Сүлде лейкоздар

Сү лде миелолейкоз (СМЛ) гемопоездік бағ аналық жасушалардың ө сіп-ө нуімен сипатталатын сү лде миелопролиферациялық синдромдар тобына жатады. Бұ л кезде сү йек кемігінің барлық бө ліну сатысындағ ы жасушаларының 95%-да филаделфиялық хромосома байқ алады. Дерттік ө згерістерге ұ шырағ ан жасушаларда 9-хромосоманың c-abl-онкогені 22- хромосома геніне ауысып қ онады. Ол тирозинкиназа ферментінің белсенділігі ө згерістерімен байланысты болуы мү мкін.

Сү йек кемігінде мегакариоциттердің ө згеру тү ріне қ арай СМЛ-дың екі тү рін ажыратады. Бірінші тү рінде сү йек кемігінде мегакариоциттер, екінші тү ріне қ арағ анда, аз болады. Бірақ екі жағ дайда да шеткері қ анда тромбоциттердің саны кө бейеді. Осығ ан байланысты сү йек кемігінде мегакариоциттердің санын анық тау арқ ылы СМЛ-дың миелосклерозғ а ауысу мү мкіндігін болжауғ а болады. Сү йек кемігінде мегакариоциттердің саны кө п болғ анда онда талшық ты тіндердің ө сіп-ө ну қ арқ ыны жә не миелосклероз даму қ ауіпі артып кетеді.

СМЛ ө туінің ү ш кезең ін ажыратады:

● жетілген нейтрофилдерге дейін нақ тылана алатын гранулопоездік жасу-шалардың бақ ылаудан тыс ө сіп-ө ну кезең і;

● нейтрофилдерге дейін жетілуі ү демелі баяулағ ан гранулопоездік жасуша-лардың ө сіп-ө ну кезең і;

● гранулопоездік жасушалардың ө сіп-ө нуі кезінде тек бластық жасушалар ө ндірілу кезең і.

СМЛ-дың бұ л даму кезең дері цитогенетикалық бұ зылыстармен (филаделфиялық хромосомамен) тығ ыз байланысты.

Бұ л лейкоздың клиникалық кө ріністері сү йек кемігіндегі дерттік ө згерістерден байланысты болады. Сондық тан аурудың барысында ушығ у жә не ремиссия сатыларын ажыратады.

Ушығ у сатысы функциялық кө ріністері бойынша жіті миелолейкозғ а ұ қ сайды. Бұ л сатыда сү йек кемігінде бағ аналық жә не унипотентті (коммитациялағ ан) жасушалардың нақ тылануын бә сең сітетін факторлар кө птеп ө ндіріледі. Қ анайналымғ а тү скен бластық жасушалар кө птеген ағ заларғ а сің беленеді. Қ алыпты қ ан ө скіндерінің ө суі толығ ына жуық тежелуінен сү йек кемігінде ә сіресе бү лінген миелоидтық ө скін жасушаларының пролиферациясы қ атты азаяды. Содан қ имылдық, фагоцитоздық жә не бактерицидтік белсенділігі тө мендеген, лизоцим, сілтілік фосфатаза, миелопероксидаза ферменттері, катиондық нә руыздары аз бү лінген гранулоциттер ө ндіріледі. Бұ л жасушаларда гликоген болмайды. Қ анның қ алыпты қ ызмет атқ аратын жетілген жасушалары тез азайып кетуінен организмнің иммундық қ орғ анысы ә лсірейді, жұ қ паларғ а тө зімділігі тө мендейді. Бластық ушығ у панцитопениямен, миелофиброзбен, кө кбауырдың, сү йек кемігінің қ ызметтері бұ зылыстарымен жә не тромбэмболия дамуымен аяқ талады.

Ремиссия сатысы ә детте сү йек кемігіндегі пролиферациялық ү рдістерді дұ рыс емдегенде байқ алады. Ол бағ аналық жә не унипотентті жасушалардың реттеуші ық палдарғ а сезімталдығ ы жә не миелопоез жақ саруымен, организмнің иммундық қ орғ анысы дұ рысталуымен сипатталады.

Мегакариоциттік-гранулоциттік сү лде миелоз сү йек кемігінде мегакариоциттердің кө п пішінді жә не атипиялық тү рлерінің саны дерттік кө бейіп кетуі нә тижесінде пайда болады. Солармен бір мезгілде сү йек кемігінде гиперплазия дамып, нейтрофилдік гранулоцитопоез кү шейеді. Сү йек кемігінде талшық ты тіннің ө суі жиі байқ алады. Шеткері қ анда дерттің бастапқ ы сатысында шамалы лейкоцитоз жә не тромбоцитоз болады, тромбоциттердің кө лемі мардымды ө згермейді.

Эритромиелоз бағ аналық жасушалардың нақ тыланбағ ан тү ріне ауысуы жиілеуімен жә не олардың ө сіп-ө нуі кү шеюімен кө рінетін дерт. Осыдан сү йек кемігінде эритроидтық, миелоидтық жә не мегакариоциттік ө скіндердің гиперплазиясы дамиды. Содан сү йек кемігінде эритроциттердің ө ндірілуі қ алыптыдан 5 есе артып кетеді. Бұ л дерт миелопролиферациялық ауруларғ а жатады. Сондық тан қ анда эритроциттер мен гемоглобиннің дең гейі кө теріледі, гематокриттік кө рсеткіш 85%-ғ а жетеді, қ анның тұ тқ ырлығ ы артады, тіндерде микроциркуляция бұ зылады. Осылармен бірге нейтрофилдік лейкоциттердің, тромбоциттердің саны кө бейеді. Қ анның жалпы кө лемі ұ лғ аюдан гипертензия дамиды. Сү йек кемігінде жетілмеген эритроциттер ө ндіріледі жә не олар бауыр мен кө кбауыр макрофагтарымен фагоциттелінеді. Содан бұ л ағ залардың кө лемі ұ лғ аяды, гепато- жә не спленомегалия дамиды. Гипоксияның нә тижесінде ағ залар мен тіндерде дистрофиялық ө згерістер дамуынан иммунитет жә не басқ а қ орғ аныстық тетіктер ә лсірейді, науқ астарда жұ қ палы асқ ынулар пайда болады.

Сү лде лимфолейкоз – иммундық жү йенің аналық жасушалары ө спеге ұ қ сап ө сіп-ө ніп кетуіне байланысты дамитын лимфалық -пролиферациялық аурулар тобына жатады. Сү лде лимфолейкоз 45-65 жастағ ы адамдарда кездеседі. Ол ұ зақ сылбыр ө туімен, шеткері лимфалық тү йіндердің, кө кбауырдың жә не бауырдың кө лемі ұ лғ аюымен сипатталады. Дерттік ө згеріске ұ шырағ ан лимфоидтық тінде, сыртқ ы беттерінде CD₅, CD₆, CD₁₀, CD₂₂ т.б. корецепторлары бар, лимфоциттер ө скіні (клоны) қ ұ рылады. Қ алыпты жағ дайда апоптоз дамуына ә келетін Са²⁺- жә не Mg²⁺-тә уелді эндонуклеаза ферментінің белсенділігі тө мен болуынан моноклондық лимфоциттердің (жиі В-жасушаларының) орташа тіршілік ұ зақ тығ ы 85 тә улікке дейін ұ зарып кетеді. Сү йек кемігіне ұ сақ жә не ірі лимфоциттер сің беленеді, шеткері қ анда лейкоциттер, негізінен лимфоциттердің есебінен, 100 х 10⁹/л-ге дейін кө бейеді. Бұ л лимфалық -пролиферациялық ауру кезінде лимфоидтық тінде жә не сү йек кемігінде дерттік ө згеріске ұ шырағ ан лимфоциттердің жиналуы болады. Апоптоз тежелуінен ө спеге айналғ ан жасушалардың орташа тіршілік ұ зақ тығ ы ұ зарады жә не олар табиғ и киллер, Т-киллер жасушаларының ә серлеріне тө зімдірек келеді. Сү лде лимфолейкоз кезінде қ анда Т-лимфоциттері азаяды. Қ анда негізінен мембранасында кезкелген иммуноглобулинге рецепторлары бар В-лимфоциттері болады. Бақ ылаудан шығ ып кеткен В-жасушаларының ө скінінде аденозиндезаминаза, пуриннуклеотидфосфорилаза ферменттерінің белсенділігі қ атты азаяды. Биохимиялық сипттамасы бойынша қ анда қ артайғ ан В-лимфоциттері тә різдес жасушалар болады. Оларда холестерин кө бейген жә не мембраналарында фосфолипидтер, рецепторлар жә не антигендік анық тағ ыштар азайғ ан. Ө спеге айналғ ан лимфоциттерде аминқ ышқ ылдарының сің ірілуі жә не нә руыздар тү зілуі тө мендейді, аденозин мен пиримидиндік нуклеотидтердің қ айта пайдаланылуы артып, соң ғ ыларының тү зілуі кө бейеді. Бұ ндай лимфоциттерде анаэробтық жағ дайда гликолиз артқ анымен АТФ, АДФ тү зілулері шамамен 50%-ғ а кемиді. Осындай зат алмасуларының бұ зылыстары нә тижесінде лейкоздық жасушалалардың кө пшілігінің ө сіп-ө нуі азаяды. Бұ ндай жасушаларда пероксидаза, қ ышқ ыл фосфатаза, нуклеаза, РНКаза т.б. кө птеген ферменттердің белсенділігі тө мен болады. Тек аздағ ан лейкоздық жасушалар ғ ана ө сіп-ө ну қ абілетін сақ тап қ алады. Сү лде лимфолейкоздың патогенезінде анемия жә не тромбоцитопения дамуына ә келетін аутоиммундық ү рдістердің маң ызы артады. Аутоиммундық ушығ уларды аластағ анда (мә селен, кө кбауырды отап тастау арқ ылы) сү лде лимфолейкоз қ атерсіз ө спе тә різді ө теді. Осымен бұ л лейкоз басқ а лейкоздардың барлық тү рлерінен ерекшеленеді.

Аутоиммундық ушығ улар аластанбағ анда сү йек кемігінде лейкоздық жасушалардың ошақ тары пайда болуы миело- жә не эритропоездік тіндердің ө сіп-ө нуін тежеп қ алады. Орташа тіршілік ұ зақ тығ ы 2-3 есе қ ысқ арғ ан гранулоциттер ө ндіріледі. Жасушаларда гликогеннің қ оры, ферменттердің белсенділігі 2 есеге жуық азаяды, олардың қ имылдық, фагоцитоздық жә не бактерицидтік ә серлері тө мендейді. Дерттің ұ зақ ө туі кезінде иммундық қ орғ аныстың ә лсіреуі нә тижесінде лейкоздық В-лимфоциттерінің аз нақ тыланатын жасушаларғ а ауысып кетуі ық тимал. Осыдан пролимфоциттерге немесе лимфобластарғ а ұ қ сағ ан қ атерлі қ асиет қ абылдағ ан В-лимфоциттерінің ө збыр ө скіндері қ алыптасады. Бұ ндай жағ дайларда лимфоидтық ағ заларда лейкоздық тіннің массасы ұ лғ аяды, шеткері қ анда лейкоздық жасушалар азаяды. Бұ л дегеніміз дерттің қ атты ушық қ анын кө рсетеді. Сү лде лимфолейкоздың иммундық тежелу даму сатысының келесі бір ерекшелігі болып басқ а лейкоциттердің (мә селен, гранулоциттік жасушалардың) қ атерлі қ асиет қ абылдағ ан жаң а ө скіндері пайда болуы есептеледі. Бұ ндай жағ дайда сү лде лимфолейкоздың ө туі сү лде немесе жіті миелолейкоздың дамуымен ушығ ады. Сү лде лимфолейкозбен сырқ аттанғ ан науқ астарда екіншілік қ атерлі ө спелердің (карцинома) дамуы да мү мкін. Сү лде лейкоздар ә детте сепсис даму сатысымен аяқ талады. Науқ ас иммунитеттің спецификалық жә не бейспецификалық тетіктерінің бұ зылыстарынан, жұ қ палардың ө ршіп кетуінен жан тапсырады.