ ынағ а ие болатынын анық таң ыздар. Осындай тіркестерді ө здерің іздер де ойлап табың ыздар.

Қ ату (тү н, сү т, мұ з, қ абағ ы, буыны, сілесі, ішегі, басы, аяғ ы, қ аншырдай).

Қ ану (ұ йқ ы, шө лі, шайғ а, мә н-жайғ а, ә ң гімеге, сусыны, айызы).

Салу (тө сек, жерге, ер, кө з, қ ол, кісі, ү й, егін, қ ұ лақ, бас, пә ле, дү ние, кү ш, қ ұ с, шұ рқ ан, ойнақ, асыр, зер, ә лек, қ олқ а, созбұ йдағ а, талқ ығ а, базарғ а, кө з қ ырын).

Ұ шу (қ ұ с, аспанғ а, оқ қ а, зә ресі, ү рейі, иманы, мұ рттай, тү су).

Табу (мал, ойлап, қ аза, ақ ыл, жө н, ебін, қ апысын, бала, бабын, пайда, жай, тілін, жол).

Қ ағ у (бебеу, қ утың, зар, ырсыл, есік, барабан, шаң, шеге, ым, аң, таң дай, жү рек, ызың).

9-жаттығ у. Тө мендегі сө йлемдерден қ азіргі кезде бастапқ ы мағ ынасы белгісіз, арнаулы сө здермен ғ ана тіркесетін сө здерді теріп жазың ыздар.

1. Оспан екі беті нарттай жанып, ү лкен кө здерімен ә кесіне шоқ тай қ адалып, сазарып тұ рып қ алды. Ұ рғ анына титтей міз бақ қ ан да, қ алт еткен де жоқ (М.Ә.). 2. Жаң а байқ ады. Алпамсадай болғ ан асау қ ара баласы Абайдың кеудесіне мініп ап тұ рғ ызбай жатыр екен (М.Ә.). 3. Той сарпалдаң ынан шаршағ ан ауыл бырдай ұ йқ ыда (Ғ.М.). 4. Майбасардың етік, шалбарын тү гел сыпырып, тырдай жалаң аштап алды (М.Ә.). 5. Жасанып шапқ ан қ ол кө штегі еркектерді сойылдап, бық пырт тигендей қ ып, қ ашырып тоздырды да, жылқ ы, сиыр атаулыны тиіп алды (М.Ә.). 6. Бұ л кезде, оқ та-текте болмаса, қ алың ауылдар азырақ кездеседі. Қ ұ нанбай ауылдары да бір-бірінен шанжау-шанжау болатын (М.Ә.). 7. Тегінде, ү лкен жанжалғ а тауаны жоқ, бұ дырсыз болатын (М.Ә). 8. Қ ауменнің екі ұ лы да арыстай ү лкен, қ абыландай қ айратты болатын. (М.Ә.). 9. Мен ұ рысы емеспін, ө шімін. Жоқ -жітікке, ә лсізге тисем, айтсаң шы!... –деді. (М.Ә). 10. Бұ л табында аттардың да талай аягө зі бар екен. Мен солардың ә р біріне қ ызығ ып ем, қ арт, жылқ ышы оны қ оя тұ ралық деді (С.М.). 11. Ешкіні тү лен тү ртерінде, шопанның таяғ ына сү йкенер (мақ.). 13. Жолдастар ап соқ қ андай жү деді (С.С.). 14. Тү н баласы бір ауылдың шуын бір ауылдікіне қ осып, бық пырт тигендей қ ылады (М.Ә.). 16. Алғ аш кө ргенде «жалмауыз» дедім. Нобайы адамғ а ұ қ самайды. Қ ап-қ ара, тырдай жалаң аш. Бойы ең гезердей ү лкен, биіктігі кісі бойы – қ ол созымдай, шашы бұ рқ ырап тұ р (М.Ә.). 17. Бірақ елсіз жерде, ен далада болғ ан соң, бұ ларды ала алмаймыз деген кү дік кө ң ілімізге титтей де келген жоқ (М.Ә.).

12-жаттығ у. Тө мендегі сө здердің ә рқ айсысын тү рліше мағ ынада қ олданып, сө йлем қ ұ раң ыздар. Сол арқ ылы қ азіргі қ азақ тіліндегі сө з мағ ынасының даму жолына сипаттама жасаң ыздар.

Айналу, асу, байланыс, бұ рыш, дала, жұ рт, жылым, кебу, кең, қ алың, қ арақ шы, мү ше, орта, отыру, тамыр, тың, тізгін, тарту, от.

14-жаттығ у. Текстен лексикалық мағ ынасын жоғ алтқ ан (десемантикалану) сө здерді тауып, олардың қ андай сө здер екенін анық таң ыз.

Осы кезде Баймағ амбет тағ ы да Қ арашолақ тың қ ұ лағ ына сің ген ө ткір жің ішке ү німен қ ысқ а ғ ана «кеу!» деп қ алды. Қ арашолақ тағ ы кетті. Бұ л жолғ ы ұ шуы жаң ағ ыдай емес. Қ айтадан таң ертең гі алғ ашқ ы кетісі сияқ ты. Салқ ындау қ анатпен жә й қ ағ ынып, сылбыр ұ шқ андай. Бірақ тү лкі иек асты жақ ыннан, тө меннен қ ашқ ан еді. Қ ұ с аттылар ү стінде аз кө теріліп, жә й қ алқ и тү сті де, іле тө мен қ ұ лдилап кетті. Дә л осы кезде оң жақ та қ оң ыр биіктен қ ұ лдай ұ шып, тағ ы бір бү ркіт кө рінді. Аяғ ында балақ бауы бар, бө где бү ркіт, қ ақ пақ тай қ алқ ып, Баймағ амбет алдындағ ы тү лкіге қ арай бет тү зеп, қ ұ лдилап келе жатыр. Тау басындағ ы аң шылар сө збен айтпаса да, «екі бү ркіт ұ стасып қ алады-ау» деп іштерінен ү ндемей қ ауіп илесіп, қ атып тұ р (М.Ә.).